Cultuurparticipatie en mentale gezondheid

Onderzoek laat zien dat cultuurparticipatie een positieve invloed kan hebben op de mentale gezondheid. Meedoen aan kunstzinnige activiteiten prikkelt de zintuigen, stimuleert de verbeeldingskracht en geeft ruimte aan emoties en gedachten waar soms geen woorden voor zijn[1,2]. Ook kan cultuurparticipatie bijdragen aan het versterken van veerkracht en persoonlijke ontwikkeling[3], aan de verbinding tussen mensen, het verminderen van eenzaamheid[4] en aan het omgaan met ziekte en de behandeling van ziekte.[1]

Wat verstaan we onder cultuurparticipatie?

Mensen doen op verschillende manieren aan kunst en cultuur. Er wordt vaak onderscheid gemaakt tussen actieve en passieve cultuurparticipatie. Passief is als iemand ervaart wat anderen maken of hebben gemaakt, zoals bij een expositie, film of theatervoorstelling. Actieve cultuurparticipatie betekent dat iemand actief betrokken is bij een creatief proces en invloed heeft op het proces en/of eindresultaat. In dit dossier kijken we naar hoe actieve cultuurparticipatie kan bijdragen aan een goede mentale gezondheid.

Actieve cultuurparticipatie omvat culturele activiteiten op het gebied van kunst, erfgoed en media. Denk aan muziek, dans, theater, beeldend werk, urban arts, mediakunst, literatuur, mode en design, vrijwilligerswerk in de erfgoedsector (zoals een restaurator bij een museum), en community arts (kunstzinnige projecten in de wijk of gemeenschap, waarin burgers actief participeren, met als doel meestal de leefbaarheid of sociale cohesie[5]).[6]

Vrije aard van culturele activiteiten

Een kenmerk van culturele activiteiten is dat ze vaak veel ruimte bieden om dingen op een eigen manier en in eigen tempo te doen. In kunstprojecten mag je spelen en ontdekken, dingen uitproberen (er is geen ‘fout’) of ‘lekker gek’ doen. Kunst biedt mensen een vrijplaats en een plek waar ze worden aangesproken op hun kwaliteiten en passies. Voor iedereen en zeker ook voor mensen met een psychische klacht of aandoening kan dit heel betekenisvol zijn. Zoals The Living Museum Society (een open kunstgemeenschap voor mensen met een psychiatrische kwetsbaarheid) het verwoordt op hun website: ‘Individuele eigenschappen die je tot een buitenstaander maken in de samenleving, worden juist gevierd in het Living Museum en betekenen een voordeel bij het maken van kunst.’

In cultuurparticipatie-projecten werken professionals in kunst en cultuur vaak samen met zorg en welzijnsprofessionals. Deze samenwerking biedt kansen om domeinoverstijgende thema’s als mentale gezondheid en eenzaamheid gezamenlijk aan te pakken.