Roken: een aantal feiten op een rij

Feiten over stoppen met roken worden regelmatig gebruikt op websites en in folders. Maar waar zijn deze feiten op gebaseerd? In deze factsheet heeft het Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging vaak gezochte feiten over roken verzameld en uitgelegd waarop de feiten gebaseerd zijn.

Helpt roken tegen stress?

Nee, roken veroorzaakt juist stress. Toch hebben mensen die roken het gevoel dat ze door het roken rustiger worden. Dat zit zo: bij roken komt nicotine het lichaam binnen. Als iemand vaker rookt, raakt het lichaam gewend aan de nicotine. Wanneer er een tijdje niet wordt gerookt, zorgt het tekort aan nicotine voor een onplezierig gevoel (ontwenningsverschijnselen). Dat voelt als stress. Door te roken verdwijnt het onplezierige gevoel voor een korte periode. Totdat het nicotinepeil weer daalt en de roker opnieuw last krijgt van ontwenningsverschijnselen.

Nee. Door roken krijg je juist stress.

Hoe roken zorgt voor stress

Er zijn twee manieren waarop roken een stressgevoel veroorzaakt. De eerste manier is door ontwenningsverschijnselen. Bij rokers zorgt een tekort aan nicotine in de hersenen voor rusteloosheid en een geïrriteerd gevoel. Deze verschijnselen lijken op stress. Door te roken worden deze ontwenningsverschijnselen weer opgeheven waardoor het roken een ontspannend effect lijkt te hebben. Niet-rokers hebben dit gevoel niet omdat zij geen nicotineafhankelijkheid hebben.¹

De tweede manier is omdat roken ook in de rest van het lichaam een stressreactie veroorzaakt. Door de nicotine in tabak vernauwen de bloedvaten, waardoor de bloeddruk en de hartslag stijgen. Dat veroorzaakt een opgejaagd en gestrest gevoel. Dit is op de lange termijn slecht voor de gezondheid van het hart en de bloedvaten.²³⁴

Bronnen

Benowitz NL. Drug therapy. Pharmacologic aspects of cigarette smoking and nicotine addiction. N Engl J Med. 1988;319(20):1318-30
Parrott AC. Does cigarette smoking cause stress? Am Psychol. 1999;54(10):817-820
Larue F, Tasbih T, Ribeiro PAB, Lavoie KL, Dolan E, Bacon SL. Immediate physiological effects of acute electronic cigarette use in humans: A systematic review and meta-analysis. Respir Med. 2021;190:106684
Taylor GM, Lindson N, Farley A, et al. Smoking cessation for improving mental health. Cochrane Database Syst Rev. 2021;3(3):CD013522

Wat is de beste manier om te stoppen met roken?

Er zijn verschillende manieren om te stoppen met roken. Mensen die gedragsmatige begeleiding krijgen van bijvoorbeeld een stoppen-met-rokencoach hebben een grotere kans om succesvol te stoppen met roken. Dit kan één op één of in een groep. Medicijnen kunnen in combinatie met begeleiding de kans op slagen nog meer vergroten.¹²³⁴

Met begeleiding stoppen mensen die roken vaker succesvol.

Meer over de behandeling van tabaksverslaving

In Nederland bestaan er richtlijnen over de behandeling van tabaksverslaving. Volgens deze richtlijnen wordt gedragsmatige begeleiding als eerste aanbevolen, eventueel aangevuld met medicatie. Nicotinevervangers hebben de minste bijwerkingen, daarom hebben deze middelen de voorkeur (bijvoorbeeld nicotinepleisters). De effectiviteit van de behandeling wordt ook bepaald door de stoppen-met-rokenbegeleider. Geaccrediteerde coaches staan in een register voor stoppen-met-rokencoaches. Het is ook belangrijk dat de zorg is ingebed in een goede organisatie, waardoor bijvoorbeeld de behandeling ook door kan gaan als de ‘eigen’ begeleider ziek of op vakantie is. Een aantal richtlijnen vind je op Behandeling van tabaksverslaving.

Iemand die wil stoppen met roken kan zelf een coach benaderen. Er zijn steeds meer organisaties die gespecialiseerd zijn in het bieden van intensieve stoppen-met-rokenzorg. Iemand die wil stoppen kan ook contact opnemen met de huisarts om te bespreken welke vorm van begeleiding het beste bij hem of haar past. De huisarts kan doorverwijzen naar stoppen-met-rokenzorg in de buurt, in de eigen praktijk of naar begeleiding op afstand, telefonisch of via beeldbellen. Een professionele stoppen-met-rokencoach helpt bij het maken van een stopplan. Medicijnen kunnen alleen door een arts worden voorgeschreven. Stoppen-met-rokenbegeleiding wordt vergoed vanuit de basisverzekering. Meer informatie over stoppen-met-rokenbegeleiding en vergoedingen vind je op ikstopnu.nl.

Bronnen

Lancaster T, Stead LF. Individual behavioural counselling for smoking cessation. Cochrane Database of Systematic Reviews. April 2005.
Stead LF, Lancaster T. Group behaviour therapy programmes for smoking cessation. Cochrane Database of Systematic Reviews. April 2005.
Stead LF, Hartmann-Boyce J, Perera R, Lancaster T. Telephone counseling for smoking cessation. Cochrane Database of Systematic Reviews. Augustus 2013.
Siu, AL. Behavioral and Pharmacotherapy Interventions for Tobacco Smoking Cessation in Adults, Including Pregnant Women: U.S. Preventive Services Task Force Recommendation Statement. Ann Intern Med. 2015;163(8), 622-634.

Hoeveel rokers zijn van plan om ooit te stoppen met roken?

Meer dan de helft van de mensen die roken is van plan om ooit te stoppen met roken (54%). Bijna 1 op de 3 mensen die roken weet niet of ze ooit gaan stoppen (31%). Ongeveer 15% van de mensen die roken zegt niet van plan te zijn om ooit te stoppen.

54% is van plan om ooit te stoppen met roken

Waar komen deze cijfers vandaan?

Elke twee jaar wordt aan mensen die roken gevraagd of zij in de toekomst willen stoppen met roken.¹Dit doet het CBS in samenwerking met het RIVM en het Trimbos-instituut. De tabel hieronder laat de meest recente cijfers (2022) zien. Daarin staan twee berekeningen: in de eerste tellen alle antwoorden mee (ook van de groep die ‘weet niet’ antwoordde). In de tweede berekening zijn alleen de antwoorden meegenomen van de mensen die ‘ja’ en ‘nee’ antwoordden. Dat zijn de mensen die echt een antwoord op de vraag hebben gegeven. Als we alleen de 'ja’ en 'nee’ antwoorden meerekenen kunnen we aannemen dat ongeveer 80% van de rokers in Nederland wil stoppen met roken. Als we ook de antwoorden van mensen die niet weten of ze van plan zijn om in de toekomst te stoppen meenemen in de berekening blijkt dat 54% van de rokers zeker weet dat ze willen stoppen. Dat is dus een ondergrens.

Tabel 1. Bent u van plan om in de toekomst te stoppen met roken?
	Aantal deelnemers	met ‘weet ik niet’	zonder ‘weet ik niet’
Ja	868	54,2%	78,6%
Nee	236	14,7%	21,4%
Weet ik niet	498	31,1%	-
Totaal	1602	-	-
Bron: Aanvullende Module Middelen van de Leefstijlmonitor (LSM-A middelen), Trimbos-instituut in samenwerking met het RIVM en het CBS, 2022

Bronnen

Hoeveel kinderen beginnen in Nederland jaarlijks met roken?

Naar schatting zijn in 2023 ongeveer 15.065 kinderen (jonger dan 18 jaar) begonnen met dagelijks roken van tabakssigaretten.¹Dat zijn meer dan 40 kinderen per dag. Er zijn momenteel geen gegevens beschikbaar om te berekenen hoeveel kinderen er dagelijks beginnen met e-sigaretgebruik (vapen).

> 40 kinderen per dag beginnen met roken

Hoe weten we hoeveel kinderen er beginnen met roken?

Het percentage kinderen in een bepaalde leeftijdsgroep dat rookt is telkens vergeleken met het percentage kinderen in de leeftijdsgroep één jaar jonger. Bijvoorbeeld: in 2023 rookte 4.8% van de 15-jarigen dagelijks en 1,9% van de 14-jarigen; dit is een toename van 2,9%.² Volgens het CBS waren er op 1 januari 2023 192.092 15-jarigen; 2,9% hiervan is 5571.³ Dit is het aantal kinderen dat in 2023 naar schatting op 15-jarige leeftijd is begonnen met dagelijks roken. Dergelijke cijfers opgeteld voor alle leeftijden onder de 18 jaar komt uit op een totaal van ongeveer 15.065 in 2023. Dat zijn meer dan 40 kinderen per dag.

Bronnen

Welk opleidingsniveau hebben de meeste rokers?

Binnen de groep mensen met een praktische opleiding, roken relatief meer mensen (24%) dan binnen de groep mensen met een middelbare opleiding (22%) of hogere opleiding (14%). Maar in absolute aantallen is dit niet de grootste groep. Als je kijkt naar de absolute aantallen, dan hebben de meeste rokers een middelbare opleiding.

Van de mensen die in 2023 wel eens rookten, had 42% een middelbare opleiding (1.112.000 mensen). Ongeveer 30% had een hogere opleiding (790.000 mensen) en ongeveer 28% had een praktische opleiding (741.000). De groep met een praktische opleiding bestaat dus – in absolute zin – uit het minste aantal mensen. Maar in deze groep zitten dan wel weer relatief de meeste dagelijkse rokers, voor wie het moeilijker is om te stoppen met roken.

Als je kijkt naar het totaal aantal rokers, dan hebben de meeste rokers een middelbare opleiding.

Hoe is het opleidingsniveau berekend?

In Nederland rookten in 2023 2.649.000 mensen ‘wel eens’.¹² Van 6.000 mensen weten we de opleiding niet. Bij mensen van 18 tot en met 24 jaar gebruiken we de hoogste opleiding die ze nu volgen of hebben afgerond. Bij mensen van 25 jaar of ouder gebruiken we alleen de hoogste afgeronde opleiding. Het CBS doet dit anders in zijn statistieken. Het CBS kijkt dan alleen naar de hoogste afgeronde opleiding en telt mensen onder 25 jaar niet mee.

We gebruiken de volgende indeling:

Praktische opleiding: Basisonderwijs, LBO, MAVO, VMBO of MBO-1
Middelbare opleiding: MBO2-4, HAVO of VWO
Hogere opleiding: HBO of universiteit

Bronnen

Hoeveel mensen zijn er chronisch ziek door roken?

In 2022 waren er naar schatting 672.000 mensen in Nederland chronisch ziek door roken (ziektes als kanker, COPD en hart- en vaatziekten). Het aantal mannen (378.000) met een chronische ziekte als gevolg van roken is groter dan het aantal vrouwen (294.000). Dit komt waarschijnlijk omdat er meer mannen dan vrouwen roken.

672.000 mensen zijn chronisch ziek door roken

Hoe wordt dit berekend?

Het RIVM heeft voor 15 chronische ziekten berekend hoeveel ziektegevallen kunnen worden toegeschreven aan roken (peildatum 1 januari 2022). Per ziekte zijn er duidelijke verschillen in het percentage dat kan worden toegeschreven aan roken. Voor strottenhoofdkanker en longkanker is dit het hoogst, met respectievelijk 82,5% en 81%. Absoluut gezien is het aantal mensen met een chronische ziekte door roken bij COPD het hoogste. Bijna 380.000 mensen hebben COPD als gevolg van roken. Voor meer informatie zie VZinfo.nl.

Bronnen

Hoeveel mensen sterven er jaarlijks door roken?

Elk jaar sterven in Nederland meer dan 20.000 mensen doordat ze zelf hebben gerookt. Het RIVM berekent aan de hand van sterftecijfers van het CBS ieder jaar hoeveel mensen zijn gestorven door roken. In 2022 waren dit naar schatting 20.220 mensen, waarvan 12.080 mannen en 8.130 vrouwen. De meesten stierven aan longkanker (naar schatting 8.170), COPD (naar schatting 5.160) of coronaire hartziekten (naar schatting 1.040). In totaal sterven minimaal 21.200 mensen in Nederland per jaar door roken en meeroken. Bekijk ook de vraag ‘Hoeveel mensen sterven er jaarlijks door meeroken?’.

> 20.000 mensen sterven per jaar doordat ze zelf hebben gerookt

Hoe wordt dit berekend?

Bij het berekenen van het aantal sterfgevallen kijkt het RIVM naar 16 ziekten waarvan bekend is dat roken bijdraagt in het ontstaan daarvan. In internationaal wetenschappelijk onderzoek zoeken zij op bij welk percentage van de mensen die aan die ziekten overlijden roken de onderliggende oorzaak is. Bij longkanker is dit bijvoorbeeld 81%. Die percentages vermenigvuldigen ze met het aantal mensen dat in dat jaar in Nederland is overleden aan deze ziekten.

Bronnen

Hoeveel mensen sterven er jaarlijks door meeroken?

Elk jaar sterven in Nederland naar schatting 1060 mensen door meeroken. Meeroken is het inademen van tabaksrook uit de omgeving door niet-rokers. Naar schatting worden elk jaar minimaal 15.500 mensen in Nederland ziek door meeroken. De meeste mensen die meeroken worden ziek of overlijden door hartziekten of een beroerte.

1060 mensen sterven per jaar naar schatting doordat ze hebben meegerookt

Waar komen deze cijfers vandaan?

Dit zijn de meest recente cijfers over sterfte of ziekte door meeroken in Nederland. Deze zijn geschat door het RIVM met cijfers uit 2022.¹ Het RIVM doet elke vier jaar een schatting van sterfte en ziekte door te kijken naar allerlei voorspellers van volksgezondheid, waaronder individueel gedrag (zoals roken), arbeidsomstandigheden, en binnenmilieu (waaronder meeroken).

Net als bij zelf (‘actief’) roken, zijn deze cijfers gebaseerd op een schatting en geven daardoor geen exact getal. Meeroken is geen officiële doodsoorzaak. Wel is bekend hoeveel mensen lijden aan, of sterven aan aandoeningen waarvan is vastgesteld dat meeroken die kan veroorzaken. Zo’n 2% van de sterfgevallen aan hartziekten komt bijvoorbeeld door meeroken.

Bronnen

Hoeveel baby's sterven er jaarlijks doordat de moeder tijdens de zwangerschap rookt?

In 2021 zijn naar schatting tussen de 19 en 30 baby’s overleden doordat hun moeder tijdens de zwangerschap heeft gerookt. Dit gaat om sterfte tijdens een zwangerschap van ten minste 24 weken en tot 4 weken na de geboorte. Dit heet de perinatale sterfte.

Naar schatting overlijden tussen de 19 en 30 baby’s per jaar doordat de moeder rookte tijdens de zwangerschap.

Hoe wordt dit berekend?

De berekening van perinatale sterfte door roken tijdens de zwangerschap is gebaseerd op drie cijfers:

Het percentage vrouwen dat in 2021 tijdens de zwangerschap rookte.
- In 2021 rookte in Nederland 7,7% van de zwangere vrouwen op enig moment tijdens de zwangerschap en 4,8% gedurende de hele zwangerschap.¹
Het relatieve risico van roken door de moeder tijdens de zwangerschap op perinatale sterfte.
- Het relatieve risico van roken tijdens de zwangerschap op een doodgeboren kind (na ten minste 24 weken zwangerschap) was 1,62; het relatieve risico op sterfte in de eerste 4 weken na geboorte was 1,22.²
De totale perinatale sterfte in Nederland in 2021.
- In Nederland overleden er in 2021 849 baby’s.³

Met deze cijfers kan uitgerekend worden hoe groot het aandeel is van roken tijdens de zwangerschap op perinatale sterfte in Nederland. Deze cijfers zijn gebaseerd op een schatting en geven daarom geen exact getal.

Bronnen

Scheffers-van Schayck T, Thissen V, Errami F, Tuithof M. Monitor Middelengebruik en Zwangerschap 2021. Middelengebruik van vrouwen en hun partners vóór, tijdens en na de zwangerschap. Trimbos-instituut. 2022.
Pineles BL, Hsu S, Park E, Samet JM. Systematic Review and Meta-Analyses of Perinatal Death and Maternal Exposure to Tobacco Smoke During Pregnancy. Am J Epidemiol. 2016 Jul 15;184(2):87-97.
Perined. https://www.peristat.nl/ Geraadpleegd op: 13 december 2023.

Wat kost roken de maatschappij?

Roken kost de maatschappij ongeveer 33 miljard euro per jaar. Dat is in 2013 berekend.¹ Omgerekend is dat ongeveer 2.000 euro per inwoner per jaar.¹ De kosten van roken voor de maatschappij worden bepaald door de kosten en baten van roken voor verschillende maatschappelijke sectoren samen te voegen. Hierbij is onder andere gekeken naar de kosten en baten van de productie van rookwaren. Kosten zijn bijvoorbeeld verminderde gezondheid en kwaliteit van leven, zorgkosten door ziekte en sterfte en verminderde arbeidsproductiviteit door rookpauzes en ziekte. Baten zijn bijvoorbeeld werkgelegenheid, opbrengsten van accijnzen en btw van tabaksproducten, minder pensioenkosten en zorgkosten door vroegtijdige sterfte en het ‘rookgenot’ van de roker.

Hoe is dit onderzoek gedaan?

In 2016 heeft SEO Economisch Onderzoek de kosten van roken in Nederland in kaart gebracht.¹ Daarbij maakten ze gebruik van gegevens uit 2013. Het onderzoek heeft twee situaties met elkaar vergeleken: een hypothetische situatie waarbij niemand in Nederland rookt of ooit gerookt zou hebben en de situatie waarbij er wel gerookt wordt. De kosten van roken zijn doorgerekend in drie scenario's (lage kosten, gemiddelde kosten en hoge kosten). Wij gebruiken het scenario met gemiddelde kosten. Op basis van dit scenario wordt geschat dat roken onze maatschappij ongeveer 33 miljard euro per jaar kost. De grootste kostenpost bestaat uit de kosten van verloren levensjaren en gezondheidsverliezen door roken. Om deze kosten mee te kunnen nemen in de berekening is een verloren levensjaar in goede gezondheid gewaardeerd met een bedrag van 60 duizend euro. In ‘harde euro's’, dus zonder de kosten van verloren levensjaren en gezondheidsverliezen mee te rekenen, zijn de kosten en baten van roken ongeveer even groot.²

Bronnen

Wat kost roken voor de roker zelf?

De kosten van roken voor de roker zelf, worden verdeeld in directe en indirecte kosten.

De directe kosten zijn wat de roker zelf uitgeeft aan roken. Gemiddeld rookt een roker 9,5 sigaretten of shagjes per dag. De directe jaarlijkse kosten van roken in 2024 zijn dan voor de gemiddelde roker €1.924,50. Iemand die dagelijks rookt (gemiddeld 12,1 sigaretten per dag) is gemiddeld €2.451,16 per jaar kwijt aan roken.

Mensen die roken zijn vaker ziek, leven minder jaren in goede gezondheid en gaan eerder dood. Dit zijn indirecte kosten van roken. Het grootste deel van deze indirecte kosten bestaat uit de waarde die aan verloren levensjaren en gezondheidsverliezen wordt toegekend. Per roker gaat dit gemiddeld om €10.431 per jaar. In 2013 bedroegen de totale kosten van gezondheidsverlies door roken voor alle rokers in Nederland 33,9 miljard euro.¹²

De gemiddelde roker is per jaar €1.924,50 kwijt aan tabak. Daarnaast kost het de roker vooral gezondheid en levensjaren.

Meer over de berekening van de kosten

De directe kosten van roken schatten we op basis van cijfers uit 2023 van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor.³ We gaan uit van een gemiddelde prijs van 11,10 euro voor een pakje met 20 sigaretten. Jaarlijks kost roken de roker gemiddeld dus 9,5 sigaretten x 365 dagen x (€11,10 per pakje / 20 stuks per pakje) = €1.924,50 per jaar. Voor dagelijkse rokers is dit 12,1 sigaretten x 365 dagen x (€11,10/20) = €2.451,16.

De indirecte kosten van roken schatten we op basis van een studie uit 2016 die de maatschappelijke kosten van roken in kaart bracht.² Het totale gezondheidsverlies van roken voor rokers en ex-rokers bedroeg in 2013 33,9 miljard euro (22,3 miljard euro voor verloren levensjaren en 11,6 miljard euro voor een vermindering van kwaliteit van leven). De waarde die aan een verloren levensjaar in goede gezondheid wordt toegekend is bepalend voor de hoogte van de indirecte kosten van roken. In dit onderzoek is een verloren levensjaar in goede gezondheid gewaardeerd met een bedrag van 60 duizend euro.²⁴ In 2013 waren er ongeveer 13 miljoen volwassenen in Nederland, waarvan 25% rookte. Dit komt neer op 3,25 miljoen rokers. Door het totale gezondheidsverlies te delen door het aantal rokers, konden de maatschappelijke kosten voor één roker in 2013 worden geschat: 10.431 euro.

Bronnen

Polder JJ, van Gils PF, Kok L, Talhout R, Feenstra T. De rekening van roken. Tijdschr. voor Geneeskd. 2017;161, D833.
Kok L, Berden C, Koopmans C. Kosten van roken. Publicatienr. 2015-53. Amsterdam: SEO Economisch Onderzoek; 2016.
Cijfers roken 2023, Trimbos-instituut
Bobinac A, van Exel NJ, Rutten FF, Brouwer WB. Valuing QALY gains by applying a societal perspective. Health economics. 2013;22(10), 1272–1281.

Roken: een aantal feiten op een rij

Helpt roken tegen stress?

Wat is de beste manier om te stoppen met roken?

Hoeveel rokers zijn van plan om ooit te stoppen met roken?

Hoeveel kinderen beginnen in Nederland jaarlijks met roken?

Welk opleidingsniveau hebben de meeste rokers?

Hoeveel mensen zijn er chronisch ziek door roken?

Hoeveel mensen sterven er jaarlijks door roken?

Hoeveel mensen sterven er jaarlijks door meeroken?

Hoeveel baby's sterven er jaarlijks doordat de moeder tijdens de zwangerschap rookt?

Wat kost roken de maatschappij?

Wat kost roken voor de roker zelf?

Inhoudsopgave

Vragen & contact