Effectieve interventies

Hieronder geven we voorbeelden van effectieve individuele aanpakken voor het bevorderen van mentale gezondheid op het werk, het bevorderen van terugkeer naar werk bij verzuim door mentale gezondheidsproblemen en het ondersteunen van personen met mentale gezondheidsproblemen die een afstand hebben tot de arbeidsmarkt.  We gaan hier dus vooral in op interventies gericht op individuele werknemers of personen. Voor meer voorbeelden en inspiratie (ook voor aanpakken die niet gericht zijn op de individu) zie de bronnen [1-3].

Het bevorderen of aanpakken van mentale gezondheid op het werk

Mental Health First Aid (MHFA)

Mental Health First Aid is een psycho-educatie programma voor burgers in de algemene bevolking dat erop gericht is om psychisch leed bij anderen te herkennen, hen te benaderen, te ondersteunen en te verwijzen naar passende hulp. De cursus beoogt de kennis, de attitudes en het hulpgedrag bij burgers en professionals te verbeteren [4-5].

In de cursus:

• Worden de thema’s depressie, angst, psychose en middelenmisbruik behandeld.
• Leren cursisten over oorzaken en risicofactoren, ze leren symptomen te herkennen, welke hulp effectief is en waar en hoe ze hulp kunnen inschakelen.
• Leren cursisten te handelen bij acute problemen zoals suïcidaliteit, paniekaanvallen, (dreigende) psychose, agressief gedrag of ernstige effecten van drank- of druggebruik.
• Leren cursisten vaardigheden om initiële hulp te kunnen bieden bij beginnende psychische problemen of bij problemen die verergeren, onder meer bij crisissituaties, zoals suïcidaliteit.

De cursus bestaat uit vier bijeenkomsten van drie uur en wordt gegeven door een of twee gecertificeerde trainers. Enkelen zijn ervaringsdeskundige. Het cursusmateriaal bestaat uit een handboek en een reader voor de cursist; de trainers maken gebruik van een PowerPointpresentatie, opdrachten, een trainingsinstructie en videomateriaal.

Mindfulness, Ontspanning & Yoga

Mindfulness, ontspanning en yoga kunnen een positieve invloed hebben op zowel het bevorderen van het welbevinden van werknemers als het verminderen van aanwezige mentale gezondheidsklachten [1,2,6].

• Mindfulness is gericht op het leren leven met aandacht voor het hier en nu. Het betekent dat je niet piekert over morgen, zeker niet over gisteren maar steeds het moment beleeft waar je in zit. Of het nu pieken zijn, of dalen. Je staat bewust stil bij wat er gebeurt en wat dat met je doet. Tijdens een cursus mindfulness wordt met behulp van verschillende oefeningen deze mindfulness vaardigheid getraind. Goed kunnen ontspannen en stress loslaten is van belang om beter om te kunnen gaan met tegenslag en is bevorderlijk voor de mentale gezondheid van werknemers.
• Ontspannen is een vaardigheid die getraind kan worden met behulp van ontspanningsoefeningen. Er zijn verschillende ontspanningsoefeningen beschikbaar.
• Yoga is ook een effectief bevonden methode die door middel van ademhalings- en lichaamsgerichte oefeningen (yoga poses) bijdraagt aan het mentaal welbevinden werknemers.

In Nederland zijn er veel verschillende interventieopties beschikbaar voor mindfulness, ontspanning, yoga.

Cognitieve Gedragstraining (CGT)

Cognitieve gedragstherapie is een interventie waarbij er gekeken wordt naar hoe niet-helpende gedachten kunnen bijdragen aan gedrag en gevoelens en de mentale gezondheid negatief kunnen beïnvloeden. Dit type interventie lijkt vooral geschikt te zijn voor werknemers bij wie er al sprake is van enige mentale gezondheidsklachten [1,2]. Er wordt geoefend met het veranderen van niet-helpende gedachten naar helpende gedachten met als doel om gedrag, gevoelens en de mentale gezondheid positief te beïnvloeden. Voor CGT zijn er in Nederland veel verschillende interventieopties beschikbaar.

Terugkeer naar werk

Werkgerichte Cognitieve Gedragstherapie (W-CGT)

Het doel van Werkgerichte Cognitieve Gedragstherapie (W-CGT) is het bespoedigen van werkhervatting na verzuim voor werknemers met veel voorkomende mentale problemen. Bij W-CGT worden werkaspecten vroegtijdig en systematisch geïntegreerd in de therapie. Hierbij wordt het werk als context gebruikt om reguliere therapiedoelen vorm te geven. W-CGT ondersteunt werkhervatting door het vergroten van succeservaringen [7]. De werkelementen die werden geïntegreerd in de therapie bestaan uit:

• Werkgerichte psycho-educatie;
• Een gedetailleerde werkanamnese;
• Een gradueel werkhervattingsplan op maat waarin ook aandacht was voor omgaan met terugval of tegenslag;
• Evaluatie van de voortgang m.b.t. werkhervatting;
• Het gebruik van de werkcontext bij andere therapieonderdelen (zoals het uitdagen van werkgerelateerde irrationele cognities).

Return@work

De e-health interventie Return@work is gericht op terugkeer naar werk voor verzuimende werknemers met mentale problemen. Werknemers die deelnemen aan deze online interventie blijken sneller hun werk te hervatten dan werknemers die een standaard verzuimbegeleiding ontvangen. De interventie bestaat uit a) een internetcursus Return@Work, gebaseerd op cognitieve gedragstherapie en problem solving treatment en b) een beslisondersteuning via e-mail voor de bedrijfsarts. Daarnaast heeft de bedrijfsarts de mogelijkheid om een psychiater te consulteren [8].

De internetcursus bestaat uit vijf onderdelen

• Psycho-educatie;
• Omgaan met niet-helpende gedachten;
• Probleemoplossing;
• Pijn- en vermoeidheidsmanagement;
• Terugvalpreventie

Op dit moment wordt deze interventie herzien en opnieuw onderzocht binnen een stepped care aanpak.

Arbeidsparticipatie

Met arbeidsparticipatie wordt bedoeld dat een persoon deel kan nemen aan het arbeidsproces oftewel dat iemand kan werken. Soms kunnen mentale gezondheidsproblemen zo ernstig en belemmerend zijn dat er een grote afstand is tot de arbeidsmarkt en er ondersteuning nodig is deelname aan werk mogelijk te maken. Hieronder wordt ingegaan op aanpakken die hierop gericht zijn.

Individuele Plaatsing en Steun (IPS)

Het doel van Individuele Plaatsing en Steun (IPS) is mensen met ernstige en langdurige mentale problemen helpen bij het vinden en behouden van betaald werk dat aansluit bij hun wensen en mogelijkheden [9]. De aanpak kenmerkt zich door de volgende elementen:

• Betaald, regulier werk is het centrale doel. Er wordt geen gebruik gemaakt van speciaal gecreëerde banen, sociale werkvoorziening en vrijwilligerswerk;
• De trajectbegeleider helpt deelnemers zo snel en zo gericht mogelijk bij het zoeken naar betaald werk (start binnen drie maanden);
• De voorkeuren van de werknemer staan centraal. Trajectbegeleider en deelnemer zoeken samen naar een arbeidsplaats die aansluit op de wensen, mogelijkheden en werkervaring;
• Training en coaching vinden zoveel mogelijk plaats op grond van de concrete ervaringen en het functioneren in de baan (eerst plaatsen, dan trainen);
• Ondersteuning op de lange termijn. Ook als deelnemers werken, krijgen zij en personen uit hun werkomgeving ondersteuning zolang ze daaraan behoefte hebben.

Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB)

Het doel van de Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB) is om mensen met ernstige en langdurige mentale problemen ondersteunen bij eigen participatiedoelen. Participatiedoelen zijn met name: met succes en naar tevredenheid wonen en werken, dagbesteding en vrije tijd hebben, leren en sociale en familiecontacten hebben. Onderdelen van de IRB zijn het scheppen van een band, het kiezen van een terrein, het beoordelen bespreken en ontwikkelen van doelvaardigheid, het stellen van een doel, het inventariseren en verkrijgen van onmisbare vaardigheden en hulpbronnen [10].

Werkzame bestanddelen zijn:

• Sluit aan bij (toekomst)wensen van het individu:
• Gaat uit van de capaciteiten van het individu;
• Straalt hoop uit, waardoor motivatie wordt vergroot;
• Is gericht op vergroting van de autonomie van het individu;
• Attitude van gelijkwaardigheid en samen zoeken.

Bewegen Werkt

De interventie Bewegen Werkt is een reactiveringsprogramma gericht op mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt en/of (sociale of maatschappelijke) participatie waarin bewegen, leefstijl en arbeidsrelevante competenties centraal staan. De reactivering bestaat uit het letterlijk in beweging brengen van mensen. Gedurende het programma verbetert fysieke en mentale fitheid en de gezondheid door de gestructureerde, frequente en groepsgewijze aanpak. Daardoor neemt de kans op een succesvol vervolgtraject richting (meer) participatie toe [11].

Bewegen Werkt heeft meestal 36 bijeenkomsten van één dagdeel, maar de duur en intensiteit kan ook anders ingevuld worden afhankelijk van opdrachtgever. Deelnemers gaan van voorlichting, intake (vragenlijsten en fysieke testen) naar een individueel plan van aanpak. De docent zorgt dat de individuele en groepsopdrachten aansluiten bij de individuele plannen.