De mentale gezondheid staat onder druk en de vraag naar ggz groeit. Nu al wachten 80.000 mensen op hulp en het capaciteitstekort is structureel. Het moet dus echt anders.
Vragen?
Afgelopen jaren zijn er verschillende actieprogramma’s gestart om de wachtlijsten in de ggz te verminderen. Dat is weinig succesvol gebleken, ze zijn eerder gegroeid dan gedaald. De laatste jaren was er een grotere toestroom naar de ggz, met name naar de lichtere vormen van zorg. Hierdoor is de toegang tot de specialistische zorg onder druk komen te staan. Dit ligt aan verschillende factoren, zoals een complexer wordende samenleving met meer prestatiedruk en bestaansonzekerheid en toenemende medicalisering. Maar ook de marktwerking die de instroom in de ggz stimuleert en mismatch in de zorg veroorzaakt. Ten slotte speelt de interne organisatie van de ggz een rol. Professionals geven aan dat er steeds meer productie wordt verwacht en de administratieve lastendruk hoog blijft.
“Veel problemen ontstaan in de samenleving, escaleren totdat ze onhoudbaar zijn en moeten vervolgens in de ggz op individueel niveau gerepareerd worden door zorgprofessionals. Dat zet de toegang tot zorg steeds verder onder druk. En het is vaak een verkeerd antwoord. Eenzaamheid, schulden en het gevoel niet mee te kunnen doen los je niet op met psychiaters en psychologen, maar moeten we in de samenleving oplossen.” – Bert van der Hoek, bestuursvoorzitter van het Trimbos-instituut
Knelpunten
De zorgvraag neemt toe omdat:
- De samenleving steeds ingewikkelder en veeleisender wordt
- Angst en stress onvoldoende worden aangepakt en leiden tot ernstigere klachten
- Sociale problemen onopgelost blijven
De druk op de ggz wordt verder vergroot omdat:
- Veel verantwoordelijkheid bij gemeenten ligt, maar zij te weinig geld hebben
- Er te weinig aandacht voor herstel is, waardoor psychiatrische cliënten ‘fulltime patiënt’ blijven
- Technologische kansen onvoldoende worden benut
- Leegloop dreigt binnen de ggz-zorg (10-15% uitstroom per jaar)
De problemen worden versterkt omdat:
- De overheid burgers vraagt steeds meer zelf te doen, niet iedereen kan dat aan
- Verzekeraars aansturen op scherp inkopen, waardoor ggz-bestuurders moeite hebben hun organisaties financieel gezond te houden
Wat er moet gebeuren
1. Promotie van mentale gezondheid gedurende de gehele levensloop
Zorg dat de sociale basis op orde is. Ontwikkel programma’s binnen scholen ter bevordering van de mentale gezondheid van kinderen en jongeren. Zet in op de sociaal-emotionele ontwikkeling en verminder taboes rond psychische klachten. Ontwikkel ook programma’s ter bevordering van mentale gezondheid in een wijk of stad. Richt je op de specifieke lokale situatie en werk samen met inwoners. Investeer in programma’s waarin mensen leren om te gaan met tegenslagen (bevordering van mentale weerbaarheid) en waarin de samenhang en verbondenheid tussen mensen vergroot wordt (sociale cohesie). Heb daarbij speciaal oog voor kansenongelijkheid en achterstandswijken
2. Laagdrempelige hulp bij beginnende problemen, zonder label
Maak ervaringsdeskundige én ggz-expertise laagdrempelig beschikbaar (on- en offline). Daarbij moet het mogelijk zijn om advies te krijgen van een iemand met vergelijkbare ervaringen (peer) of een ggz-professional, zonder direct een ggz-traject in te gaan. Zorg aanvullend voor mogelijkheden voor het anoniem raadplegen van een specialist.
3. Integraal kijken en samenwerken in de eerste lijn
Zorg dat huisartsen en POH-GGZ meer ingebed raken in de wijk. Zij dienen in staat gesteld te worden om (psychische) hulpvragen integraal te benaderen en samen te werken met het sociaal domein en herstel- en zelfregiecentra. Zorg dat huisartsen meer ruimte hebben om hun tijd flexibel in te plannen. Werk toe naar een systeem waarbij er meer eerstelijnscapaciteit beschikbaar is in achterstandswijken.
4. Integraal kijken en samenwerken bij de poort van de ggz
Zorg dat er bij de poort van de ggz, integraal wordt gekeken naar de hulpvraag van de cliënt. Er moet voldoende tijd zijn om de hulpvraag goed te onderzoeken. Stuur mensen niet onnodig door naar specialistische behandeling: onderzoek de mogelijke achterliggende problemen en werk samen met het sociaal domein. Zorg tegelijkertijd dat mensen met ernstigere of complexere problemen juist wel direct naar specialistische hulp worden verwezen en niet eerst in kortdurende zorg terecht komen.
5. Van ‘geholpen worden’ naar ‘jezelf (en anderen) leren helpen’
Zorg dat bij mensen of gezinnen die vastlopen altijd de eigenlijke (hulp)vraag of behoefte centraal staat. Leer professionals gespreksvaardigheden om het proces van de persoon en zijn naasten, in zijn omgeving, te kunnen ondersteunen. Herwaardeer generalistisch , sociaal-psychiatrisch en relationeel werken en verstevig de positie van ervaringskennis binnen de ggz.
Zorg ervoor dat er in elke regio voldoende mogelijkheden zijn om (als alternatief voor of aanvulling op de behandeling) samen met mensen met vergelijkbare ervaringen (peer) aan herstel te werken. Bewaak en bescherm de ‘vrije ruimte’ die binnen zelfregiecentra en herstelacademies wordt gecreëerd en zorg dat deze ruimte niet (alsnog) wordt ingenomen door professionele logica of strategische (organisatie)belangen.
6. Geïntegreerde zorg en ondersteuning voor mensen met een ernstige psychische aandoening (EPA)
Biedt mensen die langdurig intensieve zorg nodig hebben geïntegreerde zorg en ondersteuning, door multidisciplinaire teams en gericht op maatschappelijke inclusie. Stap af van de ‘stepped care’ ketenzorg met zijn door- en terugverwijzingen en ga over op netwerkzorg waarin professionals uit het zorgdomein en het sociaal domein samen optrekken. Maak deze samenwerking mogelijk door de ‘knip’ tussen behandeling en begeleiding te repareren.
Rapporten
Brieven aan de staatssecretaris
Het Trimbos-instituut adviseert staatsecretaris Blokhuis de ggz duurzaam te hervormen. Juist nu de coronacrisis de kwetsbare punten van het huidige systeem verder heeft blootgelegd.
Nieuws, blogs en interviews
Ggz uit de knel: noodzaak tot transformatie
Het Trimbos-instituut heeft het afgelopen jaar onderzoek gedaan naar de uitdagingen in de ggz en is in gesprek gegaan met ruim veertig stakeholders.
Hoe creëren we meer beweging in de ggz?
We zien dat in de zorg belemmerende mechanismen spelen die problemen in stand houden en soms zelfs vergroten. Zo kent onze samenleving diverse risico’s die de kans op mentale problemen en psychische aandoeningen vergroten.
Masterplan ggz met grondige hervormingen
Het Trimbos-instituut gaat met patiëntorganisaties, professionals, zorgbestuurders, zorgverzekeraars, gemeenten en het sociaal domein, een toekomstplan maken voor hervorming van de ggz.
Toegang tot zorg is een grondrecht
"In een welvarend land als Nederland zou toegang tot zorg vanzelfsprekend moeten zijn." Dat schrijft Bert van der Hoek op zorgplatform Skipr. Hij legt uit waarom de ggz-zorg toch ontoegankelijker wordt en wat daar volgens hem aan te doen is.
