Rioolwateronderzoek drugs
Rioolwateranalyse geeft een signaal over de totale consumptie van drugs. Jaarlijks worden er metingen uitgevoerd in verschillende Europese steden.
Vragen?
Laatste update: 19 maart 2025
Rioolwateranalyses vonden in 2024 in 128 steden in 26 verschillende Europese landen plaats. Het European Union Drugs Agency (EUDA) presenteert elk jaar de resultaten van dit onderzoek (SCORE). Voor Nederland zijn (trend)gegevens beschikbaar van Amsterdam, Eindhoven en Utrecht die sinds 2011 jaarlijks in maart verzameld en geanalyseerd worden door het KWR. In 2024 zijn voor Nederland voor het eerst ook de steden Groningen en Zwollen meegenomen in het onderzoek. Rotterdam deed in 2023 al mee aan dit onderzoek.
Meest opvallende uitkomsten
De hoeveelheid drugs in rioolwater wordt uitgedrukt in ‘loads’: milligram drugs per 1000 inwoners per dag.
Uit het rioolwateronderzoek (SCORE) 2024 blijkt onder andere:
- In vergelijking tot het jaar ervoor is het gebruik van de stimulanten ecstasy, cocaïne en amfetamine over het geheel genomen toegenomen in de deelnemende steden in Europa. Voor de middelen ketamine en methamfetamine was het beeld meer gemengd. In bijna iedere deelnemende stad worden alle onderzochte drugs waargenomen.
- Het gebruik van cocaïne is nog steeds het hoogst in met name steden in België, Nederland en Spanje. De gevonden loads voor benzoylecgonine (belangrijkste uitgescheiden metaboliet van cocaïne) zijn in meer dan de helft van de deelnemende steden in Europa hoger dan het jaar ervoor. Dit geldt echter niet voor de deelnemende Nederlandse steden, waar de situatie vooral stabiel is gebleven. Voor cocaïne werden de hoogste loads gevonden in grote steden in Europa.
- Het gebruik van amfetamine is het hoogst in steden in België, Nederland, Duitsland, Zweden en Noorwegen. In de deelnemende steden in Zuid-Europa werden over het algemeen veel lagere loads gevonden in vergelijking tot meer noordelijke delen van Europa.
- De afgelopen jaren werden er vooral hoge loads gevonden voor methamfetamine in steden in Noord- en Centraal Europa, maar in 2024 is deze drug ook aanwezig in steden in België, Nederland, Kroatië, Spanje, het oosten van Duitsland en Turkije. In Amsterdam was wederom een toename te zien in de gevonden loads, maar daarmee staat deze stad nog niet in de top 10. In Eindhoven was er sprake van een lozing, dus er zijn geen gegevens over het gebruik van methamfetamine in deze stad.
- In de meerderheid van de steden in Europa is in 2024 een toename te zien in de gevonden loads voor MDMA ten opzichte van het jaar ervoor. Ook is in het merendeel van de steden de consumptie het hoogst in het weekend. Het gebruik van MDMA is in 2024 het hoogst in steden in België, Nederland, Portugal en Tsjechië. In Nederland waren de gevonden loads het hoogst in Amsterdam, maar ook Rotterdam staat in de top 3. In Eindhoven was er sprake van een lozing, dus er zijn geen gegevens over het gebruik van MDMA in deze stad.
- Het gebruik van cannabis is met name hoog in steden in Kroatië, Duitsland, Spanje en Nederland. Ook hier is het beeld in Europa weer gemengd wat betreft een toename dan wel een afname ten opzichte van het jaar ervoor, al laat bijna de helft van de deelnemende steden een daling zien. In Nederland was in de steden die ook in 2023 meededen aan het onderzoek een afname te zien. Met uitzondering van Amsterdam. Deze stad staat met Groningen in de top 3 van Europa.
- In een aantal steden is in 2024 ook weer gekeken naar de consumptie van ketamine. De hoogste loads werden gevonden in steden in België, Nederland, Hongarije en Noorwegen. De Nederlandse steden deden dit jaar voor het eerst ook allemaal mee. Amsterdam staat direct op de eerste plaats in Europa, gevolgd door Eindhoven.
Uitkomst per middel
De hoeveelheid drugs in rioolwater wordt uitgedrukt in ‘loads’: milligram drugs per 1000 inwoners per dag.
Cocaïne
De gemeten loads voor cocaïne zijn in 2024 in de meeste steden in Europa enigszins toegenomen vergeleken met het jaar ervoor. In de steden in Nederland lijkt de situatie stabiel. Amsterdam staat dit jaar wederom op de derde plaats.
De relatief hoge loads voor cocaïne in de Nederlandse steden komen overeen met de landelijke gegevens uit bevolkingsonderzoeken: Nederland staat daarbij in de EU op de tweede plaats qua percentage gebruikers onder jongvolwassenen.
Ook in steden in België en Spanje zijn hoge loads voor cocaïne gevonden. In Antwerpen zijn dit jaar wederom de hoogste loads gevonden. Meer dan driekwart van de deelnemende steden laat een toename in cocaïne loads zien in het weekend. Dit zou kunnen wijzen op met name recreatief gebruik van het middel.
Amfetamine en methamfetamine
Ten opzichte van vorig jaar zijn de gemeten loads voor amfetamine in Amsterdam en Utrecht wederom toegenomen. Voor Eindhoven zijn na enkele jaren weer gegevens beschikbaar. De situatie lijkt hier stabiel. Alleen Eindhoven en Utrecht staan in de top 10 van Europa.
Binnen Europa laat ongeveer de helft van de steden een toename zien ten opzichte van het jaar ervoor.
In de Nederlandse steden werd in vergelijking met andere Europese steden relatief weinig methamfetamine aangetroffen. Ten opzichte van vorig jaar is er alleen in Amsterdam een toename te zien. Deze stad had in Nederland de hoogste loads, maar staat in Europa niet in de top 10.
Voor beide middelen geldt dit jaar dat over het geheel genomen er geen grote fluctuaties gevonden worden in de gemeten loads gedurende de week. Dit kan er op wijzen dat er een kleine groep (hoog-risico)gebruikers is die het middel dagelijks gebruikt.
MDMA
Alle deelnemende Nederlandse steden staan in de top 10 van Europa wat betreft de gemeten loads voor MDMA. Dit jaar staat Amsterdam op de eerste plaats. De gemeten loads in Rotterdam zijn dit jaar lager dan het jaar ervoor. Voor Eindhoven zijn dit jaar wederom geen gegevens beschikbaar i.v.m. een lozing. Ten opzichte van vorig jaar bleven in Utrecht de gemeten loads nagenoeg stabiel.
De relatief hoge loads voor MDMA in de deelnemende steden in Nederland komen overeen met gegevens uit landelijk onderzoek in de algemene bevolking: Nederland voert al enige tijd de boventoon als het gaat om het ecstasygebruik in het afgelopen jaar.
In meer dan driekwart van de steden in Europa zijn de MDMA loads het hoogst in het weekend. Dit wijst doorgaans op recreatief gebruik.
Cannabis
Wat betreft de gemeten loads voor cannabis scoren met name Amsterdam en Groningen hoog. Beide steden staan in de top 3 van Europa en dit jaar staat Amsterdam op de eerste plaats. In Utrecht en Rotterdam is in 2024 weer een daling te zien in vergelijking met het jaar ervoor. Amsterdam laat juist weer een flinke stijging zien.
In Europa is cannabis een van de meest gebruikte drugs. In het geval van cannabis worden er geen grote fluctuaties gevonden in de gemeten loads gedurende de week.
Wat zeggen deze cijfers?
Een voordeel van rioolwateranalyse is dat deze methode een objectief beeld geeft van de totale hoeveelheid geconsumeerde drugs gedurende een bepaalde periode (in dit geval een week) voor een bepaalde geografisch locatie.
Pieken en dalen in de week worden zichtbaar. Jaarlijkse herhalingen geven een beeld over trends of verschuivingen in gewoonten.
Er zijn ook nadelen verbonden aan deze vorm van monitoring. Rioolwateranalyse heeft een signaalfunctie, maar duiding ontbreekt. Als er een toename is in de gevonden load van een drug, kan er bijvoorbeeld niet worden vastgesteld of dit komt doordat het aantal gebruikers is toegenomen, of dat gebruikers grotere hoeveelheden, of vaker, gebruiken, of beide. Daarnaast kan ook de gebruikswijze, de sterkte en zuiverheid van de drugs van invloed zijn op de resultaten. Dit laatste wordt in Nederland gemonitord via het Drugs Informatie en Monitoring Systeem. In de Nationale Drug Monitor worden alle onderzoeken verzameld. Dit geeft een actueel beeld van drugsgebruik op basis van al deze verschillende gegevens.
Er wordt bij de omrekening naar de bevolking verder geen rekening gehouden met bezoekers (die niet tot de bevolking behoren), zoals toeristen. Ook wordt in de analyses (doorgaans) geen onderscheid gemaakt tussen lozingen en menselijke consumptie. Wel zijn ook dit jaar weer gegevens die sterk wijzen op een lozing uit de analyses weggelaten.
Aanvullend beeld
Het Trimbos-instituut rapporteert samen met het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum in opdracht van het ministerie van VWS en het ministerie van Justitie en Veiligheid jaarlijks aan het EMCDDA over ontwikkelingen in de drugssituatie in Nederland. Dit gebeurt door alle Focal Points in de EU-lidstaten. De gegevens van de rioolwateranalyses zijn afkomstig van een Europese studie SCORE, waar het EMCDDA mee samenwerkt.
Het meten van gebruik van (illegale) drugs in de samenleving is een complexe zaak; elke meetmethode heeft zo zijn beperkingen. Het verdient daarom aanbeveling verschillende meetmethoden naast elkaar te leggen, zo concludeert ook het EMCDDA.
Rioolwateranalyse kan een nuttige aanvullende bron zijn op bestaande drugsmonitors.
