Rioolwateranalyse geeft een signaal over de totale consumptie van drugs. Jaarlijks worden er metingen uitgevoerd in verschillende Europese steden.
Vragen?
Laatste update: 20 maart 2024
Rioolwateranalyses vonden in 2023 in 88 steden in 24 verschillende Europese landen plaats. Het European Centre for Drugs and Drugs Addiction (EMCDDA) presenteert elk jaar de resultaten van dit onderzoek (SCORE). Voor Nederland zijn (trend)gegevens beschikbaar van Amsterdam, Eindhoven en Utrecht die jaarlijks in maart verzameld en geanalyseerd worden door het KWR. In 2023 zijn voor Nederland voor het eerst ook de steden Rotterdam en Leeuwarden meegenomen in het onderzoek.
Meest opvallende uitkomsten
De hoeveelheid drugs in rioolwater wordt uitgedrukt in ‘loads’: milligram drugs per 1000 inwoners per dag.
Uit het rioolwateronderzoek (SCORE) 2023 blijkt onder andere:
- Er bestaan grote verschillen in de hoeveelheid geconsumeerde stimulerende drugs, zoals (meth)amfetamine, ecstasy en cocaïne, tussen de diverse deelnemende steden in Europa. In bijna iedere deelnemende stad worden alle onderzochte drugs waargenomen.
- Het gebruik van cocaïne is nog steeds het hoogst in met name steden in België, Nederland en Spanje. De gevonden loads voor benzoylecgonine (belangrijkste uitgescheiden metaboliet van cocaïne) zijn in meer dan de helft van de deelnemende steden in Europa hoger dan het jaar ervoor.
- Het gebruik van amfetamine is doorgaans het hoogst in steden in Noord- en Centraal Europa, maar in 2023 werden ook hoge loads gevonden in Leeuwarden. In Utrecht en Eindhoven was er sprake van een lozing, waardoor de resultaten uit deze steden niet zijn meegenomen. Wat betreft methamfetamine zijn de gevonden loads in andere Europese steden een stuk hoger in vergelijking tot de deelnemende steden in Nederland.
- In de meerderheid van de steden in Europa is in 2023 een toename te zien in de gevonden loads voor MDMA ten opzichte van het jaar ervoor. Ook is in het merendeel van de steden de consumptie het hoogst in het weekend. Het gebruik van MDMA is in 2023 het hoogst in steden in België, Nederland, Frankrijk en Duitsland. In Nederland waren de gevonden loads het hoogst in Rotterdam en Amsterdam. In Eindhoven was er sprake van een lozing, dus er zijn geen gegevens over het gebruik van MDMA in deze stad.
- Het gebruik van cannabis is met name hoog in steden in Nederland, Tsjechië, Slovenië en Spanje. Ook hier is het beeld in Europa weer gemengd wat betreft een toename dan wel een afname ten opzichte van het jaar ervoor. In Nederland was in de steden die ook in 2022 meededen aan het onderzoek een toename te zien. De hoogst gemeten loads werden gevonden in Rotterdam.
- In een aantal steden is in 2023 ook gekeken naar de consumptie van ketamine. In Nederland is dit alleen het geval geweest in Rotterdam en Leeuwarden. Het gebruik is met name hoog in steden in België, Spanje, Frankrijk en Nederland.
Uitkomst per middel
De hoeveelheid drugs in rioolwater wordt uitgedrukt in ‘loads’: milligram drugs per 1000 inwoners per dag.
Cocaïne
De gemeten loads voor cocaïne zijn in 2023 in de meeste steden in Europa enigszins toegenomen vergeleken met het jaar ervoor. In Nederland was alleen in Utrecht een lichte toename te zien. Amsterdam staat dit jaar op de derde plaats. Kort daarna volgen Leeuwarden en Rotterdam.
De relatief hoge loads voor cocaïne in de Nederlandse steden komen overeen met de landelijke gegevens uit bevolkingsonderzoeken: Nederland staat daarbij in de EU op de tweede plaats qua percentage gebruikers onder jongvolwassenen.
Ook in steden in België en Spanje zijn hoge loads voor cocaïne gevonden. In Antwerpen zijn dit jaar de hoogste loads gevonden. Meer dan driekwart van de deelnemende steden laat een toename in cocaïne loads zien in het weekend. Dit zou kunnen wijzen op met name recreatief gebruik van het middel.
Amfetamine en methamfetamine
Ten opzichte van vorig jaar zijn de gemeten loads voor amfetamine in Amsterdam afgenomen. Voor Eindhoven en Utrecht zijn dit jaar geen gegevens beschikbaar ivm een lozing. Zowel in Rotterdam als in Leeuwarden zijn hogere loads gevonden voor amfetamine in vergelijking tot Amsterdam. Leeuwarden staat dit jaar als enige Nederlandse stad in de top 5 van Europa.
Binnen Europa bestaan er grote verschillen wat betreft trends in de gevonden loads voor amfetamine. In een deel van de steden is een toename te zien ten opzichte van het jaar ervoor. In een vergelijkbaar deel juist een afname.
In de Nederlandse steden werd in vergelijking met andere Europese steden relatief weinig methamfetamine aangetroffen. Ten opzichte van vorig jaar is er in Utrecht een lichte afname te zien. In Amsterdam bleven de gemeten loads stabiel. Deze stad had in Nederland de hoogste loads.
De consumptie van methamfetamine ligt in Amsterdam aanzienlijk lager dan het gebruik van de andere gemeten drugs. Waar methamfetamine traditioneel gesproken met name in steden in Tsjechië en Slowakije wordt gebruikt, laten de laatste metingen in 2023 zien dat er ook sprake is van hoge loads in Duitsland.
Voor beide middelen geldt dit jaar dat over het geheel genomen er geen grote fluctuaties gevonden worden in de gemeten loads gedurende de week. Dit kan er op wijzen dat er een kleine groep (hoog-risico)gebruikers is die het middel dagelijks gebruikt.
MDMA
Alle deelnemende Nederlandse steden staan in de top 10 van Europa wat betreft de gemeten loads voor MDMA. Dit jaar staat Rotterdam op nummer twee gevolgd door Amsterdam. De gemeten loads in Utrecht en Leeuwarden lagen aanzienlijk lager. Voor Eindhoven zijn dit jaar geen gegevens beschikbaar ivm een lozing. Ten opzichte van vorig jaar bleven zowel in Utrecht als in Amsterdam de gemeten loads nagenoeg stabiel.
De relatief hoge loads voor MDMA in de deelnemende steden in Nederland komen overeen met gegevens uit landelijk onderzoek in de algemene bevolking: Nederland voert al enige tijd de boventoon als het gaat om het ecstasygebruik in het afgelopen jaar.. Ook in steden in België, Frankrijk en Duitsland ligt de consumptie hoog. In Antwerpen zijn in 2023 de hoogste loads gevonden.
In meer dan driekwart van de steden in Europa zijn de MDMA loads het hoogst in het weekend. Dit wijst doorgaans op recreatief gebruik.
Cannabis
Wat betreft de gemeten loads voor cannabis scoren met name Rotterdam, Amsterdam en Leeuwarden hoog. In Amsterdam, Utrecht en Eindhoven is in 2023 weer een lichte toename te zien in vergelijking met het jaar ervoor.
In Europa is cannabis een van de meest gebruikte drugs. Met name in steden in België, Spanje, Nederland en Frankrijk zijn in 2023 de waargenomen loads voor cannabis hoog. In het geval van cannabis worden er geen grote fluctuaties gevonden in de gemeten loads gedurende de week.
Wat zeggen deze cijfers?
Een voordeel van rioolwateranalyse is dat deze methode een objectief beeld geeft van de totale hoeveelheid geconsumeerde drugs gedurende een bepaalde periode (in dit geval een week) voor een bepaalde geografisch locatie.
Pieken en dalen in de week worden zichtbaar. Jaarlijkse herhalingen geven een beeld over trends of verschuivingen in gewoonten.
Er zijn ook nadelen verbonden aan deze vorm van monitoring. Rioolwateranalyse heeft een signaalfunctie, maar duiding ontbreekt. Als er een toename is in de gevonden load van een drug, kan er bijvoorbeeld niet worden vastgesteld of dit komt doordat het aantal gebruikers is toegenomen, of dat gebruikers grotere hoeveelheden, of vaker, gebruiken, of beide. Daarnaast kan ook de gebruikswijze, de sterkte en zuiverheid van de drugs van invloed zijn op de resultaten. Dit laatste wordt in Nederland gemonitord via het Drugs Informatie en Monitoring Systeem. In de Nationale Drug Monitor worden alle onderzoeken verzameld. Dit geeft een actueel beeld van drugsgebruik op basis van al deze verschillende gegevens.
Er wordt bij de omrekening naar de bevolking verder geen rekening gehouden met bezoekers (die niet tot de bevolking behoren), zoals toeristen. Ook wordt in de analyses (doorgaans) geen onderscheid gemaakt tussen lozingen en menselijke consumptie. Wel zijn ook dit jaar weer gegevens die sterk wijzen op een lozing uit de analyses weggelaten.
Aanvullend beeld
Het Trimbos-instituut rapporteert samen met het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum in opdracht van het ministerie van VWS en het ministerie van Justitie en Veiligheid jaarlijks aan het EMCDDA over ontwikkelingen in de drugssituatie in Nederland. Dit gebeurt door alle Focal Points in de EU-lidstaten. De gegevens van de rioolwateranalyses zijn afkomstig van een Europese studie SCORE, waar het EMCDDA mee samenwerkt.
Het meten van gebruik van (illegale) drugs in de samenleving is een complexe zaak; elke meetmethode heeft zo zijn beperkingen. Het verdient daarom aanbeveling verschillende meetmethoden naast elkaar te leggen, zo concludeert ook het EMCDDA.
Rioolwateranalyse kan een nuttige aanvullende bron zijn op bestaande drugsmonitors.
