Waar moet toekomstig onderzoek naar (online) gokken zich op richten? Waar zitten de grootste uitdagingen? Onze Kennisagenda (online) gokken geeft dit overzichtelijk weer. De kennisagenda bevat zowel de aandachtspunten van het Expertisecentrum Gokken als signalen rondom gokken vanuit zorgprofessionals, kansspelaanbieders, onderzoekers en beleidsmakers.
Expertisecentrum Gokken
Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Gokken
De kennisagenda is in juni 2022 gepubliceerd. In 2025 zal de kennisagenda worden geüpdatet.
De Wet kansspelen op afstand (KOA) is op 1 april 2021 in werking gegaan. Deze wet is een aanvulling op en wijziging van de Wet op de kansspelen (Wok) en heeft de Nederlandse gokmarkt grondig veranderd. Met deze wet is online gokken – bij vergunninghouders – namelijk legaal geworden. Gokken, oftewel de deelname aan kansspelen, brengt risico’s met zich mee, waaronder gokverslaving (gokstoornis). De bescherming van mensen die online gokken lijkt nog onvoldoende. Onderbouwde preventie, onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek en goede (online) hulpverlening zijn daarom belangrijk. Per aandachtspunt in de kennisagenda wordt beschreven wat het Trimbos-instituut hierin kan betekenen.
Kennisagenda (online) gokken
In deze kennisagenda is informatie opgenomen uit de kennissynthese en onderzoeksagenda die in opdracht van ZonMw is opgesteld. De volgorde van de onderwerpen in de kennisagenda zegt niets over het belang van het onderwerp.
1. Onderzoek én grijp in op gokgerelateerde schade
Schade door gokken is breder dan alleen gokverslaving
In Nederland wordt er bij gokproblematiek vooral gekeken naar gokverslaving (gokstoornis). Deze visie dient verbreed te worden naar gokgerelateerde schade (gambling harms). Gambling harms zijn serieuze problemen die veroorzaakt zijn door gokken. Hier gaat iemand niet altijd voor in behandeling, maar dat kan natuurlijk wel. Denk aan indirecte schade zoals schulden, problemen binnen gezinnen, criminaliteit, werkverlies of dakloosheid. Ook de omgeving van de persoon kan flink lijden onder het gokgedrag.
Vanuit het Trimbos-instituut wordt deze brede benadering van gokgerelateerde schade aangeraden. Hierbij volgen we de internationale inzichten op dit gebied. Door ook in Nederland deze benadering te gebruiken kunnen we aansluiten bij en gebruik maken van internationale ontwikkelingen. Dit heeft invloed op onderzoek, preventie en interventies, die zich breder richten dan alleen op gokverslaving. Denk aan interventies die zich richten op (indirecte) schade en het herstel ervan: bijvoorbeeld assistentie bij schulden of baanverlies. De (indirecte) schade door gokken aan de persoon, het gezin en de samenleving is vaak beter en eerder meetbaar dan ‘verslaving’. Daarmee ontstaat er een beter beeld van de werkelijke maatschappelijke kosten en schade door gokken. De eerste belangrijke stap: indicatoren van schade operationaliseren en herhaald monitoren.
Ons advies en wat wij kunnen doen
Gezien de recente veranderingen in de gokmarkt is een goed ingerichte en brede monitor van gokgerelateerde schade in Nederland zinvol. Hiermee krijgen we beter zicht op de effecten van de veranderingen en kan waardevolle informatie verzameld worden voor preventie- en interventieontwikkeling. Dit gaat verder dan de huidige metingen waarbij mensen bevraagd worden aan de hand van een zelfrapportage over gokgedrag. Dit soort data is te beperkt om de volledige maatschappelijke impact van gokken in beeld te brengen. Voor een beter beeld moet informatie uit verschillende beroepsgroepen en disciplines gecombineerd en toegankelijk gemaakt worden. Het Trimbos-instituut heeft jarenlange ervaring met het monitoren van tabak-, alcohol- en drugsgebruik (Nationale Drugmonitor) en mentale gezondheid (NEMESIS). Wij zien daarom een rol weggelegd voor het Trimbos-instituut bij het monitoren van gokgerelateerde schade en gokverslaving.
2. Regel onafhankelijke toegang tot data en maak wetenschappelijke kennisopbouw over digitale interventies mogelijk
Online gokken biedt mogelijkheden voor online data verzameling en online interventies
Voor betrouwbaar en goed onderzoek naar gokproducten in Nederland moeten eerst de randvoorwaarden goed geregeld zijn. Toegang tot (online) casino data en digitale gokproducten voor onderzoek en interventies gericht op gezondheidsbescherming moet betrouwbaar, transparant en onafhankelijk geregeld worden. Hier is nog veel werk te doen.
Toegang tot data en randvoorwaarden voor onafhankelijk onderzoek
In Nederland is er nog weinig geregeld voor de toegang tot data uit digitale producten (zoals gokwebsites) en de randvoorwaarden voor onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek naar gokproblematiek. Mede omdat belangrijke data gecentraliseerd zijn binnen een financieel belanghebbende partij, is er aandacht nodig voor de kennisinfrastructuur. Hierbij moet er ook gekeken worden naar openheid van data, afspraken over onafhankelijkheid en de werkbaarheid van onderzoek. Er is regelmatig een disbalans tussen bedrijven en onderzoekers. Uit onze verkenning in de praktijk blijkt dat dit lastig is voor aanbieders én onderzoekers. Het is dan ook niet vanzelfsprekend dat dit goed gaat: begeleiding vanuit de overheid en/of middenpartijen die onderzoeksmiddelen verdelen is noodzakelijk.
Interventies binnen online gokproducten mét wetenschappelijke evaluatie
Maak het mogelijk om interventies binnen online gokproducten op te zetten en wetenschappelijk te evalueren. Online producten leveren niet alleen data. Binnen online producten kunnen ook digitale interventies ingezet worden. Bijvoorbeeld een pop-up met een waarschuwing. Of een dwingende uitnodiging voor een digitaal videogesprek over gokgedrag dat uit de hand loopt. De rol en inzet van deze interventies moet wetenschappelijk onderbouwd en onderzocht worden. Dit soort onderzoek naar de preventie en behandeling van gokproblemen binnen digitale gokproducten brengt juridische en praktische uitdagingen met zich mee. Ook levert het complexe vraagstukken op over de onafhankelijkheid van onderzoekers.
Onderzoek gaat verder dan data verzamelen en interventies testen
Het onderzoeken van de online producten gaat verder dan data verzamelen en analyseren en het inzetten en testen van specifieke interventies binnen gokproducten. Het gaat ook om het bekijken van bedrijfsgedrag. Bijvoorbeeld: hoe wordt informatie gepresenteerd aan de klant, wat is de ‘flow’ van de website en het product, worden mensen gestuurd (ge-nudged) naar ongezonde keuzes of geholpen met bewuste en goed geïnformeerde keuzes?
Ons advies en wat wij kunnen doen
Er is hulp van de overheid nodig om onderzoekers toegang te geven tot data uit online gokproducten. Omdat er sterke, soms tegengestelde financiële belangen spelen binnen de gokmarkt, zijn onafhankelijkheid, transparantie en toezicht hierop belangrijk. Er zijn kaders nodig voor het gedrag van alle betrokken stakeholders (van gokaanbieders tot onderzoekers). Hetzelfde geldt voor het opzetten van interventies binnen digitale producten: dit vergt een goede werkrelatie tussen de stakeholders en behoud van onafhankelijkheid. Het Trimbos-instituut heeft ruime ervaring met dit spanningsveld en denkt graag oplossingsgericht mee over deze uitdaging.
3. Onderzoek productontwerp, omgeving en reclames
Bijsturing van gokgedrag ligt binnen en buiten de gokker
Problemen en schade door gokken zijn niet alleen een gevolg van keuzes en kwetsbaarheden van de gokker. Ook het ontwerp van gokwebsites en de (online) omgeving van de gokker hebben een grote rol bij het ontstaan van problemen. Het ontwerp van gokwebsites, de structural characteristics van het gokproduct, kan gedrag stimuleren of afremmen. Denk aan ingebouwde pauzemomenten, de speelsnelheid, misleiding van de gokker over winkansen en de inzet van near-wins. Ook de (online) omgeving van de gokker kan gedrag positief of negatief beïnvloeden. Denk aan openingstijden, limietstelling, verplichte pauze momenten, de mate van toegang tot geldautomaten of de snelheid van bijstorten van geld. Daarnaast leven er sinds de legalisering van online gokken in Nederland veel vragen en zorgen over de rol van gokreclames. Op dit moment is er vaak weinig aandacht voor de invloed van de omgeving en producteigenschappen, terwijl dit wél heel belangrijk is. Met name de invloed van reclames (op kwetsbare groepen zoals jongeren) moet goed gemonitord worden.
Ons advies en wat wij kunnen doen
De weerbaarheid van gokkers tegen problematisch gokken en misleiding over gokproducten en aanbieders kan verhoogd worden. Er dient onderzoek te komen naar de (online) omgeving van de gokkers en het productontwerp van gokwebsites. Daar is qua preventie en bestrijding van gokproblemen veel winst te behalen (Williams et al. & National Strategy to Reduce Gambling Harms). We adviseren om te werken aan een complete mix van onderzoek en interventie, gericht op gokkers, omgeving én productkenmerken. Hiervoor is het noodzakelijk dat het online landschap (zie tweede agendapunt) en de werkrelaties tussen de overheid, goksector en onderzoekers goed geregeld zijn zodat onafhankelijk onderzoek mogelijk is. Het Trimbos-instituut leverde een basis voor deze manier van denken over onderzoek naar (online) gokken in de kennissynthese en onderzoeksagenda voor ZonMw en blijft graag meedenken over dit onderwerp.
4. Werk toe naar wetenschappelijk onderbouwde preventie en behandeling
Professionele ontwikkeling, evaluatie en implementatie van preventie- en interventieprogramma’s is nodig
Er is binnen de bredere gezondheidsbevordering veel kennis over wat werkt en wat niet werkt. Deze kennis wordt nog onvoldoende benut voor de preventie bij (online) gokken. Er zijn daarom nog weinig goed onderzochte, openbare programma’s die echt werken. Huidige trainingen en voorlichting worden vaak uitgevoerd door individuele personen of kleine bedrijfjes. Openbare overkoepelende programma’s zijn nodig voor de professionalisering van de preventie bij (online) gokken. De doelen van programma’s en interventies (zoals gedragsverandering) moeten duidelijk en meetbaar zijn. Doelen meten en programma’s bijsturen kost tijd en energie, maar is noodzakelijk. Het zorgt ervoor dat de preventie en interventies écht werken en er geen interventies ontstaan die niet werken of zelfs ongewenste resultaten opleveren (bijvoorbeeld het nieuwsgierig maken naar gokken omdat het spannend klinkt).
Er is geen ‘magic bullet’ die alle gokproblematiek kan oplossen. Daarom moet er een aanpak komen van preventie en interventies op verschillende niveaus die elkaar versterken en aanvullen. Het gaat hier enerzijds om acties richting gokkers zoals campagnes, hulpaanbod, laagdrempelige blokkering van goksites (indien gewenst) en blokkering van gokreclames (indien gewenst). Anderzijds gaat het om onderzoek naar regulerende preventie gericht op bedrijven en het productaanbod, zoals restricties op het meest riskante aanbod, het verbeteren van interventie en doorverwijzing, het limiteren van maximale verliezen, het verbieden van misleidende praktijken en het hanteren van gezonde keuzes als verplichte standaardoptie. Algemene landelijke restricties binnen het productaanbod en marketing kunnen zeer effectief zijn, soms veel meer dan voorlichting van een (potentiële) gokker.
Ons advies en wat wij kunnen doen
Professionaliseer preventie, (online) behandeling en interventies. Gebruik hiervoor de kennis uit de bredere gezondheidsbevordering. Zo zijn er methoden om interventies gestructureerd en geformaliseerd te ontwikkelen (bijvoorbeeld Intervention Mapping). Programma’s kunnen ook beoordeeld en toegankelijk gemaakt worden door externe onafhankelijke deskundigen, zoals loket gezond leven. Het Trimbos-instituut heeft ruime ervaring met evidence based ontwikkeling van interventies en programma’s en draagt graag bij aan de professionalisering van preventie bij (online) gokken.
