Wie de huisarts bezoekt, behoort tot een groep mensen die bovengemiddeld vaak kans loopt op een depressie. Om welke patiënten gaat het dan precies? En van welke interventies kunnen de huisarts en diens patiënten gebruikmaken om een depressie te vookomen?
Projectomschrijving
In het project ‘Depressiepreventie bij huisartspatiënten’ is onderscheid gemaakt tussen de doelgroepen:
- Huisartsen en praktijkondersteuners GGZ (POH’s ggz) die (beginnende) depressie kunnen herkennen, behandelen en diagnosticeren en na herstel terugvalpreventie kunnen inzetten.
- Mensen die te maken hebben met stress, angstklachten, somberheid, depressieve klachten en met (terugkerende of chronische) depressie en hun naasten.
- Maatschappelijke organisaties die beginnende depressie kunnen herkennen en signaleren.
- Het brede publiek.
Het project bestond uit de volgende onderdelen:
- Het in kaart brengen van de hoogrisicogroep huisartspatiënten, de incidentie en de risicofactoren.
- Overzicht van interventies (al dan niet geïndiceerd) van bestaande interventies; zowel voor publiek als voor de huisartsenzorg en ontwikkeling van ontbrekende producten.
- Preventieve ondersteuning en anonieme hulpverlening door Korrelatie, ook voor mensen die op een wachtlijst staan voor gespecialiseerde GGZ.
- Secundaire preventie door uitbreiden van de supportgroepen van de Depressie Vereniging die als doel hebben om mensen te activeren en terugval te voorkomen. En kwalitatief (vervolg)onderzoek naar de ervaren meerwaarde van deze groepen.
- Een campagne om de bewustwording van somberheid en (beginnende) depressie te vergroten bij het brede publiek en voor signalering door lokale maatschappelijke organisaties.
De eerste fase van het project liep van juli 2018 en is eind maart 2021 afgerond.
Aanpak
Landelijke onderzoeken
- Inventarisatie van preventieve interventies en tools voor huisartsenzorg en eerstelijns zorgverleners.
- Inventarisatie van preventieve interventies onder 1.206 mensen die te maken hebben met somberheidsklachten, depressie of terugval en hun naasten.
- Inventarisatie van preventieve interventies onder 34 (kader)huisartsen en 91 POH’s ggz. Zij vertegenwoordigen gezamenlijk 125.000 patiënten.
- Onderzoek naar de effecten van de supportgroepen van de Depressie Vereniging op de kwaliteit van leven, het klachtenniveau, en het voorkomen van terugval door ResCon.
Ontwikkeling Netwerkaanpak
Op basis van de inventarisaties zijn een netwerkaanpak en preventiestrategie ontwikkeld samen met voorlichtingsmaterialen met verwijsmogelijkheden en hulpmiddelen i.s.m. vertegenwoordigers van NL-ggz, PsyHag, InEen en huisartspraktijken.
De netwerkaanpak beschrijft aandachtspunten voor de preventiestrategie vanuit de ervaringen van cliënten, naasten, huisartsen en praktijkondersteuners GGZ.
Het bevat een uitgewerkt voorstel voor een preventiestrategie en netwerkaanpak waarin activiteiten in 3 fasen zijn uitgeschreven:
- Fase 1: Herkenning en erkenning: vroegsignalering
- Fase 2: Het zorg/ondersteuningstraject rondom een depressie: netwerkzorg
- Fase 3: Na een depressie, bij terugval of preventie van terugval
De netwerkaanpak neemt de persoonlijk context van de cliënt als uitgangspunt en omvat aanknopingspunten voor:
- samenwerking met (informele) sociale netwerken onder zelfregie van de cliënt
- verschillende vormen van preventie, zowel 0e-lijns interventies buiten de zorg als mogelijkheden voor zelfmanagement en herstelgerichte ondersteuning
- het kiezen van passende zorg en
- voor monitoring van terugvalpreventie.
Ontwikkeling handvatten
Op basis van inventarisaties en i.s.m. ervaringsdeskundigen uit cliënten/familieorganisaties is een signaleringskaart ontwikkeld en verspreid onder maatschappelijke organisaties in sport, onderwijs, werk, welzijnswerk, gemeenten en wijkteams.
Daarnaast zijn kaarten ontwikkeld en verspreid voor mensen met somberheidsklachten en voor familieleden en naasten met verwijzingen naar informatie en hulpmogelijkheden.
Onderzoek meerwaarde supportgroepen
Door intensivering van de coördinatie van supportgroepen van de Depressie Vereniging, inzet van meer medewerkers, uitbreiding van trainingen en intervisie voor gespreksbegeleiders en verbeteringen in de processen is het aantal supportgroepen uitgebreid. Ook is een online aanbod ontwikkeld voor wachtenden.
ResCon deed onderzoek naar de ervaringen en opbrengsten onder deelnemers aan de supportgroepen d.m.v. vragenlijsten op verschillende momenten van deelname (bij de start, gedurende deelname en na afloop) en door telefonische interviews met deelnemers. Dit onderzoek bracht ook randvoorwaarden voor succes en verbeterpunten in beeld en volgde op twee eerdere kwalitatieve onderzoeken door ResCon.
Aanbod terugvalpreventietraining voor POH’s ggz
De Preventie Cognitieve Therapie, ontwikkeld door Prof. Bockting, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam (afdeling klinische psychiatrie) is evidence based voor het trainen van eerstelijns psychologen, psychiaters. Deze is in aangepaste vorm aangeboden aan praktijkondersteuners GGZ in het kader van terugvalpreventie bij depressie. Hiermee zijn 30 POH ggz getraind, waarmee 46 huisartspraktijken zijn bereikt (omdat POH-ggz vaak bij meerdere praktijken werkzaam zijn).
Mensen die hersteld zijn van een depressie kunnen hiermee in de huisartsenpraktijk via begeleide zelfhulp dat zij weerbaarder worden in situaties die een depressie kunnen uitlokken (triggers). Een nieuwe depressieve episode kan hierdoor met ongeveer 40% worden voorkomen.
Projectteam
Het projectteam bestond uit:
- MIND Landelijk Platform Psychische Gezondheid
MIND Landelijk Platform is een autonome landelijk werkende vereniging van patiënten- en familieorganisaties en kamers van regionale patiëntenorganisaties en familie- en cliëntenraden, geeft stem mensen met psychische kwetsbaarheid en hun naasten en werkt onder meer aan landelijke en regionale belangenbehartiging. MIND Landelijk Platform maakt deel uit van de Stichting MIND, een fondsenwervende organisatie die o.a. publieksvoorlichting geeft en anonieme hulp en advies biedt via de hulpverleners van MIND Korrelatie, MIND Young Studio
- Depressie Vereniging
De landelijke Depressie Vereniging is de patiëntenvereniging van en voor mensen met depressie en hun naasten. De Depressie Vereniging organiseert concrete hulp in Nederland voor mensen met depressie. Dat doen zij samen en voor elkaar. De leden lijden meestal zelf aan een vorm van depressie en steunen elkaar daarin als deelnemer of vrijwilliger.
- ResCon
ResCon is een onderzoeks- en adviesbureau op het gebied van gezondheid en duurzaamheid. ResCon voert voornamelijk toegepast kwalitatief onderzoek uit op sociaal wetenschappelijke basis en geeft advies op het gebied van gezondheid en duurzaamheid.
Regiegroep
Aan de Regiegroep namen vertegenwoordigers van de volgende organisaties deel:
- Depressie Vereniging mede namens ResCon
- InEen, branchevereniging van organisaties in de eerstelijnszorg
- GGD GHOR Nederland
- Landelijke vereniging POH GGZ (LV POH-GGZ)
- MIND Landelijk Platform, mede namens MIND Korrelatie
- Trimbos-instituut
- Nederlandse GGZ, branchevereniging van aanbieders van geestelijke gezondheidszorg
- Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB)
- Huisartsen advies groep geestelijke gezondheidszorg (PsyHAG)
Betrokken organisaties
Agendaleden
- Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (VenVN)
- Nederlands Instituut van Psychologen (NIP)
Samenwerkende organisatie
- Universiteit van Amsterdam, afdeling klinische psychiatrie t.b.v. de Preventie Cognitieve Therapie
Geïnformeerde organisaties
- Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV)
- Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG)
Pilots
De Netwerkaanpak en voorlichtingsmaterialen zouden via pilots uitgezet worden binnen bestaande netwerken van huisartsenpraktijken en moeten bijdragen tot het terugdringen van de incidentie van (de diagnose) depressie en het verminderen van terugval en chronische depressie.
De geplande pilots waren niet mogelijk in de regio’s waar deze waren voorbereid op de manier zoals bedacht. Omdat de coronapandemie de eerste prioriteit was binnen de huisartsenpraktijken en door sluiting van instellingen zoals welzijnsorganisaties, inloop, herstelacademies en zelfregiecentra.
In plaats van uitvoering van de pilots in fysieke vorm is de netwerkaanpak geïntroduceerd bij de beoogde pilots in Almere, Gooi (Hilversum en Huizen), Utrecht en Zwolle door het informatiemateriaal te sturen, zodat zij dit ook verder konden verspreiden. De huisartsenpraktijken hebben samen met hun patiënten de pakketten ingezet en na 3 á 4 maanden feedback gegeven op de bruikbaarheid.
Daarnaast zijn de pakketten ook na gestuurd aan de beoogde pilots in Rotterdam en Westelijke Mijnstreek en verder in totaal 1.500 pakketten in Nederland verspreid.
Publicaties
Gedurende de ontwikkeling van de ketenaanpak zijn er verschillende documenten gepubliceerd/ontwikkeld.
Documenten van MIND:
- Startnotitie ‘Doelgroepen risicofactoren en inventarisatie van interventies’ (niet online beschikbaar, maar kan opgevraagd worden).
- Rapport ‘Wat helpt bij depressie en somberheidsklachten? Inventarisatie van preventieve interventies onder mensen met somberheidsklachten en depressie en hun naasten en onder huisartsen en praktijkondersteuners ggz.’
- ‘Netwerkaanpak bij mensen met (signalen van) een depressie’ ten behoeve van huisartsen en POH’s ggz, met pakket van informatie materialen, waarin onder andere:
- Overzicht ‘Digitale tips’, een keuzehulp voor oriëntatie waarop online hulp en informatie staat met websites en zelfhulptools over het omgaan met (signalen van) depressie en psychische klachten.
- Set met kaarten:
- Signaleringskaart over hoe iemand depressie bij anderen in de omgeving kan herkennen
- ‘Somber of depressieve klachten? Je hoeft er niet alleen mee te zitten’ en
- ‘Hoe ga je als naaste om met iemand die lange tijd somber is, of een depressie heeft?’
- ‘Kiezen in de ggz’, met keuze-informatie over het aanbod van professionele zorg en ondersteuning, incl. wachtlijstinformatie.
Het gehele pakket informatiematerialen kan worden opgevraagd door een mail te sturen naar het secretariaat van MIND: info@wijzijnmind.nl
Documenten van ResCon:
- Rapport ‘Depressiepreventie in de huisartsenzorg: Meerwaarde supportgroepen Depressie Vereniging’ (niet online beschikbaar, maar kan opgevraagd worden).
Contact
Op de hoogte blijven van het vervolg op deze netwerkaanpak?
Neem dan contact op met Debora Korporaal, beleidsmedewerker bij Team Kennis, Innovatie en Onderzoek van MIND: Debora.Korporaal@wijzijnmind.nl of 06 – 16 137 807.
