Lokaal alcoholbeleid

Integrale aanpak alcoholpreventie

Het blijkt dat alcoholpreventie binnen gemeenten de meeste gezondheidswinst oplevert als deze integraal wordt aangepakt. Dat betekent dat verschillende maatregelen en interventies voor verschillende doelgroepen het beste in samenhang kunnen worden ingezet. De gemeente is de partij bij uitstek om zo’n integrale aanpak op te zetten door belangrijke partijen hierbij te betrekken en te activeren en de verschillende preventieactiviteiten te coördineren.

Op de website van het Loket Gezond Leven van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is verder uitgewerkt hoe gemeenten dit aan kunnen pakken. Zie bijvoorbeeld het rapport Alcoholpreventie bij jongeren en jongvolwassenen met een stappenplan voor de aanpak van de preventie van (overmatig) alcoholgebruik onder jongeren.

Vier pijlers RIVM voor integrale aanpak

Het RIVM benoemt vier belangrijke pijlers waar de integrale aanpak van het preventiebeleid zich op moet richten.

1. Fysieke en sociale omgeving: beiden zijn sterk van invloed op het alcoholgebruik. Aan de ene kant is het nodig om de beschikbaarheid van alcohol te beperken, bijvoorbeeld door de directe, fysieke omgeving van een school of sportvereniging alcoholvrij te maken. En door de zichtbaarheid van alcohol te beperken of te verminderen, door bijvoorbeeld reclameverboden op alcohol in de openbare ruimte. Aan de andere kant is het van belang om de sociale omgeving te beïnvloeden door de norm rondom alcohol te veranderen, bijvoorbeeld met campagnes zoals NIX18 en BOB.
2. Regelgeving en handhaving: dit zijn de instrumenten van de nationale en lokale overheid om de beschikbaarheid van alcohol te beperken en een verantwoorde verstrekking te bevorderen. Voorbeelden van regelgeving: de wettelijke leeftijdsgrens voor alcoholverkoop en de eis dat leidinggevenden in de horeca een Diploma Sociale Hygiëne moeten hebben. Onder ‘handhaving’ verstaan we het houden van toezicht op de uitvoering van de wettelijke regels. Voor meer informatie over de gemeentelijke taken op het gebied van toezicht en handhaving van de Alcoholwet, zie het dossier Toezicht en handhaving Alcoholwet – gemeenten. De website Handreiking toezicht Alcoholwet staat vol betrouwbare informatie en biedt gemeenten ondersteuning bij de handhaving van de Alcoholwet.
3. Voorlichting en educatie: beide kunnen verschillende doelen dienen voor verschillende doelgroepen. Een belangrijk doel van voorlichting is om kennis over de gezondheidsrisico’s van alcoholgebruik te vergroten en zo bij te dragen aan verandering van gedrag. Een voorbeeld: door mensen met een kinderwens te informeren over de risico’s van alcoholgebruik, zullen ze waarschijnlijk minder of geen alcohol gaan drinken voor en tijdens de zwangerschap en tijdens het geven van borstvoeding. Voorlichting en educatie hebben pas echt effect in combinatie met andere interventies, zoals het beperken van de beschikbaarheid van alcohol en handhaving van de uitvoering van de wet.
4. Signalering, advies en ondersteuning: deze zaken komen in beeld als mensen ondanks alle preventieve inspanningen toch door hun alcoholgebruik in de problemen (dreigen te) raken. Vroegtijdig signaleren van deze problemen en vervolgens adequaat adviseren en ondersteunen, kan voorkomen dat problemen verergeren en dat zwaardere zorg nodig is.

Opgroeien in een Kansrijke Omgeving

Een integrale aanpak van middelenpreventie voor jongeren tot 18 jaar is Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO). OKO helpt gemeenten om op basis van cijfers over de lokale jeugd te werken aan gezonde en gelukkige jongeren en te voorkomen dat zij alcohol of drugs gebruiken of roken. De aanpak, gebaseerd op het IJslandse preventiemodel, wordt door de gemeente uitgevoerd, samen met partners uit de gemeente die betrokken zijn bij opgroeiende jeugd.

Preventie- en handhavingsplan alcohol

Vanuit de Wet publieke gezondheid (Wpg) hebben gemeenten de verantwoordelijkheid om elke vier jaar een gemeentelijke nota gezondheidsbeleid op te stellen. Voor het lokale alcoholbeleid is de Alcoholwet het belangrijkste kader (zie ook: Toezicht en handhaving Alcoholwet – gemeenten). De Alcoholwet verplicht gemeenten om elke vier jaar een Preventie- en handhavingsplan alcohol op te stellen. Dit plan bevat de hoofdpunten van het beleid voor de preventie van alcoholgebruik (met name onder jongeren) en voor de handhaving van de Alcoholwet. Het plan dient gelijk te lopen met de gemeentelijke nota gezondheidsbeleid. In de gemeentelijke nota gezondheidsbeleid kunnen gemeenten beleid opnemen dat niet past in een Preventie- en handhavingsplan alcohol, bijvoorbeeld beleid met betrekking tot vroegsignalering van alcoholproblematiek.

Ondersteuning voor gemeenten

• Het Trimbos-instituut heeft speciaal voor (nieuwe) wethouders, raadsleden en beleidsadviseurs wetenschappelijke kennis en praktische handreikingen bij elkaar gezet over de preventie van alcohol. Thema's waarin van gemeenten de komende jaren veel wordt verwacht.
• Het Trimbos-instituut heeft voor gemeenten een model ontwikkeld voor het opstellen van een Preventie- en handhavingsplan voor de uitvoering van de Alcoholwet (versie 4.1, februari 2022).
• De Handreiking toezicht op de Alcoholwetis een website met betrouwbare informatie, die gemeenten ondersteuning biedt bij de handhaving van de Alcoholwet.
• Gemeenten kunnen ook bij het Trimbos-instituut terecht voor andere vormen van ondersteuning bij het maken en uitvoeren van alcoholbeleid.
• Integraal basispakket preventie. Lokaal kunt u met uw instelling voor verslavingszorg integraal samenwerken aan verslavingspreventie. Het informatie-instrument ‘Lokaal samenwerken aan verslavingspreventie’biedt hiervoor een kapstok.

Gezond en Actief Leven Akkoord