Zelfregulering alcoholetikettering in EU, VK en Nederland

Er is sprake van zelfregulering als een regeling door een sector of beroepsgroep zelf wordt opgesteld, uitgevoerd en gehandhaafd, als alternatief voor regulering door de overheid. Zelfregulering van alcoholetikettering betekent dat alcoholfabrikanten onderling afspraken hebben gemaakt over de informatie die zij op hun etiketten plaatsen. Ze zijn dus niet wettelijk verplicht om dit te doen, maar mogen zelf kiezen welke informatie ze vermelden (productinformatie en/of gezondheidsinformatie en -waarschuwingen). Ook bepalen zij zelf in welke vorm de informatie te zien is: op het etiket zelf (‘on-label’) of online met alleen een verwijzing of QR-code op het etiket (‘off-label’).

De EU publiceerde in 2017 het rapport ‘Verplichte etikettering van ingrediënten en de voedingswaardedeclaratie’ [1]. Naar aanleiding van dit rapport stelden alcoholfabrikanten een voorstel op voor zelfregulering van alcoholetikettering. In eerste instantie kwamen er vier verschillende voorstellen uit vier sectoren: bier [2], wijn [3], cider [4] en sterke drank [5]. Op aandringen van het Europees Parlement werden deze voorstellen in 2018 samengevoegd tot één gezamenlijk voorstel vanuit de Europese alcoholsector [6].

De Europese alcoholsector stelde hierin voor om alléén productinformatie (ingrediënten en voedingswaarde) op de etiketten van alcoholhoudende dranken te plaatsen [6]. Alcoholproducenten kunnen zelf kiezen of ze dit on- of off-label willen doen.

Voor de uitvoering van dit zelfreguleringsvoorstel door de Europese alcoholsector zijn vooral toezeggingen gedaan door bierfabrikanten en daarnaast ook door een deel van de fabrikanten van sterke drank.

• De grootste bierproducent ter wereld, AB InBev, heeft in 2015 toegezegd vanaf 2018 op 80% van zijn bierverpakkingen de voedingswaarde te vermelden [7, 8].
• Verschillende andere bierproducenten (Carlsberg, Diageo, Heineken) hebben toegezegd om tussen 2016 en 2018 de ingrediënten en de voedingswaarde per 100 ml op hun etiketten te vermelden [9, 10].
• De groep van handelsverenigingen voor de Europese alcoholsector heeft aangegeven om vanaf 2018 de ingrediënten en de voedingswaarde op etiketten van alcoholhoudende dranken te vermelden [8].
• Brewers of Europe heeft toegezegd vanaf 2022 de ingrediënten en de calorieën op alle etiketten van alcoholhoudende dranken te vermelden.

Er is geen onafhankelijk onderzoek gedaan om te evalueren of de eerste drie toezeggingen ook echt zijn nagekomen. De Brewers of Europe evalueerde in 2022 wel hun eigen toezegging. Uit het onderzoek bleek dat op 95% van de bieretiketten in de EU ingrediënten stonden en 88% ook het aantal calorieën [11].

In het VK is alcoholetikettering niet verplicht, maar er zijn wel richtlijnen opgesteld door de Portman Group, een handelssamenwerking van alcoholfabrikanten in het VK [12]. Deze richtlijnen adviseren om de volgende informatie op etiketten van alcoholhoudende dranken te vermelden:

• Het Britse drinkadvies (drink maximaal 14 glazen alcohol per week, ongeacht geslacht).
• Het aantal standaardglazen dat de verpakking bevat (in UK units, één standaardglas bevat 8 gram pure alcohol).
• Een ‘drink niet tijdens de zwangerschap’-pictogram.
• De website www.drinkaware.co.uk van Drinkaware Trust (voor een groot deel gefinancierd door de alcoholindustrie).

Een onderzoek uit 2022 van de Alcohol Health Alliance (een samenwerking van meer dan 60 organisaties in het VK) liet zien dat 65% van de alcoholhoudende dranken op het etiket verwezen naar het huidige Britse drinkadvies. 76% van de onderzochte producten verwees op het etiket naar Drinkaware en op 85% van de producten stond hoeveel units de verpakking bevatte. Op de meeste producten (97%) stond een waarschuwing over alcoholgebruik en zwangerschap [13].

De Nederlandse alcoholsector heeft de volgende zelfreguleringsafspraken gemaakt met betrekking tot het plaatsen van productinformatie (ingrediënten en voedingswaarde) en gezondheidsinformatie op etiketten van alcoholhoudende dranken:

• De Vereniging Nederlandse Brouwers adviseert om productinformatie op etiketten te vermelden en zij raadt aan om ook het zwangerschapspictogram erop te zetten [14].
• De wijnsector is sinds 2023 verplicht om productinformatie op etiketten van wijnen te plaatsen [15]. De sector raadt ook aanom het zwangerschapspictogram op het etiket te zetten [16].
• SpiritsNL, de brancheorganisatie voor producenten van sterke drank, heeft afgesproken dat productinformatie (in ieder geval het aantal calorieën per 100 ml) op al hun etiketten wordt vermeld. Dit geldt niet voor flesjes van minder dan 35 ml vanwege de beperkte ruimte op het etiket. Ook verplicht de organisatie haar leden het zwangerschapspictogram op het etiket te zetten [17]

Op het gebied van gezondheidsinformatie en -waarschuwingen zijn door de Nederlandse alcoholsector vooral zelfreguleringsafspraken gemaakt op het gebied van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. In 2013 is er in Nederland een initiatief gestart om vrijwillig een ‘drink niet tijdens de zwangerschap’-pictogram op etiketten van alcoholhoudende dranken te zetten. Dit initiatief ontstond vanuit de Stichting Verantwoorde Alcoholconsumptie (STIVA) in samenwerking met alcoholproducenten.

Uit onderzoek van STIVA in 2016 bleek het vermelden van het zwangerschapspictogram op etiketten van alcoholhoudende dranken ten opzichte van 2013 te zijn toegenomen [18].

• Bieren: van 0,5% in 2013 naar 99,6% in 2016
• Wijnen: van 46% naar 81%
• Sterke dranken: van 31% naar 71%

Er zijn aanwijzingen dat zelfregulering van alcoholetikettering door de alcoholindustrie minder effectief is dan verplichte alcoholetikettering vanuit de overheid. De informatie die alcoholproducenten geven over hun producten blijkt in veel gevallen niet voldoende te zijn [13, 19, 20].

Ook de effectiviteit van het off-label geven van productinformatie en gezondheidsinformatie en -waarschuwingen is twijfelachtig. Uit een studie onder 7.950 volwassenen in Europa bleek dat 24,7% van de consumenten de ingrediënten daadwerkelijk online opzocht. 33,4% van de consumenten zocht de informatie over voedingswaarde online op. Daarnaast zocht 47,7% van de consumenten de online gezondheidsinformatie op [21]. Het lijkt dus een extra drempel voor consumenten te zijn als ze de informatie zelf online moeten opzoeken.

Verder blijkt dat off-label gezondheidsinformatie en -waarschuwingen slechter worden onthouden dan on-label informatie [22]. On-label informatie biedt de kans om mensen direct te informeren over het product op de plek waar de alcoholverkoop plaatsvindt of waar het opgedronken wordt.