Wat is ‘verplichte alcoholetikettering’?

Recht op (gezondheids-)informatie

Mensen hebben recht op (gezondheids-)informatie over verpakte producten, zodat zij afgewogen keuzes kunnen maken over wat ze eten, drinken of gebruiken. Dit recht is vastgesteld in artikel 169, lid 1, van het Verdrag over de werking van de EU (VWEU) over bescherming van consumenten [1]:

‘Om de belangen van de consumenten te bevorderen en een hoog niveau van consumentenbescherming te waarborgen, draagt de Unie bij tot de bescherming van de gezondheid, de veiligheid en de economische belangen van de consumenten alsmede tot de bevordering van hun recht op voorlichting en vorming, en hun recht van vereniging om hun belangen te behartigen’

Mensen hebben dus het recht op de volgende informatie:

• Wat zit er in het product?
• Wat zijn de mogelijke risico’s van het eten of drinken van het product?

Vanuit dit recht is het al jarenlang verplicht om deze informatie te vermelden op verpakte levensmiddelen. Bij de alcoholhoudende dranken is dit op dit moment niet verplicht [2].

Wat is verplichte alcoholetikettering?

Als in een land ‘verplichte alcoholetikettering’ geldt, dan is het volgens de wet verplicht om bepaalde informatie op de etiketten van alcoholhoudende dranken te plaatsen.

Deze verplichte etikettering kan de volgende onderdelen bevatten (het verschilt per land welke onderdelen precies verplicht zijn):

1. Productinformatie: ingrediënten en voedingswaarde, zoalshet de hoeveelheid calorieën, vetten, verzadigde vetzuren, koolhydraten, suikers, eiwitten en zout.
2. Gezondheidsinformatie en -waarschuwingen over de risico’s van het gebruik van alcohol. Het gaat hierbij om risico’s voor de drinker zelf, zoals de kans op kanker, hart- en vaatziekten, mentale schade, schade aan het (ongeboren) kind en een verstoorde hersenontwikkeling van jongeren onder de 18 jaar.  Daarnaast gaat het ook om risico’s voor (anderen in) de maatschappij, zoals de invloed op de rijvaardigheid. In Nederland is het advies om geen alcohol te drinken of in ieder geval niet meer dan één standaardglas alcohol per dag. Dit drinkadvies is gebaseerd op het feit dat er geen veilige ondergrens voor alcoholgebruik te geven is. 

In dit dossier spreken we over bieren, wijnen en sterke dranken met een alcoholpercentage van 1,2 of hoger. De Nederlandse Warenwet geeft geen definities voor alcoholhoudende dranken, maar alleen voor alcoholvrij bier en alcoholarm bier. De aanduiding ‘alcoholvrij bier’ mag alleen gebruikt worden voor bieren met ten hoogste 0,1% alcohol. De aanduiding ‘alcoholarm bier’ mag gebruikt worden voor bieren die meer dan 0,1% en maximaal 1,2% alcohol bevatten [3]. Daarom omschrijven we alcoholhoudende dranken in dit dossier als bier, wijn en sterke drank met een alcoholpercentage van 1,2% of hoger.

Verplichte alcoholetikettering kan ingezet worden als beleidsmaatregel om mensen bewuster te maken van de risico’s van alcoholgebruik. Deze maatregel is onderdeel van het beleid van de WHO en de EU [5, 6]. In Nederland is het mogelijk om alcoholetikettering als maatregel in te voeren als één van de onderdelen van een breder pakket aan maatregelen [7].

De WHO raadt aan om productinformatie en gezondheidsinformatie en -waarschuwingen te vermelden op de etiketten van alcoholhoudende dranken. Dit is onderdeel van de wereldwijde strategie van de WHO om schadelijk alcoholgebruik te verminderen [5, 6].

Het Europees Parlement heeft in 2021 als doel gesteld om schadelijk alcoholgebruik met 10% te verminderen vóór eind 2025. De Europese Commissie wil deze doelstelling bereiken met een aantal maatregelen waaronder verplichte alcoholetikettering. Vóór eind 2022 zou het verplicht worden om de ingrediënten en voedingswaarde op etiketten van alcoholhoudende dranken te plaatsen. Het verplicht plaatsen van gezondheidsinformatie en -waarschuwingen zou eind 2023 verplicht worden. Begin 2024 werd bekend dat deze plannen zijn vertraagd [9] en dat het zelfs onduidelijk is of ze nog uitgevoerd worden [10].

Nog lang niet overal in de EU wordt informatie standaard op de etiketten vermeld. Er bestaan binnen de EU wel een aantal richtlijnen waar alcoholfabrikanten (minimaal) aan moeten voldoen. Deze richtlijnen voor de etikettering van alcoholhoudende producten zijn opgenomen in de zogenoemde Verordening (EU) nr. 1169/2011 [4] en Verordening (EU) nr. 251/2014 [11]. Hierin is onder andere het volgende vastgelegd:

1. Verplicht op alle alcoholische dranken: vermelding van het alcoholpercentage, de naam, eventuele allergenen en de netto-inhoud van de verpakking. 
2. Verplicht op wijn, maar niet op andere alcoholische dranken: vermelding van productinformatie (ingrediënten en voedingswaarde). Deze informatie mag direct op het etiket staan of er mag een QR-code of weblink op het etiket staan die online naar de informatie leidt. Dit is anders dan bij andere verpakte levensmiddelen, waarvoor het al jarenlang verplicht is om productinformatie direct op de verpakking te vermelden (zie ook recht op informatie). 
3. Niet verplicht: vermelding van gezondheidsinformatie en -waarschuwingen over de risico’s van alcohol. 
4. Verboden: vermelding van gezondheidsclaims. Dit zijn stellingen dat een product een positieve invloed zou hebben op de gezondheid, bijvoorbeeld de (onterechte) stelling dat het drinken van een glas rode wijn goed zou zijn voor de gezondheid (zie ook: Welke invloed heeft het drinkpatroon?).