Jongeren en alcohol: extra gezondheidsrisico’s en maatsch...

Jongeren die alcohol drinken, lopen extra lichamelijke en psychische risico’s. Daarnaast vormen ze ook een risico voor anderen: ze zijn vaker agressief en plegen vaker (verkeers-)misdrijven dan leeftijdgenoten die niet drinken. Bovendien veroorzaken ze ook extra kosten voor zorg en onderwijs.

Expertisecentrum Alcohol

Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen. Op zoek naar informatie voor jezelf of een ander? Kijk op alcoholinfo.nl.

Blijf op de hoogte

Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:

Heeft u een vraag?

Stuur ons een mail

Jongeren die alcoholische dranken drinken, lopen een aantal extra risico’s naast de risico’s die ook volwassen drinkers lopen op lichamelijke en psychische schade.

Verstoorde hersenontwikkeling
Sneller bewusteloos raken
Sneller (ongewenst) zwanger raken
Meer kans op depressie, angst en suïcide
Meer agressief gedrag en (verkeers-)misdrijven
Grotere kans op problematisch alcoholgebruik op latere leeftijd

Verstoorde hersenontwikkeling

De hersenen van jongeren zijn in ontwikkeling tot hun 25e jaar. Deze ontwikkeling verloopt in fasen.

Als eersten ontwikkelen zich de vitale hersenfuncties die nodig zijn om te leven (zoals ademhaling en hartslag). Denk bijvoorbeeld ook aan de verwerking van informatie afkomstig van de zintuigen en motoriek.
Als tweede volgt de ontwikkeling van de emotionele hersengebieden, zoals het ‘pleziergebied’, dat gevoelig is voor beloning en motivatie.
Daarna volgen de rationele hersengebieden, zoals impulsbeheersing, zelfcontrole, besluitvorming, leervermogen en planning.

Er zijn aanwijzingen dat alcoholgebruik bij jongeren leidt tot abnormale en versnelde afname van het volume van de grijze stof in de hersenen (de zenuwcellen). Deze grijze stof heeft het verwerken van informatie als functie. De afname zien we met name bij jongeren die regelmatig en zwaar drinken of binge drinken [1]. Alcohol kan dus leiden tot een verstoorde hersenontwikkeling bij jongeren. Zie ook de factsheet Alcohol en de hersenontwikkeling van jongeren.

Zowel vroeg beginnen met drinken als veel drinken tijdens de adolescentie vergroot het risico op het ontwikkelen van een stoornis in alcoholgebruik in de volwassenheid. Maar wat precies het effect is van alcoholgebruik op de hersenactiviteit, het cognitief functioneren en de schoolprestaties van jongeren is nog onvoldoende duidelijk [2] en meer onderzoek is nodig.

Sneller bewusteloos raken

Jongeren raken eerder bewusteloos na het drinken van alcoholische dranken omdat ze kleiner en lichter zijn. Ze hebben minder lichaamsvocht waarover de alcohol zich verdeelt dan volwassenen. Daardoor hebben jongeren na eenzelfde aantal glazen bier, wijn of sterkedrank een hoger alcoholpromillage dan volwassenen.

Sneller (ongewenst) zwanger raken

Jongeren die overmatig drinken lopen anderhalf tot twee keer zoveel kans om op hun 18e zwanger te zijn (geweest) of vader of moeder te zijn van één of meer kinderen [3]. Dit is te verklaren doordat jongeren naarmate ze meer drinken ook vaker onbeschermde seks hebben. En ook het ‘afdwingen’ van seks komt dan meer voor.

Depressie, angst en suïcide

Jongeren met een depressie, die daarbij ook regelmatig dronken zijn (één keer per week of vaker), hebben een grotere kans dat ze psychosociaal minder goed gaan functioneren. Daarnaast wordt de kans op vermindering van hun depressieve klachten juist kleiner [4].

Verschillende vormen van angst zijn gerelateerd aan het drinkpatroon van jongeren. Zo kunnen paniekstoornissen en sociale fobieën in verband gebracht worden met problematisch alcoholgebruik, evenals acute en posttraumatische stressstoornissen [5]. En er is ook een verband aangetoond tussen een stoornis in het alcoholgebruik en zelfdoding onder jongeren [6].

Agressie en misdrijven

Uit onderzoek weten we dat jongeren die alcohol drinken vaker agressief, asociaal en delinquent gedrag vertonen dan jongeren die geen alcohol drinken [7].

Problematisch alcoholgebruik op latere leeftijd

Jongeren die op vroege leeftijd beginnen met drinken, lopen een groter risico om op latere leeftijd een alcoholprobleem te ontwikkelen [8-10]. Dit risico wordt groter hoe vaker ze drinken en hoe jonger ze beginnen met drinken [1].

Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat de hersenen door het drinken van alcohol op jonge leeftijd extra gevoelig worden voor de belonende werking van alcohol. Hierdoor neemt de verleiding om alcohol te drinken toe. Het kan daarnaast ook zijn dat (regelmatig) drinken het controlesysteem in de hersenen verzwakt, terwijl dat juist in de puberteit zou moeten toenemen en controle hard nodig is om weerstand tegen alcohol te kunnen bieden [11].

Lees meer over cijfers en andere aspecten van alcoholgebruik van jongeren in het dossier Jongeren en alcohol.

Hogere kosten voor de maatschappij

Zorgkosten door alcoholgebruik jongeren
Alcoholgebruik onder jongeren leidt tot zorgkosten voor de maatschappij door bezoeken aan de spoedeisende hulp (SEH) en ziekenhuisopnames. In 2017 belandden er 1400 jongeren op de SEH door een alcoholvergiftiging [12]. Daarnaast werden er 700 jongeren onder de 18 jaar op de SEH behandeld in verband met alcoholgerelateerde ongevallen en geweld [12]. Bovendien werden er 860 jongeren (10-17 jaar) opgenomen in het ziekenhuis door overmatig alcoholgebruik, van wie 671 met een alcoholvergiftiging [13].

Onderwijskosten
Ook op het gebied van onderwijs brengt alcoholgebruik onder jongeren voor de maatschappij extra kosten met zich mee door studievertraging, vroegtijdig schoolverlaten en extra studiebegeleiding [14].

Gerelateerde pagina's

Nieuws

Lopend onderzoek

Links

Brochure Hersenstichting - Puberhersenen in ontwikkeling
Factsheet - IJslandse aanpak van middelengebruik onder jongeren
Het IJslandse preventiemodel is een aanpak gebaseerd op wetenschappelijke inzichten om middelengebruik (alcohol, tabak en drugs) door jongeren te voorkomen. Deze factsheet geeft inzicht in de werkwijze van het IJslandse preventiemodel en de kansen die dit model biedt voor de Nederlandse situatie.
Filmpje Jellinek: Alcohol en jongeren
Filmpje STAP: Alcohol en het puberbrein
Filmpje Trimbos: Werking van het puberbrein
Kaartje Hersenstichting - Puberhersenen en alcohol
Het kaartje is bedoeld voor professionals, om hen te ondersteunen bij een gesprek met ouders van pubers.
Onderzoek van de Hersenstichting naar gevolgen matig alcoholgebruik op het puberbrein
Zien drinken doet drinken? Een update!
De factsheet ‘Zien Drinken Doet Drinken? Een update!' geeft een overzicht van de recente literatuur naar de effecten van alcoholgebruik in de sociale omgeving op kennis, opvattingen en gebruik van alcohol door jongeren. Er is ook een publiekssamenvatting van de factsheet.

Referenties

Alcohol en hersenontwikkeling bij jongeren (2018). Den Haag: Gezondheidsraad.
De Goede, J., van der Mark-Reeuwijk, K. G., Braun, K. P., le Cessie, S., Durston, S., Engels, R. C., ... & Oosterlaan, J. (2021). Alcohol and brain development in adolescents and young adults: A systematic review of the literature and advisory report of the health council of the Netherlands. Advances in Nutrition, 12(4), 1379-1410.
Ellickson, P.L., Tucker, J.S. & Klein, D.J. (2003). Ten-year prospective study of public health problems associated with early drinking. Pediatrics, 111(5), 949-955.
Meririnne, E., Kiviruusu, O., Karlsson, L., Pelkonen, M., Ruuttu, T., Tuisku, V. & Marttunen, M. (2010). Brief Report: Excessive alcohol use negatively affects the course of adolescent depression: One year naturalistic follow-up study. Journal of Adolescence, 33(1), p. 221-226. doi: 10.1016/j.adolescence.2009.07.010.
Blumenthal, H., Leen-Feldner, E.W., Badour, C.L. & Babson, K.A. (2011). Anxiety psychopathology and alcohol use among adolescents: A critical review of the empirical literature and recommendations for future research. Journal of Experimental Psychopathology, 2(3), 318-353.
Pompili, M., Serafini, G., Innamorati, M., Dominici, G., Ferracuti, S., Kotzalidis, G. D., ... & Sher, L. (2010). Suicidal behavior and alcohol abuse. International Journal of Environmental Research and Public Health, 7(4), 1392-1431.
De Looze, M.E. & Koning, H.M. (2017). Alcoholgebruik bij jongeren in Nederland: Van zuipschuit van Europa tot het braafste kindje van de klas. Justitiële Verkenningen, (1), 88-101.
Hingson, R. W., Heeren, T., & Winter, M. R. (2006). Age at drinking onset and alcohol dependence: age at onset, duration, and severity. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 160(7), 739-746.
McCambridge, J., McAlaney, J., & Rowe, R. (2011). Adult consequences of late adolescent alcohol consumption: a systematic review of cohort studies. PLoS Medicine, 8(2), e1000413.
Nelson, S. E., Van Ryzin, M. J., & Dishion, T. J. (2015). Alcohol, marijuana, and tobacco use trajectories from age 12 to 24 years: Demographic correlates and young adult substance use problems. Development and Psychopathology, 27(1), 253-277.
Wiers, R.W., Bartholow, B.D., van den Wildenberg, E., Thush, C., Engels, R.C., Sher, K.J., ... & Stacy, A.W. (2007). Automatic and controlled processes and the development of addictive behaviors in adolescents: a review and a model. Pharmacology Biochemistry and Behavior, 86(2), 263-283.
Nijman, S. & Valkenberg, H. (2018). Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol Amsterdam: VeiligheidNL.
Nienhuis, K., Van der Lely, N. & Van Hoof (2018). Factsheet alcoholintoxicaties 2007 t/m 2016. Reinier de Graaf en Universiteit Twente.
De Wit, G. A., Van Gils, P. F., Over, E. A. B., Suijkerbuijk, A. W. M., Lokkerbol, J., Smit, F., ... & de Kinderen, R. J. A. (2018). Maatschappelijke kosten-batenanalyse van beleidsmaatregelen om alcoholgebruik te verminderen. Bilthoven: RIVM.