Alcohol in sportkantines

Sportkantines worden door de wet gezien als een paracommerciële rechtspersoon en moeten zich houden aan de Alcoholwet (1) (zie item ‘Beschikbaarheid van alcohol en verantwoorde verstrekking’.) Volgens de Alcoholwet dient een sportkantine een reglement vast te stellen waarin beleid rondom verantwoorde alcoholverstrekking is vastgelegd (1). Meer informatie hierover is te vinden in het item ‘Tools en materialen voor sportverenigingen’.

Daarnaast moeten volgens de Alcoholwet minstens twee leidinggevenden de Verklaring Sociale Hygiëne hebben. De Verklaring Sociale Hygiëne is een diploma in de horeca, dat personeel leert hoe je kunt handelen in lastige situaties, zoals bij dronken gasten (2). Op momenten dat alcohol wordt geschonken in de sportkantine, moet minstens één leidinggevende aanwezig zijn die beschikt over de Verklaring Sociale Hygiëne of een barvrijwilliger die de Instructie Verantwoord Alcohol schenken (IVA) heeft gevolgd (1). Mogelijkheden om de IVA te volgen, zijn eveneens te vinden in het item ‘Tools en materialen voor sportverenigingen’.

Naast de Alcoholwet moeten sportverenigingen zich houden aan artikel 252 van het wetboek Strafrecht (3). Deze wet beschrijft dat het strafbaar is om alcohol te schenken aan personen die dronken zijn, om iemand jonger dan 18 jaar dronken te maken en om iemand met geweld of bedreiging te dwingen tot het gebruik van alcohol.

Een onderzoek naar gezondere sportkantines in 2019, uitgevoerd door het Mulier Instituut onder Nederlandse sportverenigingen, onderzocht onder andere het alcoholbeleid in sportkantines (zie figuur 1). De resultaten tonen dat in 92% van de sportkantines alcohol wordt geschonken (4).

Bij een groot deel van de verenigingen wordt naar de leeftijd gevraagd bij alcoholverkoop (84%). Een meerderheid van de sportverenigingen heeft als beleid dat er geen alcohol wordt geschonken aan dronken kantinebezoekers (63%). Verder houdt het beleid in sportkantines meestal in dat er huisregels zijn opgesteld voor het gebruik van alcohol (54%) dat de leden die in de kantine werken een Instructie Verantwoord Alcoholschenken hebben (54%) (4).

In 2022 voerde onderzoeksbureau Objectief een onderzoek uit naar de naleving van de leeftijdsgrens van 18 jaar uit (5). Uit dit onderzoek blijkt dat de naleving in de sportkantines 28,8% is. Hiermee is er sinds 2018 (20,2%) wel sprake van een lichte stijging (6), maar ten opzichte van 2017 (30,0%) is er nog altijd sprake van een lichte daling (7).

In 2017 is eenzelfde onderzoek met 17-jarige testkopers uitgevoerd naar de naleving van de leeftijdsgrens van 18 jaar, specifiek in sportkantines (8). In totaal zijn 1.125 aankooppogingen gedaan, verdeeld over sportkantines van verenigingen aangesloten bij de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (KNVB), de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB), de Koninklijke Nederlandse Lawn Tennis Bond (KNLTB) en bij Nederlandse zaalsporten (o.a. volleybal). Het percentage aankooppogingen dat lukte bij de KNVB was 82,1%, bij de KNHB 81,2%, bij de KNLTB 75,8% en bij zaalsporten 74,7% (8).

Het verbeteren van de naleving van de leeftijdsgrens in sportkantines is één van de ambities uit het Nationaal Preventieakkoord. Meer informatie hierover is beschreven in het item ‘Gezonde sportomgeving in het Preventieakkoord Problematisch Alcoholgebruik’.

Alcoholvrij in de sportkantines

De verkoop van alcoholvrije dranken in de sportkantine is de afgelopen jaren toegenomen. De helft van de verenigingsbestuurders ziet een toename in de verkoop alcoholvrije drank, blijkt uit onderzoek van het Mulier Instituut (9). Met name sportverenigingen die individuele sporten (zoals wandelsporten, (hand)boogschieten en fietsen) aanbieden zien een toename van de verkoop van alcoholvrije drank (9). Het aandeel van de verkoop van alcoholvrije drank in de omzet van kantines blijft nog wel achter bij de verkoop van alcoholhoudende drank. Desondanks geeft 48% van de verenigingsbestuurders aan dat de verkoop van alcoholvrije dranken al onmisbaar is voor de kantine inkomsten.

Kiezen voor het alcoholvrije aanbod in sportkantines wordt momenteel nog weinig gestimuleerd. Twee op de vijf sportverenigingen stimuleren het alcoholvrije aanbod (nog) helemaal niet. Hetzelfde aantal sportverenigingen (42%) stimuleert de verkoop van het alcoholvrije aanbod wél door het vergroten van de diversiteit in het aanbod van alcoholvrije dranken. Het zichtbaar promoten van alcoholvrij aanbod wordt door 17% van de sportverenigingen gedaan. Het aanbieden van het alcoholvrije aanbod tegen een lagere prijs wordt door 14% ingezet om de verkoop te stimuleren (9).

Afhankelijkheid sportkantines van alcoholverkoop

Het Mulier Instituut onderzocht de afhankelijkheid van sportverenigingen van alcoholverkoop (10). Van de sportverengingen die een eigen kantine hebben, komt 27% van de inkomsten van kantineverkopen. Bij een derde van de verenigingen met een eigen kantine komt zelfs 40% of meer van hun inkomsten uit kantineverkopen. Dit zijn vaker veldsporten zoals voetbal, hockey en tennis (10).

In 2020 gaf 52% van de verenigingsbestuurders aan dat meer dan 40% van de kantineverkopen bestonden uit alcoholische dranken (10). In 2023 is dit aantal toegenomen: nu geeft 65% van de verenigingsbestuurders aan dat meer dan 40% van de kantineverkopen bestaat uit alcoholische dranken (zie figuur 2) (9). Verenigingen met een hoog aandeel van inkomsten uit alcoholverkoop zijn vaker veldsporten, zoals voetbal, en zaalsport, zoals basketbal en badminton.

Figuur 2: Aandeel van alcoholische dranken en alcoholvrije dranken in de omzet van de kantine, in 2020 en 2021. Bron: Mulier Instituut. MI Verenigingspanel, september 2023 (9).

Ruim 70% van de verenigingsbestuurders geeft aan dat inkomsten uit alcohol onmisbaar zijn voor hun vereniging (9). Van de bestuurders van sportverenigingen die teamsporten aanbieden, vindt 88% de omzet van alcoholische dranken onmisbaar (9). Deze cijfers laten zien dat Nederlandse sportverenigingen afhankelijk zijn van de inkomsten van alcoholverkoop voor het draaiende houden van de vereniging. Het Mulier Instituut stelt dat voor de overgang van het huidige aanbod naar een gezonde sportkantine een cultuurverandering nodig is ten aanzien van alcohol.

Uit onderzoek naar het Australische Good Sports Program weten we dat een goed alcoholbeleid ook kan leiden tot een toename van het aantal leden, sponsoring-, kantine- en overige inkomsten en tegelijkertijd een afname van de afhankelijkheid van alcoholinkomsten ten opzichte van sportverenigingen die nog geen alcoholbeleid hebben. Sportkantines die voor een groot deel afhankelijk zijn van hun alcoholinkomsten kunnen dus baat hebben bij het opstellen van alcoholbeleid.

Meer informatie over de huidige tools en ondersteuningsinstrumenten voor sportverenigingen is te vinden onder het item ‘Tools en materialen voor sportverenigingen’.

Referenties

1. Alcoholwet (1964, 7 oktober). Geraadpleegd op 5-03-2024: wetten.nl - Regeling - Alcoholwet - BWBR0002458 (overheid.nl)
2. Sociale Hygiëne (n.d.). Geraadpleegd op 5-03-2024: https://www.svh.nl/Sociale-Hygiene/
3. Wetboek van Strafrecht (1881, 3 maart). Geraadpleegd op 5-7-2023: wetten.nl - Regeling - Wetboek van Strafrecht - BWBR0001854 (overheid.nl)
4. Kalmthout, J. van en Slot-Heijs, J. (2020). De gezondere sportkantine in 2019: Resultaten onderzoek onder sportverenigingen. Utrecht: Mulier Instituut.
5. Van Amerongen, G., Hessels, M., Geerlings, M. et. al. (2022). Landelijk onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens bij alcoholverkoop aan minderjarigen in 2022. Nijmegen: Objectief, in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
6. Wolters, T., van Amerongen, G., Geerlings, M., et al. (2019). Landelijk onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens bij alcoholverkoop aan minderjarigen in 2018. Nijmegen: Objectief.
7. Van Dalen, W. E., Van Hoof, J. J., & Van Ginneken, S. B. (2018). De naleving van de alcoholleeftijdsgrens door horecagelegenheden, supermarkten, slijterijen, cafetaria’s en sportkantines in 2017. Utrecht/Enschede: STAP/Universiteit Twente.
8. Roodbeen, R., Schelleman-Offermans, K. (2017). Naleving leeftijdsgrens alcohol in sportkantines en Nederlandse sportbonden en zaalsporten.
9. Melman, M. , Gorp, van M. en Kalmthout, J. van (2024). Factsheet Alcoholvrij aanbod in de sportkantine als onderdeel van het stimuleren van een gezonde omgeving. Utrecht: Mulier Instituut.
10. Kalmthout, J. van, Eldert, P. van en Singh, A. (2021). Afhankelijkheid sportverenigingen- en evenementen van inkomsten uit alcohol en ongezonde voeding. Utrecht: Mulier Instituut.