Alcohol en suïcidaal gedrag

Bij suïcidaal gedrag gaat het om gedachten, wensen, plannen, voorbereiding en pogingen met een zeker intentie om een einde aan het eigen leven te maken [1]. Ook suïcide met een dodelijke afloop, ook wel zelfdoding, valt onder suïcidaal gedrag. Suïcidaal gedrag is complex en wordt beïnvloed door een samenspel van risico- en beschermende factoren. Risicofactoren vergroten de kans op het ontstaan en het in stand houden van suïcidaal gedrag. Hoe meer risicofactoren er aanwezig zijn, hoe groter de kans op suïcidaal gedrag. Alcoholgebruik is een voorbeeld van een risicofactor van suïcidaal gedrag. Beschermende factoren werken als buffer daartegen. Ze verkleinen de kans op het ontstaan van problemen.

In dit dossier

Expertisecentrum Alcohol

Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen. Op zoek naar informatie voor jezelf of een ander? Kijk op alcoholinfo.nl.

Blijf op de hoogte

Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:

E-mailadres(Vereist)
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Heeft u een vraag?

Stuur ons een mail
Expertisecentrum Alcohol

Cijfers zelfdoding

  • In maart 2023 gaf 14 procent van de Nederlandse jongeren (12-25 jaar) en 8 procent van de Nederlandse volwassenen (25 jaar en ouder) aan in de laatste 3 maanden wel eens of vaker aan suïcide te hebben gedachten [2, 3].
  • In 2022 overleden er in Nederland 1916 personen door suïcide [4]. Dit betekent elke dag gemiddeld 5 personen. Mannen overlijden ruim twee keer zo vaak door suïcide als vrouwen [4].
  • Ongeveer 40% van de mensen die in behandeling zijn voor een verslaving geeft aan weleens suïcidegedachten te hebben gehad of een suïcidepoging te hebben gedaan [5-7].
  • Gemiddeld één op de drie suïcidepogingen  vindt plaats onder invloed van alcohol [8].

Relatie tussen alcoholgebruik en suïcidaal gedrag

Alcoholgebruik, vooral een stoornis in het alcoholgebruik (hierna: alcoholstoornis), hangt sterk samen met een verhoogd risico op suïcidaal gedrag [9, 10]. Alcohol zorgt er voor dat remmen vervagen, de impulscontrole afneemt en de impulsiviteit verhoogt [11, 12]. De kans dat iemand overlijdt door suïcide is daarom groter bij mensen die alcohol hebben gedronken [13, 14], riskant drinken [15, 16] of een alcoholstoornis hebben [17]. Zo hebben volwassenen met een alcoholstoornis 8 tot 10 keer meer risico om te overlijden door suïcide dan volwassenen zonder alcoholstoornis [9, 10, 18]. Ook de hoeveelheid alcohol die gedronken wordt, speelt hierbij een rol: hoe groter de voorafgaande dosis alcohol, hoe groter het risico op een suïcidepoging [10, 13, 14].

Gelijksoortig gedrag

Er zijn enkele overeenkomsten in het gedrag van personen met een alcoholstoornis en personen met suïcidaal gedrag [19]. Beiden willen ontsnappen aan hun gedachten en gevoelens en een deel van de personen met suïcidaal gedrag doet dit door het innemen van lichaamsvreemde stoffen. Ze verwachten dan dat hun bewustzijn als gevolg van deze inname zal veranderen, bijvoorbeeld het stopzetten van gedachtes en gevoelens. Zo kunnen mensen bij een poging tot suïcide bepaalde stoffen innemen, zoals een grote hoeveelheid slaapmiddelen. Door medicijnen in te nemen wil men zijn bewustzijnstoestand veranderen: van bewustzijn naar bewusteloosheid, van pijnlijke gevoelens naar gevoelloosheid. Er is dan ook een overeenkomst met het gedrag van mensen met een alcoholstoornis: ook zij drinken alcohol in de hoop en met de verwachting dat zij daardoor hun bewustzijn kunnen beïnvloeden.

Hoe kan alcohol het risico op zelfdoding vergroten?

Het drinken van alcohol kan het risico op suïcidaal gedrag als volgt vergroten [20].

  • Alcohol vermindert angst en vervaagt remmingen [21]. Alcohol zorgt er bij veel mensen voor dat ze zich roekelozer en ontremder gedragen. De kans dat iemand overlijdt door suïcide is daarom groter wanneer iemand alcohol gedronken heeft dan wanneer die dat niet heeft gedaan [10].
  • Alcohol tast het beoordelingsvermogen en de besluitvorming aan. Hierdoor kan iemand de situatie minder helder beoordelen en minder goed afwegingen maken, waardoor iemand sneller de stap zet om een suïcidepoging te doen.
  • Alcohol verhoogt impulsiviteit en agressie. Onder invloed van alcohol wordt het moeilijker om impulsen te onderdrukken. Hierdoor kan het lastiger zijn om gedachten aan suïcide te weerstaan, waardoor de kans op suïcidaal gedrag groter wordt.
  • Alcohol vergroot stemmingswisselingen, zoals somberheid en wanhoop. Alcohol kan negatieve gevoelens dempen en verdovend en ontspannend werken, maar als de alcohol is uitgewerkt komen de negatieve gevoelens vaak versterkt weer terug [8]. Deze versterkte negatieve gevoelens vergroten de kans op suïcidaal gedrag.

Tips voor behandeling

  • Het vroegtijdig signaleren, bespreekbaar maken en doorverwijzen bij alcoholproblematiek en suïcidaal gedrag is belangrijk. Vraag daarom in de behandeling van alcoholproblematiek naar suïcidaal gedrag [9, 10]. Andersom geldt hetzelfde: als er sprake is van suïcidaal gedrag, is het van belang om óók naar alcoholgebruik te vragen [16]. De effecten van alcohol verlagen de drempel om een suïcidepoging te ondernemen [14, 22, 23]. Wees daarom extra waakzaam.
  • Bekijk voor meer informatie de website van Stichting 113 Zelfmoordpreventie, de nationale organisatie voor suïcidepreventie.
  • Lees meer over wat je als professional kunt doen aan alcohol- en suïcidepreventie in de factsheet alcoholgebruik en suïcidaal gedrag. Hierin staat ook uitgebreidere informatie over wat we weten over de relatie tussen alcoholgebruik en suïcidaal gedrag.

Referenties

  1. van Hemert, A. M., Kerkhof, A. J. F. M., De Keijser, J., Verwey, B., Van Boven, C., Hummelen, J. W., ... & Van de Glind, G. (2012). Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag. Utrecht: De Tijdstroom, 1-454.
  2. (2023). Mentale gezondheid volwassenen; Gezondheidsonderzoek COVID-19. Geraadpleegd op 15 juni 2023, van https://www.rivm.nl/gezondheidsonderzoekcovid-19/kwartaalonderzoek-volwassenen/ mentale-gezondheid
  3. (2023). Mentale gezondheid jongeren; Gezondheidsonderzoek COVID-19. Geraadpleegd op 15 juni 2023, van https:// www.rivm.nl/gezondheidsonderzoek-covid-19/ kwartaalonderzoek-jongeren/mentale-gezondheid
  4. Centraal Bureau voor de Statistiek. (2023). 1916 zelfdodingen in 2022, 54 meer dan in 2021. Centraal Bureau voor de Statistiek. Geraadpleegd op 5 juli 2023, van https:// www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/19/1-916- zelfdodingen-in-2022-54-meer-dan-in-2021
  5. 113 Zelfmoordpreventie. (z.d.-a). Factsheet Suïcidaliteiten verslaving. https://www.113.nl/sites/default/files/113/2020%20middelen/Factsheet-verslaving.pdf
  6. López-Goñi, J. J., Fernández-Montalvo, J., Arteaga, A., & Haro, B. (2018). Suicidal ideation and attempts in patients who seek treatment for substance use disorder. Psychiatry Research, 269, 542–548. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2018.08.100
  7. Rodríguez-Cintas, L., Daigre, C., Braquehais, M. D., Palma-Alvarez, R. F., Grau-López, L., Ros-Cucurull, E., Rodríguez-Martos, L., Abad, A. C., & Roncero, C. (2018). Factors associated with lifetime suicidal ideation and suicide attempts in outpatients with substance use disorders. Psychiatry Research, 262, 440–445. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2017.09.021.
  8. 113 Zelfmoordpreventie. (z.d.-b). Risicofactoren voor suïcidaliteit | 113 Zelfmoordpreventie. Geraadpleegd op 11 augustus 2022, van https://www.113.nl/voor-professionals/kennis-feiten-en-cijfers/wat-is-suicidaliteit/risicofactoren-voor-suicidaliteit#:%7E:text=Bovendien%20word%20je%20door%20alcohol,een%20zelfmoordpoging%20ook%20echt%20lukt
  9. Poorolajal, J., Rostami, M., Mahjub, H., & Esmailnasab, N. (2015). Completed suicide and associated risk factors: A six-year population based survey. Archives of Iranian medicine, 18(1), 39-43.
  10. Yuodelis‐Flores, C., & Ries, R. K. (2015). Addiction and suicide: A review. The American journal on addictions, 24(2), 98-104. https://doi.org/10.1111/ajad.12185.
  11. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. (2023). Understanding the danger of alcohol overdose. https://www.niaaa.nih. gov/sites/default/files/publications/Alcohol_ overdose_0.pdf
  12. McPhee, M. D., & Hendershot, C. S. (2023). Meta-analysis of acute alcohol effects on response inhibition. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 105274.
  13. Borges, G., Bagge, C. L., Cherpitel, C. J., Conner, K. R., Orozco, R., & Rossow, I. (2017). A meta-analysis of acute use of alcohol and the risk of suicide attempt. Psychological Medicine, 47(5), 949-957.
  14. Bagge, C. L., Lee, H. J., Schumacher, J. A., Gratz, K. L., Krull, J. L., & Holloman, G. (2013). Alcohol as an acute risk factor for recent suicide attempts: A case-crossover analysis. Journal of Studies on Alcohol and Drugs, 74(4), 552-558.
  15. Hsu, W. Y., Chang, T. G., Chang, C. C., Chiu, N. Y., Lin, C. H., & Lane, H. Y. (2022). Suicide ideation among outpatients with alcohol use disorder. Behavioural Neurology, 1-7.
  16. Ledden, S., Moran, P., Osborn, D., & Pitman, A. (2022). Alcohol use and its association with suicide attempt, suicidal thoughts and non-suicidal self-harm in two successive, nationally representative English household samples. BJPsych Open, 8(6), e192.
  17. Conner, K. R., Bridge, J. A., Davidson, D. J., Pilcher, C., & Brent, D. A. (2019). Meta-analysis of mood and substance use disorders in proximal risk for suicide deaths. Suicide and Life-Threatening Behavior, 49(1), 278-292.
  18. Wilcox, H. C., Conner, K. R., & Caine, E. D. (2004). Association of alcohol and drug use disorders and completed suicide: An empirical review of cohort studies. Drug and alcohol dependence, 76, S11-S19.
  19. Blaauw, E., Roozen, H., & Kerkhof, A. (2019). Suïcidaliteit en stoornissen in het gebruik van alcohol of drugs. De Tijdstroom.
  20. Cavanagh, J. T. O., Carson, A. J., Sharpe, M., & Lawrie, S. M. (2003). Psychological autopsy studies of suicide: A systematic review. Psychological Medicine, 33(3), 395‑405. https://doi.org/10.1017/S0033291702006943.
  21. Houston, R. J., Derrick, J. L., Leonard, K. E., Testa, M., Quigley, B. M., & Kubiak, A. (2014). Effects of heavy drinking on executive cognitive functioning in a community sample. Addictive Behaviors, 39(1), 345-349. https://doi.org/10.1016/j. addbeh.2013.09.032
  22. Pompili, M., Serafini, G., Innamorati, M., Dominici, G., Ferracuti, S., Kotzalidis, G. D., Serra, G., Girardi, P., Janiri, L., Tatarelli, R., Sher, L., & Lester, D. (2010). Suicidal behavior and alcohol abuse. International Journal of Environmental Research and Public Health, 7(4), 1392–1431. https://doi.org/10.3390/ijerph7041392
  23. Bagge, C. L., Conner, K. R., Reed, L., Dawkins, M., & Murray, K. (2015). Alcohol use to facilitate a suicide attempt: An event-based examination. Journal of Studies on Alcohol and Drugs, 76(3), 474-481.