Het immuunsysteem

Het immuunsysteem bevat humorale en cellulaire componenten. Humorale componenten zijn eiwitten, met name antistoffen en cytokines, en bevinden zich in de vloeistoffen van het lichaam zoals het bloed. Ze remmen 'direct' de ziekteverwekker, of activeren andere eiwitten of cellen die de ziekteverwekker kunnen doden en opruimen. Cellulaire componenten zijn cellen, met name witte bloedcellen, die de ziekteverwekker kunnen doden [1].

Het immuunsysteem kent een aantal verdedigingslinies:

• Een fysieke barrière tussen het lichaam en de buitenwereld die de eerstelijnsafweer vormt. Deze barrière wordt gevormd door een laag dekcellen (epitheelcellen) in de huid, het maag-darmsysteem en de luchtwegen. Ook trilharen (cilium) op de luchtwegen fungeren als eerstelijnsafweer. Het is de eerstelijnsafweer die het moeilijk maakt voor een ziekteverwekker om het lichaam binnen te dringen.
• Een tweede verdedigingslinie wordt gevormd door een (bio)chemische barrière. Voorbeelden hiervan zijn reactieve zuurstof componenten (ROS) en enzymen in bloed en lymfevocht, maar ook traanvocht en speeksel.
• Een derde linie wordt gevormd door een gecoördineerde afweer van het lichaam. Dit deel van het systeem is gericht op het actief uitschakelen van ziekteverwekkers en groei te voorkomen. Hier komen zowel het aangeboren als het adaptief immuunsysteem in actie.

Als eerste wordt het aangeboren immuunsysteem geactiveerd middels een herkenningssysteem van ziekteverwekkers (door Toll-like receptoren en het complementsysteem). Activatie van dit systeem leidt tot productie van signaalmoleculen als cytokines welke verantwoordelijk zijn voor de directe responsreactie door witte bloedcellen op de binnendringende ziekteverwekker.

Vervolgens wordt de reactie versterkt door een gecoördineerde rekrutering (recruitment) van cellen van het aangeboren en adaptieve immuunsysteem. Witte bloedcellen vervullen een belangrijke functie in het doden en ‘opruimen’ van ziekteverwekkers. Er zijn diverse soorten witte bloedcellen die hierin een rol spelen, zoals monocyten/macrofagen, dendritische cellen, T-lymfocyten, Natural Killer cellen (NK-cellen) en neutrofielen. Zowel neutrofielen, NK cellen, granulocyten als T-lymfocyten zijn in staat ziekteverwekkers te doden. De dode cellen en ziekteverwekkers worden vervolgens opgegeten door macrofagen en dendritische cellen. Onschadelijk gemaakte ziekteverwekkers en dode witte bloedcellen vormen samen pus (witgele vloeibare substantie).

Na contact met een ziekteverwekker worden door het adaptieve systeem antistoffen (ook wel antilichamen of afweerstoffen genoemd) en T-lymfocyten ontwikkeld die specifiek zijn voor de ziekteverwekker. Antistoffen worden gemaakt door activatie van specifieke B-lymfocyten. Voor de activatie van T-lymfocyten spelen dendritische cellen een belangrijke rol. Met name de antistoffen komen direct in actie als het lichaam opnieuw in contact komt met een ziekteverwekker en voorkomen een infectie. Indien de specifieke antistoffen en T-lymfocyten gevormd zijn, ben je doorgaans immuun voor betreffende ziekte.

Samengevat bestaat het immuunsysteem uit een fysieke en biochemische beschermwal, een detectiesysteem van ziekteverwekkers, een ‘killer’-systeem en een opruimsysteem. Het aangeboren systeem reageert snel en zonder ‘herinnering’ op een ziekteverwekker en het adaptieve systeem reageert door middel van antistoffen en T-lymfocyten die specifiek zijn voor een ziekteverwekker waar eerder contact mee is geweest.

Figuur 1. Overzicht van het immuunsysteem (Spiering, 2015). © NIAAA