Signaleren & bespreekbaar maken problematisch alcoholgebruik

Alcohol is voor veel mensen een middel om te ontspannen en staat voor feest en gezelligheid. Maar alcoholgebruik heeft ook een andere kant: mensen gebruiken alcohol om hun problemen te vergeten, hun pijn te verzachten, minder angstig of verlegen te zijn en depressieve gevoelens te bestrijden. Praten over problemen met alcoholgebruik is lastig en patiënten komen hier bijna nooit mee naar het spreekuur. Ze komen wel met vage gezondheidsklachten, zoals vermoeidheid of maag- en darmklachten, of met klachten als stress, relatieproblemen of een depressief gevoel. Aan de huisarts en POH dan de taak om deze signalen van ongezond alcoholgebruik op te pikken en bespreekbaar te maken.

Expertisecentrum Alcohol

Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen. Op zoek naar informatie voor jezelf of een ander? Kijk op alcoholinfo.nl.

Blijf op de hoogte

Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:

Heeft u een vraag?

Stuur ons een mail

Uit onderzoek van het KNMG in 2013 bleek dat het merendeel van de artsen een taak voor zichzelf zag weggelegd in het terugdringen van (overmatig) alcoholgebruik [1]. Maar artsen vonden het wel lastig om het onderwerp ter sprake te brengen. Ze gaven aan kennis te missen over hoe je dat op een neutrale wijze kunt doen. En ook misten zij kennis over interventietechnieken en vonden zij het vergoedingenstelsel niet toereikend om voldoende tijd te kunnen besteden aan een gesprek over alcoholgebruik.

Sinds 2013 is er veel aandacht besteed aan deskundigheidsbevordering rondom alcoholgebruik, onder andere door het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) dat Individuele Nascholing (PIN) over problematisch alcoholgebruik aanbood en groepsgewijze nascholing ontwikkelde. In hoeverre dit zijn vruchten heeft afgeworpen is niet bekend. Inmiddels biedt het NHG uitsluitend nascholing aan via e-learnings. Op dit moment is er geen e-learning over problematisch alcoholgebruik.

Lees ook Prevention of risky alcohol consumption in primary health care. Do professionals care?, het proefschrift van Myrna N. Keurhorst over verhoging van preventieve zorgverlening in de huisartsenpraktijk ten aanzien van overmatig alcoholgebruik.

Mogelijke signalen van alcoholproblematiek

De volgende signalen kunnen duiden op problematisch alcoholgebruik [2].

Psychische of sociale problemen
Slaapproblemen
Aanwezigheid van alcoholgeur of andere sterke geuren ter maskering
Frequent gebruik van en verzoek om tranquillizers en hypnotica
Klachten over moeheid, malaise, tremoren, hartkloppingen of overmatig transpireren en maag- en darmklachten, zoals refluxklachten en diarree
Frequente spreekuurbezoeken en een wisselend, onduidelijk klachtenpatroon of onverklaarbare lichamelijke klachten
Frequente bezoeken aan spoedeisende hulp (SEH)
Collaps, black-outs, regelmatige ongevallen of fracturen
Seksuele problemen
Aanwijzingen voor huiselijk geweld
Spider naevi (rode bultjes met daar omheen zichtbare bloedvaatjes) en/of een erythemateus en oedemateus (rood en gezwollen) gezicht
Afwijkende bloedwaarden

Wat te doen bij een vermoeden?
Bij een vermoeden van problematisch alcoholgebruik kan dit vermoeden getoetst worden met behulp van een screeningsinstrument. Voorbeelden zijn de AUDIT-C of de Five-shot.

Anonieme zelftest voor patiënt
De patiënt kan ook zelf een online tool invullen en met een anonieme zelftest nagaan of zijn drinkgedrag een risico vormt voor zijn gezondheid. De patiënt kan dit thuis doen of op de huisartsenpraktijk, eventueel met begeleiding van de POH GGZ. De huisarts kan de uitslag en eventuele vervolgbehandeling met de patiënt bespreken tijdens een volgend consult.

Hoe bespreek je problematisch alcoholgebruik?

Mensen associëren alcohol vaak met gezelligheid en ontspanning. Daardoor rust er een taboe op het praten over problemen met alcohol. Mensen ervaren snel een ‘vermanend vingertje’ als ze aangesproken worden op hun alcoholgebruik. Het is dus belangrijk om alcoholgebruik niet bij voorbaat als iets problematisch te benaderen. Het is ook goed om als huisarts bij jezelf na te gaan of je gevoelens of overtuigingen hebt die een neutrale insteek in de weg staan.

Vraag patiënten altijd toestemming om over hun alcoholgebruik (verder) te praten. Probeer inzicht te krijgen in de betekenis van alcohol voor de patiënt door open en concrete vragen te stellen en vermijd ongevraagd advies. Ten slotte is het goed om informatiemateriaal bij de hand te hebben om na het gesprek aan de patiënt mee te geven.

Tips voor het bespreekbaar maken van problematisch alcoholgebruik

Bouw een vertrouwensband op. Neem daarvoor de tijd. Het uitvragen van alcoholgebruik hoeft niet per se in het eerste gesprek te gebeuren.
Check altijd of de patiënt het goed vindt om het onderwerp te bespreken.
Benader het gebruik van alcohol niet bij voorbaat als iets dat problematisch is maar kies een neutrale insteek. Ga na of u zelf gevoelens of overtuigingen hebt, die een neutrale insteek in de weg staan.
Ga na wat de betekenis van het alcoholgebruik is voor de patiënt en neem dit serieus.
Gebruik open vragen.
Vraag zoveel mogelijk naar concrete eenheden (glazen of flesjes) en wees u ervan bewust dat mensen hun gebruik vaak onderschatten.
Neem vragen over alcohol op in een rijtje met andere leefstijlvragen.
Leg de patiënt uit dat de klachten die hij beschrijft bij anderen vaak samengaan met alcoholgebruik en vraag of dit bij hem ook een rol zou kunnen spelen.
Zorg dat u vooraf weet wat u kunt doen bij vermoedens van problematisch gebruik. Het gebruik bespreken is makkelijker als u weet welke mogelijke vervolgstappen er zijn.
Geef geen ongevraagd advies.
Als de patiënt zelf geen problemen ondervindt, vraag dan naar eventuele problemen met alcohol van mensen in de naaste omgeving, zoals partner, kinderen of ouders.
Als u merkt dat er weerstand is, laat het onderwerp dan even rusten en vraag of u er op een ander moment op terug mag komen.

Zie ook: Alcohol en motiverende gespreksvoering

Referenties

Burgering & Willems (2013), Arts vraagt te weinig naar drankgebruik. Medisch Contact, 68, nr. 15, pp 795-798.
Zorgstandaard Problematisch alcoholgebruik en alcoholverslaving (2017)