Alcohol en stress

Er is een samenhang tussen stress en (problematisch) alcoholgebruik. De impact van stress op (problematisch) alcoholgebruik hangt af van de aard, de duur en de ernst van de ervaren stress evenals van de levensfase waarin deze stress wordt ervaren [1].

Stress in het dagelijks leven

Stress door een scheiding of het verliezen van een baan (general life stress) is een risicofactor voor het ontwikkelen van een stoornis in het gebruik van alcohol (hierna: alcoholstoornis)[1]. Dit geldt ook voor stress op het werk, bijvoorbeeld bij minder goede arbeidsomstandigheden of bij slechte verhoudingen tussen werknemer en leidinggevende of tussen collega’s onderling. Ook het stoppen met werken vanwege pensioen kan een stressfactor zijn die tot problematisch alcoholgebruik kan leiden [5].

Acute stress en trauma

Acute stress, bijvoorbeeld door traumatische gebeurtenissen zoals terroristische aanslagen of andere rampen, leidt tot gemiddeld meer alcoholgebruik op bevolkingsniveau, maar geeft slechts een kleine toename in het ontwikkelen van alcoholstoornissen [1].

Alcohol als zelfmedicatie

Een belangrijke verklaring hiervoor is de zelfmedicatiehypothese, waarbij mensen alcohol gebruiken om hun stressklachten te verminderen. Dit wordt ook wel ‘coping’ genoemd. Waar het post-traumatische stress betreft is bewijs gevonden voor deze hypothese [6]. Ook ouderen met hogere stressniveaus lopen een groter risico op zwaar drinken wanneer zij vooral drinken om problemen te vergeten (coping als of om een roes te voelen (enhancement drinkmotief) [7].

Stress en corona

Onderzoek gedurende het begin van de coronacrisis (2020) liet zien dat er een relatief grote groep mensen (11% tot 21,2%) meer ging drinken [8]. Stress nam samen met andere negatieve emoties (angst, depressie en eenzaamheid) door de coronacrisis collectief toe [2, 3], vooral in de context van social distancing (afstand houden om verspreiding van het virus te voorkomen) [4].

In zekere zin liep daarom iedereen die tijdens de coronacrisis stress ervoer en daarbij ook alcohol dronk om beter met deze negatieve emoties om te kunnen gaan (coping als drinkmotief), een verhoogd risico op een toename van alcoholgebruik en alcoholgerelateerde problemen [5].

Er zijn ook aanwijzingen dat met name mensen die werkten in de cruciale beroepen (meer) alcohol gingen drinken om gevoelens van stress te verminderen [9].

Lees meer over alcohol en het coronavirus.

Kindermishandeling, stress en alcohol

Kindermishandeling in de vorm van geweld, seksueel misbruik of verwaarlozing is traumatisch en kan voor acute en chronische stress zorgen. Het is een risicofactor voor jong beginnen met drinken en voor het ontwikkelen van een alcoholstoornis tijdens de volwassenheid [1]. Betekenisvolle relaties met familie en vrienden kunnen juist een beschermende werking hebben [10].

Stress door discriminatie

Het ervaren van discriminatie is gerelateerd aan alcoholgebruik, binge drinken, risicovol drinkgedrag en negatieve gevolgen door het drinken van bier, wijn of sterke drank [7].

Ook hangen het ervaren van stress door discriminatie (minority stress) en daadwerkelijke discriminatie mogelijk ook samen met een alcoholstoornis bij mensen die tot een etnische of seksuele minderheidsgroep horen [1], al werd dit in een onderzoek onder zwarte Amerikanen in de Verenigde Staten niet bevestigd [11].

Stress als gevolg van problematisch alcoholgebruik

Tenslotte kan problematisch alcoholgebruik op zichzelf ook tot stress leiden, en niet alleen bij de persoon zelf maar ook bij andere gezinsleden. Zij zijn op hun beurt ook weer vatbaarder voor middelengebruik en -verslaving [12, 13]. Interventies specifiek voor kinderen van ouders met een verslaving (KOV) kunnen ondersteuning bieden en bijdragen aan preventie (voorkómen dat zij zelf een verslaving ontwikkelen). Lees meer over kinderen van ouders met een verslaving.

Relatie alcohol en stress complex

De relatie tussen alcohol en stress is complex. Zowel alcohol als stress hebben een bepaalde werking in het lichaam. En daarbij beïnvloedt alcohol de reactie van het lichaam op stress, terwijl omgekeerd ook de aanwezigheid van stress de werking van alcohol in het lichaam beïnvloedt. De precieze effecten hangen af van individuele patronen van reageren op alcohol [14]. De interactie tussen alcohol en stress in het lichaam bestaat uit meerdere onderdelen.

Verstoring beloningssysteem

Alcohol ontremt, stimuleert de productie van serotonine (ook wel ‘gelukshormoon’) en kan gevoelens van angst en stress tijdelijk verminderen. Tegelijkertijd zorgt alcohol ervoor dat de Hypothalamus-Hypofyse-Bijnier-as (de HPA-as) wordt geactiveerd [15]. Dit is een belangrijk onderdeel van het systeem voor stressregulatie in het lichaam wat door alcohol wordt geactiveerd. Hierdoor wordt er een kettingreactie veroorzaakt die leidt tot de productie van het stresshormoon cortisol [15,16]. Langere tijd veel alcohol drinken verhoogt het cortisolniveau [16]. Hierdoor kan het beloningssysteem in het brein verstoord raken. Dit is één van de redenen waarom ontwenningsverschijnselen en een terugval bij mensen met een alcoholstoornis kunnen voorkomen [15].

Vaak afkicken verergert stress

Als iemand meerdere keren een afkickprocedure doorloopt, brengt dat blijvende neurologische veranderingen in het lichaam teweeg. Deze veranderingen versterken de lichamelijke en psychische symptomen van afkicken, wat zorgt voor meer en ernstigere stress en afkickverschijnselen [17].

Verstoorde balans

De balans van het lichaam raakt verstoord en bij langdurig veel drinken van alcohol stelt het lichaam een nieuw ‘normaal’ in [16]. Het reageert niet meer hetzelfde op stress. Ook deze verstoring kan ervoor zorgen dat het alcoholgebruik escaleert, omdat iemand hierdoor meer stress ervaart.

Links

In de databank van Centrum Gezond Leven is de groepsinterventie Omgaan met stress opgenomen als theoretisch goed onderbouwd.

Referenties

1. Keyes, K., Hatzenbuehler, M., Grant, B.F., & Hasin, D.S. (2012). Stress and Alcohol: Epidemiologic Evidence. Alcohol Research : Current Reviews, 34(4), 391–400.
2. Lai, J., Ma, S., Wang, Y., Cai,Z., Hu, J., Wei, N., .. &Hu, S. (2020). Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease 2019. Jama Network Open, 3(3): e203976.
3. Wang, C., Pan, R., Wan, X., Tan, Y., Xu, L., Ho, C. S., & Ho, R. C. (2020). Immediate psychological responses and associated factors during the initial stage of the 2019 coronavirus disease (COVID-19) epidemic among the general population in China. International journal of environmental research and public health, 17(5), 1729.
4. Calina, D., Hartung, T., Mardare, I., Mitroi, M., Poulas, K., Tsatsakis, A, Rogoveanu, I., Docea, A.O. (2021). COVID-19 pandemic and alcohol consumption: Impacts and interconnections. Toxology Reports, 8, 529-535.
5. Bamberger, P.A., & Bacharach, S.B. (2014). Retirement and the hidden epidemic. The complex link between aging, work disengagement, and substance misuse-and what to do about it. New York: Oxford University Press.
6. Hawn, S.E., Cusack, S.E. and Amstadter, A.B. (2020), A Systematic Review of the Self‐Medication Hypothesis in the Context of Posttraumatic Stress Disorder and Comorbid Problematic Alcohol Use. JOURNAL OF TRAUMATIC STRESS. doi:10.1002/jts.22521
7. Gils, Y van, Franck E, Dierckx E, van Alphen S, P, J, Dom G: The Role of Psychological Distress in the Relationship between Drinking Motives and Hazardous Drinking in Older Adults. Eur Addict Res 2020. doi: 10.1159/000507664
8. RIVM/GGDgohr (2020). Onderzoek gedragsmaatregelen en welbevinden. Geraadpleegd van https://www.rivm.nl/onderzoek/gedrag/onderzoek-gedragsmaatregelen-en-welbevinden
9. Wu, P., Liu, X., Fang, Y., Fan, B., Fuller, C. J., Guan, Z., ... & Litvak, I. J. (2008). Alcohol abuse/dependence symptoms among hospital employees exposed to a SARS outbreak. Alcohol & Alcoholism, 43(6), 706-712.
10. Enoch, M.A. (2011). The Role of Early Life Stress as a Predictor for Alcohol and Drug Dependence. Psychopharmacology, 214(1), 17–31. http://doi.org/10.1007/s00213-010-1916-6.
11. Desalu, J.M., Goodhines, P.A. and Park, A. ( 2019) Racial discrimination and alcohol use and negative drinking consequences among Black Americans: a meta‐analytical review. Addiction, https://doi.org/10.1111/add.14578.
12. Soyez, V. (2010). Stress en copinggedrag bij familieleden van personen die middelen gebruiken. In: De Sleutel Magazine (21): 12-14.
13. Kuppens, S., Moore, S., Gross, V., Lowthian, E., & Siddaway, A. (2020). The Enduring Effects of Parental Alcohol, Tobacco, and Drug Use on Child Well-being: A Multilevel Meta-Analysis. Development and Psychopathology, 32(2), 765-778. doi:10.1017/S0954579419000749
14. Childs, E., O’ Connor, S., & de Wit, H. (2011). Bidirectional interactions between acute psychosocial stress and acute intravenous alcohol in healthy men. Alcoholism, Clinical and Experimental Research, 35(10), 1794–1803. http://doi.org/10.1111/j.1530-0277.2011.01522.x.
15. Becker H. C. (2012). Effects of alcohol dependence and withdrawal on stress responsiveness and alcohol consumption. Alcohol research : current reviews, 34(4), 448–458.
16. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. (2012). The link between stress and alcohol. National Institute of Health
17. Martha Ooms, Hendrik G. Roozen, Juul H. Willering, Wobbe P. Zijlstra, Ranne de Waart & Anna E. Goudriaan (2020) Effects of multiple detoxifications on withdrawal symptoms, psychiatric distress and alcohol-craving in patients with an alcohol use disorder, Behavioral Medicine, DOI: 10.1080/08964289.2020.1760777