Alcohol en ADHD

Mensen met ADHD lopen meer risico om afhankelijk te worden van alcohol dan mensen zonder ADHD [1, 2]. Bovendien lijkt de overgang van matig alcoholgebruik naar een alcoholverslaving (ook wel alcoholafhankelijkheid genoemd) bij mensen met ADHD sneller te verlopen dan bij mensen zonder ADHD [3].

Definitie van ADHD (DSM-5)

Om te kunnen spreken van ADHD (aandachtdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis) moet iemand een aanzienlijk aantal symptomen hebben met betrekking tot druk en/of impulsief gedrag en/of aandachtsproblemen. Daarnaast moeten er duidelijke aanwijzingen zijn dat iemand door de aandachtsproblemen en/of het drukke, impulsieve gedrag wordt belemmerd op meerdere levensgebieden. Bijvoorbeeld zowel in de thuissituatie als op school, op het werk of in het sociale leven. Zie voor een volledige beschrijving van de criteria de DSM-5.

Cijfers ADHD in combinatie met een alcoholverslaving

Een groot wereldwijd bevolkingsonderzoek laat zien dat 1 op de 20 volwassenen met de diagnose ADHD in het afgelopen jaar naast de diagnose ADHD ook de diagnose alcoholmisbruik had. Andersom blijkt dat 1 op de 10 volwassenen met de diagnose alcoholmisbruik (problematisch alcoholgebruik zonder afhankelijkheid) ook ADHD heeft [4]. In onderzoek onder mensen die behandeld worden in de verslavingszorg komt een hoger aantal naar boven: bijna een kwart van hen heeft ADHD [5].

Verklaring relatie ADHD en verslaving

Er is dus een sterke relatie tussen ADHD en verslaving. Uit onderzoek blijkt dat dit mogelijk te verklaren is door een aantal gemeenschappelijke kenmerken van ADHD en verslaving.

Impulsiviteit verhoogd

Zowel bij ADHD als bij een verslaving speelt een verhoogde impulsiviteit (handelen zonder eerst na te denken) een rol. Hoewel de onderzoeksresultaten van elkaar verschillen, zijn er wel aanwijzingen dat deze verhoogde impulsiviteit bijdraagt aan de relatie tussen ADHD en verslaving [6]. Zo lijkt de mate waarin je ontremd raakt door het drinken van alcohol groter bij mensen met ADHD dan bij mensen zonder ADHD [7, 8]. ADHD gaat samen met verminderde remmingen van het gedrag. Er zijn aanwijzingen dat voor mensen met ADHD het risico op terugval na herstel van alcoholproblematiek groter is [9].

Genetische oorzaak?

De gemeenschappelijke kenmerken van ADHD en verslaving kunnen mogelijk voor een belangrijk deel verklaard worden door genetische factoren (erfelijkheid) [10].

Verder onderzoek naar de exacte verklaringen is wenselijk. Deze kennis is van groot belang, omdat het kan helpen om te voorkomen dat adolescenten met ADHD een verslaving ontwikkelen.

Behandeling ADHD en alcoholproblematiek

Als iemand ADHD heeft, heeft dat invloed op de mogelijke ontwikkeling van een verslaving, de symptomen en de behandeling van de verslaving. Bij mensen met ADHD is de verslaving vaak complexer en langduriger dan bij mensen zonder ADHD [11, 12]. Bovendien lijkt de verslaving de ADHD-symptomen te versterken [10].

Mensen met ADHD en een verslaving lijken daarom een grotere behoefte aan zorg te hebben dan mensen zonder ADHD met een verslaving [13].

Screening op ADHD in verslavingszorg

Omdat ADHD en verslaving zo vaak samen voorkomen, is screening van alle patiënten in de verslavingszorg op ADHD raadzaam. En als het nodig is moet daarna volledige diagnostiek plaatsvinden [14]. Er zijn twee richtlijnen die kunnen helpen bij de screening, diagnostiek en behandeling van ADHD en middelengebruik:

• De richtlijn ADHD en middelengebruik bij adolescenten. Bij de richtlijn hoort ook een e-learning van de ggz ecademy.
• De richtlijn ADHD en verslavingsproblematiek bij (jong)volwassenen (18-40 jaar oud) van het VAD (Vlaams expertisecentrum alcohol en andere drugs).

Recente studies [15,16] wijzen op het belang van vroegsignalering en preventie van stoornissen in middelengebruik bij jongeren met ADHD.

Medicatie en gedragstherapie

Een combinatie van medicatie en gedragstherapie lijkt wenselijk bij geïntegreerde behandeling van ADHD en verslaving, maar meer onderzoek naar de effectiviteit is nodig [14].

De handleiding ADHD en middelengebruik bij adolescenten (12-23 jaar) bevat een protocol van een cognitief gedragstherapeutische individuele behandeling van ADHD én problematisch middelengebruik. Bij de handleiding hoort ook een werkboek. Daarnaast bevat het boek Omgaan met ADHD bij verslaving (2016) concrete handvatten om te werken met mensen met ADHD en middelenproblematiek. Het boek bestaat uit een theoretisch en een praktisch deel met werkbladen die vanuit de bijhorende weblink gedownload kunnen worden. Verkrijgbaar via de boekhandel of online webshop.

Links

• International Consensus Statement on Screening, Diagnosis and Treatment of Substance Use Disorder Patients with Comorbid Attention Deficit/Hyperactivity Disorder (2018)
  Dit artikel bevat aanbevelingen voor screening, diagnostiek en behandeling van patiënten met ADHD en middelenproblematiek.

Referenties

1. Tuithof,M., ten Have, M., van den Brink,W., Vollebergh, W. & de Graaf R. (2012). The role of conduct disorder in the association between ADHD and alcohol use (disorder). Results from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2, Drug Alcohol Depend. 2012 Jun 1;123(1-3):115-21. doi: 10.1016/j.drugalcdep.2011.10.030. Epub 2011 Nov 25.
2. van de Glind, G., Konstenius, M., Koeter, M. W., van Emmerik-van Oortmerssen, K., Carpentier, P. J., Kaye, S., ... & IASP Research Group. (2014). Variability in the prevalence of adult ADHD in treatment seeking substance use disorder patients: results from an international multi-center study exploring DSM-IV and DSM-5 criteria. Drug and alcohol dependence, 134, 158-166.
3. Wilens, T.E., Biederman, J., Mick, E., Faraone, S.V., & Spencer, T. (1997) Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) is associated with early onset substance use disorders. J Nerv Met Dis, 185: 475-82.
4. Fayyad, J., et al. (2017). The descriptive epidemiology of DSM-IV adult ADHD in the World Health Organization World Mental Health Sureys. Atten Defic Hyperact Disord. 9: 47-65.
5. Van Emmerik-van Oortmerssen, K. ADHD & Addiction: Prevalence, diagnostic assessment and treatment of ADHD in substance use disorder patients. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.
6. Groenman, A.P., Oosterlaan, J., Greven, C.U. et.al. (2014). Neurocognitive predictors of substance use disorders and nicotine dependence in ADHD probands, their unaffected siblings, and controls: a 4-year prospective follow-up. J Child Psychol Psychiatry, 56:521-9.
7. Roberts, W., Peters, J.R., Adams, Z.W., Lynam, D.R. & Milich, R. (2014). Identifying the facets of impulsivity that explain the relation between ADHD symptoms and substance use in a nonclinical sample. Addictive Behaviors, 39(8), 1272-1277. doi: 10.1016/j.addbeh.2014.04.005.
8. Ortal, S., van de Glind, G., Johan, F., Itai, B., Nir, Y., Iliyan, I., et al. (2015). The role of different aspects of impulsivity as independent risk factors for substance use disorders in patients with ADHD: a review. Drug Abuse Rev. 8, 119–133. doi: 10.2174/1874473708666150916112913.
9. Vollstädt-Klein, S., Gerhardt, S., Lee, A., Strosche, G., Sharafi, R., Nuriyeva, J., Seidt, J., Hennig, O., Alm, B., Hermann, D., Sommer, W.H., Kiefer, F., Luderer, M., & Sobanski, E. (2020). Interaction between behavioral inhiition and neural alcohol cue-reactivity in ADHD and alcohol use disorder. Psychopharmacology, 237, 1691-1707.
10. Derks, E.M., Vink, J.M., Willemsen, G., van den Brink, W. & Boomsma, D.I. (2014). Genetic and environmental influences on the relationship between adult ADHD symptoms and self-reported problem drinking in 6024 Dutch twins. Psychological medicine 44:2673-2683.
11. Young, J. T., Carruthers, S., Kaye, S., Allsop, S., Gilsenan, J., Degenhardt, L., ... & Preen, D. (2015). Comorbid attention deficit hyperactivity disorder and substance use disorder complexity and chronicity in treatment‐seeking adults. Drug and alcohol review, 34(6), 683-693.
12. Glind van de, G. (2013). ADHD in treatment seeking patients with a substance use disorder. Amsterdam: AMC.
13. Kronenberg, l.M., Goossens, P.J., van Etten, D.M., van Achterberg, T., van den Brink, W. (2015). Need for care and life satisfaction in adult substance use disorder patients with and without attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) or autism spectrum disorder (ASD). Perspect Psychiatr Care. 51: 4-15.
14. Crunelle, C.L., van den Brink, W., Moggi, F., ea (2018). International consensus statement on screening, diagnosis and treatment of substance use disorders patients with comorbid attention deficit/hyperactivity disorder. Eur add res; 24:43-51.
15. Defoe, I. N., Khurana, A., Betancourt, L. M., Hurt, H., & Romer, D. (2022). Cascades from early adolescent impulsivity to late adolescent antisocial personality disorder and alcohol use disorder. Journal of Adolescent Health, 71(5), 579-586. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2022.06.007
16. Solmi, M., Radua, J., Olivola, M., Croce, E., Soardo, L., Salazar de Pablo, G., ... & Fusar-Poli, P. (2022). Age at onset of mental disorders worldwide: large-scale meta-analysis of 192 epidemiological studies. Molecular psychiatry, 27(1), 281-295. https://doi.org/10.1038/s41380-021-01161-7.