Rioolwateranalyses drugs in 56 Europese steden: wat zeggen de cijfers?

De cijfers die het EMCDDA presenteert zijn afkomstig van een Europese studie (SCORE). Sinds 2011 zijn in totaal 7 keer metingen verricht in steeds meer Europese steden. In 2017 waren dit 56 steden in 19 Europese landen. Voor Nederland zijn (trend) gegevens gepresenteerd voor Amsterdam, Eindhoven en Utrecht.

• De resultaten laten van alle steden de hoogste ‘load’ (gemeten in mg per 1000 mensen per dag) voor MDMA (ecstasy) zien in Amsterdam. Ook in zijn hoge waarden gevonden in Eindhoven. Voor cocaïne zijn de loads in Amsterdam ook relatief hoog in Europa, maar zijn er meer ‘toppers’, zoals Barcelona, Antwerpen en Bristol.
• Voor amfetamine zijn hoge loads gevonden in Eindhoven, evenals in Antwerpen. Ze zijn veel hoger dan in Amsterdam en Utrecht.
• De verschillende peiljaren laten voor de Nederlandse steden een grillig patroon zien voor cocaïne en amfetamine, zonder een duidelijke trend. Voor MDMA zijn voor Amsterdam en Eindhoven de loads in 2017 hoger dan in 2011.
• Kijken we naar gegevens uit vragenlijstonderzoek in de algemene bevolking, dan bevindt Nederland zich wat betreft het percentage laatste-jaar gebruikers eveneens in de hoogste regionen voor MDMA en amfetamine.

Interpretatie van de cijfers

De interpretatie van de gegevens is lastig (zie hieronder). Zo maakt de gebruikte analyse (doorgaans) geen onderscheid tussen lozingen en menselijke consumptie. Mogelijk duidt de hoge score in Amsterdam op een piek in gebruik, al waren er geen grote feesten in de meetperiode. Wel kent Amsterdam een aanhoudende stroom toeristen en heeft de stad een aanzuigende werking op het uitgaanspubliek. Anders gezegd, mensen bezoeken de stad (onder meer) om er drugs te gebruiken. Rioolwateranalyses geven geen informatie over gebruikersgroepen of -patronen. Eindhoven ligt in een gebied waar veel ecstasy en amfetamine geproduceerd wordt. Hier kunnen de uitkomsten mogelijk verklaard worden door dumpingen. Voor Amsterdam kan ook niet uitgesloten worden dat de hoge waarde in 2017 met een dumping te maken heeft.

Ten slotte valt op dat ook methamfetamine in de Amsterdamse rioolwateranalyses is aangetroffen. De load is niettemin vele malen lager dan voor de andere stimulantia en ook lager dan in bijvoorbeeld Tsjechië, Slowakije en Noord-Europa. Al enkele jaren wordt door diverse instellingen gemeld dat het gebruik van dit middel toeneemt. Toch wordt dit tot nu toe niet terug gezien in de diverse prevalentiestudies, noch in het Amsterdamse Antenne-onderzoek, dat gebruik van drugs onder de Amsterdamse bevolking meet. Er zijn wel aanwijzingen dat het middel in bepaalde kringen, vooral onder homo en bi mannen, wordt gebruikt tijdens het hebben van seks.

Het Trimbos-instituut rapporteert samen met het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum in opdracht van het ministerie van VWS en het ministerie van Justitie en Veiligheid jaarlijks aan het EMCDDA over ontwikkelingen in de drugssituatie in Nederland. Dit gebeurt door alle Focal Points in de EU-lidstaten. De gegevens van de rioolwateranalyses zijn afkomstig van een Europese studie SCORE, waar het EMCDDA mee samenwerkt.

Rioolwateranalyse: voor- en nadelen
Deze relatief nieuwe manier werkt, anders dan vragenlijstonderzoeken in een representatieve steekproef van
in het bevolkingsregister ingeschreven respondenten, via het analyseren van monsters uit rioolwater in een bepaalde tijdsperiode (vaak een week) en binnen een geografisch gebied. Een voordeel van rioolwateranalyse is dat deze methode een beter beeld kan geven van de totale hoeveelheid geconsumeerde drugs, vergeleken met schattingsmethoden gebaseerd op vragenlijstonderzoek en zelfrapportage. Bij laatstgenoemde ‘traditionele’ methode kan een onderschatting optreden bijvoorbeeld doordat de zwaarste gebruikers zijn ondervertegenwoordigd, of de respondent zich niet meer kan herinneren welke drugs, en hoeveel en vaak, in een bepaalde periode zijn gebruikt, of omdat mensen hun drugsgebruik niet durven of willen toegeven. Ook kunnen met rioolwateranalyses snelle ontwikkelingen op de markten worden gemonitord, maar dit gebeurt in Nederland ook al via het Drugs Informatie en Monitoring Systeem.

Er zijn ook nadelen verbonden aan monitoring via rioolwateranalyses. Afgezien van knelpunten en onnauwkeurigheden in het terugrekenen van de concentraties drugs in het rioolwater naar oorspronkelijke gebruikshoeveelheden, is het niet mogelijk om een koppeling te leggen tussen de geschatte hoeveelheid drugs en het aantal gebruikers en hun kenmerken, en de sterkte en zuiverheid van drugs. Er wordt bij de omrekening naar de bevolking ook geen rekening gehouden met bezoekers (die niet tot de bevolking behoren), zoals toeristen en uitgaanders. Zo kan met rioolwateranalyses niet worden vastgesteld of een klein aantal oudere (verslaafde) personen dagelijks forse hoeveelheden crack consumeert, of veel jonge personen (al dan niet uit het buitenland of andere gemeenten) elk weekend recreatief snuiven. Dit geldt ook voor andere risicofactoren, die wel in gebruikersonderzoeken kunnen worden uitgevraagd.

Voor middelen waarvan geen afbraakproduct gemeten kan worden (of nog niet gemeten wordt), maar alleen de oorspronkelijke stof gemeten wordt, zoals voor MDMA en amfetamine, is het ook lastig om onderscheid te maken tussen menselijke consumptie en dumpingen van deze middelen. Een dumping ontstaat bijvoorbeeld als een partij ecstasypillen door het toilet wordt gespoeld bij een inval. De verwachting is dat, op termijn, de klassieke methode van de vragenlijsten en de innovatieve methode van de rioolwateranalyse elkaar zullen gaan aanvullen.

Lees het persbericht van het EMCDDA.

Meer informatie

Stuur een bericht aan contactpersoon Daan van der Gouwe
of bel +31 (0)30 – 2959(419)