Mentale klachten na de zwangerschap komen vaak voor, percentage vrouwen dat rondom zwangerschap rookt afgenomen

De monitor laat verder zien dat roken vóór, tijdens en na de zwangerschap sinds 2016 is afgenomen. In dezelfde periode is het beeld van alcoholgebruik wisselend. Zo is het alcoholgebruik vóór de zwangerschap gelijk gebleven, terwijl dit tijdens de zwangerschap is gedaald.

Voor het eerst bestond de Monitor Zwangerschap uit twee deelonderzoeken. Dr. Marlous Tuithof, hoofdonderzoeker: “De Monitor Middelengebruik en Zwangerschap, die we eerder in 2016, 2018 en 2021 uitvoerden, richt zich op het gebruik van tabak, alcohol en andere middelen van vrouwen en partners vóór, tijdens en na de zwangerschap. Dit jaar zijn er door toevoeging van het deelonderzoek over mentale gezondheid voor het eerst ook over dit thema landelijke cijfers beschikbaar.”

Blijf aandacht geven aan de mentale gezondheid

Marlous Tuithof licht de meest opvallende inzichten toe m.b.t. mentale gezondheid:

Uit de monitor blijkt dat mentale klachten na de zwangerschap (depressie, angst, stress) ook juist voorkomen nadat het kind een half jaar oud is. Zo ervaart 11% van de moeders met een kind van 0-3 maanden (heel) veel stress en is dit twee keer zoveel (22%) als het kind 7-12 maanden is. Ook ervaart een aanzienlijk deel van de vrouwen met een kind van 7-12 maanden nog depressieklachten (23%) of angstklachten (29%).

Linda Bolier, medewerker Mentale gezondheid: “Het is belangrijk dat zorgverleners dus óók een half jaar na de geboorte aandacht blijven schenken voor de mentale gezondheid van de moeder. Dat is lastig omdat moeders dan minder vaak bij het consultatiebureau komen. Toch kunnen de huisarts of JGZ-verpleegkundige of -arts hier wel alert op zijn, evenals de omgeving van de moeder. Moeders roep ik op: houd je gevoel niet voor jezelf en praat erover! Je bent zeker niet de enige.”

Roken vóór, tijdens en na de zwangerschap gedaald

Luister naar Marlous Tuithof die de belangrijkste bevindingen toelicht:

Uit het deelonderzoek over middelengebruik blijkt dat roken vóór, tijdens en na de zwangerschap is afgenomen. In 2016 rookte 9% van de vrouwen tijdens de zwangerschap, in 2023 is dit gedaald naar 6%. Tuithof: “Mogelijk heeft deze daling te maken met de maatregelen die de afgelopen jaren zijn ingezet door onder andere de Taskforce Rookvrije Start om roken tijdens de zwangerschap terug te brengen. Met campagnes, bijeenkomsten en scholingen activeren zij zorgverleners om (toekomstige) ouders te verwijzen naar effectieve en gespecialiseerde stoppen-met-rokenhulp. Ook via het programma Kansrijke Start is hier de afgelopen periode veel aandacht voor gevraagd. Bovendien zijn er ook landelijke maatregelen geweest om roken terug te dringen. Zo mogen rookwaren niet meer zichtbaar uitgestald worden op verkooppunten (behalve in tabaksspeciaalzaken) en is tabak door accijnsverhogingen duurder geworden.”

De monitor laat ook zien waar nog kansen liggen. Zo valt op dat het roken onder de partners beduidend hoger is dan onder de vrouwen zelf: ongeveer een kwart van de partners rookt rondom de zwangerschap. Dit brengt risico’s mee voor het kind en het is dus belangrijk dat er ook op de partners ingezet wordt. Partners van zwangere vrouwen kunnen voor hulp bij stoppen onder andere terecht bij de telefonische coaching van “Rookvrije Ouders”.

Alcoholgebruik wisselend beeld

Carmen Voogt legt meer uit over de belangrijkste bevindingen rondom alcoholgebruik:

Het alcoholgebruik vóór de zwangerschap blijft stabiel, zo laat de Monitor Zwangerschap zien. Ruim twee op de vijf vrouwen drinkt alcohol in de vier weken vóór de zwangerschap. Ook drinkt ruim een kwart van de vrouwen alcohol in de periode dat ze zwanger zijn, maar dit nog niet weten. Deze cijfers zijn de laatste jaren onveranderd. Het percentage vrouwen dat alcohol drinkt op het moment dat zij weten dat zij zwanger zijn is gedaald van 5% in 2016 naar 2% in 2023.

Carmen Voogt, projectleider van het Expertisecentrum Alcohol van het Trimbos-instituut: “Als je graag zwanger wilt worden, is het beter om geen alcohol te drinken. Dat geldt niet alleen voor de vrouw, maar ook voor de partner! Als één van beide alcohol drinkt vóór de zwangerschap kan het namelijk langer duren voordat de vrouw zwanger is. De komende jaren zet de Taskforce Alcoholvrije Start zich in om deze kennis verder te verspreiden en hopelijk te zorgen dat het alcoholgebruik vóór de zwangerschap ook gaat dalen”.

Rol van de zorgverlener

Opvallend is dat negen op de tien vrouwen verwachten dat zorgverleners tijdens afspraken vragen stellen over hoe zij zich mentaal voelen. Bijna net zoveel vrouwen verwachten dat de zorgverlener vragen stelt over roken en hun alcoholgebruik.  Tuithof: “Veel vrouwen geven aan geen gesprek gehad te hebben over deze onderwerpen. Mogelijk omdat het op dat moment niet speelde of omdat ze op het moment van het onderzoek vergeten waren dat ze dit gesprek hebben gehad. Het geeft wel aan dat het onderwerp een nadrukkelijker rol mag hebben in de spreekkamer. Zowel tijdens als na de zwangerschap is herhaaldelijke aandacht hiervoor wenselijk”

Meer informatie

• Gezond zwanger: kennispunt voor geboortezorgprofessionals

Monitor Middelengebruik en Zwangerschap 2023
Monitor Mentale Gezondheid en Zwangerschap 2023