Kwalitatieve studie kijkt naar de implementatie van sporten bij behandeling depressie

In de eerste helft van 2022 heeft het Trimbos-instituut samen met de Depressie Vereniging een vervolg gegeven aan het implementatieonderzoek wat hoort bij “Sporten Versterkt”. Het Sporten Versterkt onderzoek streeft ernaar om binnen de Nederlandse behandelsetting te meten of sporten in combinatie met de standaardbehandeling voor depressie beter werkt dan de standaardbehandeling* alleen. 

* De behandeling die in Nederland gebruikelijk is voor depressie bestaat volgens de onderzoekers vaak uit psychologische interventies (zoals cognitieve gedragstherapie) en/of (aanvullende) farmacologische interventies (zoals antidepressiva), aangeboden in een individuele of groepssetting. Ondanks positieve effecten, zoals onderbouwd in de Zorgstandaard voor Depressieve stoornissen, wordt sporten in Nederland nog weinig gebruikt of niet op de meest effectieve manier toegepast in de behandeling van depressie.

“Sporten Versterkt”

Begin 2020 is de studie “Sporten Versterkt” van start gegaan binnen Pro Persona, het Radboudumc, GGNet en GGZ Oost Brabant. Het betreft een gerandomiseerd onderzoek met controlegroep. Zo krijgt een deel van de cliënten een standaardbehandeling voor depressie en het andere deel, bovenop de standaardbehandeling, ook een traject met sporten. Het uiteindelijke doel is mensen met een depressie een betere behandeling te geven. De inclusie loopt nog tot eind 2022. Pro Persona en de Radboud Universiteit onderzoeken de effecten van de interventie op de uitkomsten van depressie. Ook kijken ze naar de onderliggende mechanismen die de vraag kunnen beantwoorden wáárom sporten effectief zou zijn. 

Parallel aan het effecten onderzoek voert het Trimbos-instituut een kosteneffectiviteitstudie uit en samen met de Depressievereniging een implementatieonderzoek. In 2020 heeft het Trimbos-instituut vanuit de implementatiestudie aanbevelingen gegeven om het proces van het lopende studie te optimaliseren. 

Het implementatieonderzoek

In het eerste deel van het implementatieonderzoek in 2020 werd er gefocust op het optimaliseren van de implementatie van de huidige studie. In de eerste helft van 2022 is er een start gemaakt met het tweede deel van de implementatiestudie: adviseren hoe – indien de effecten van de sportbehandeling positief zijn- deze aanpak landelijk uitgerold kan worden. 

Cliënten die deelnamen aan de sportbehandeling, psychomotorische therapeuten, psychiatrisch verpleegkundigen, psychiaters en therapeuten die cliënten naar de studie verwezen deelden hun ervaringen door middel van interviews, vragenlijsten en focusgroepen. Belemmerende en bevorderende factoren met betrekking tot het succes van de implementatie werden vastgesteld.

Resultaten

Over het algemeen wordt de sportbehandeling positief ervaren, zowel op organisatorisch als op individueel (cliënten)niveau. Psychomotorische therapeuten (PMT-ers), degenen die de aanvullende sportbehandeling geven, zien de noodzaak van deze aanpak, zijn enorm gemotiveerd en het past binnen hun werkwijze. Immers is sportbehandeling geven hun werk. Daarnaast is het doel en de meerwaarde van deze aanpak duidelijk bij de andere behandelaren.

“Ik vond dat op alle locaties we hetzelfde effect tegen kwamen; dat de psychomotorische therapeuten heel enthousiast waren” – Psychiater

“Implementatie zal in de meeste instellingen niet zo moeilijk zijn. Er zijn meestal al psychomotorische therapeuten in dienst en Runningtherapie wordt al aangeboden.” – Psychomotorisch therapeut

De combinatie van de standaardbehandeling en daarnaast een sportbehandeling wordt ook onder cliënten als positief ervaren. Ze geven aan dat dit onder andere komt doordat ze in een groep sporten en dat ze een Fitbit krijgen die hen motiveert actief te blijven. Bovendien heeft het directe effect van het sporten op hun gemoedstoestand een motiverende werking om te blijven sporten.

“Je voelt je altijd een beetje beter. Het is geen enorm verschil, maar je merkt dat je stemming bij wijze van spreken omhooggaat en je voelt ook een gevoel van voldoening.” – Cliënt

“Als je gaat sporten dan laat je los want je bent met sport bezig en dan los van welke sport het is. Je komt uit je hoofd en bij jezelf” – Cliënt

De voornaamste barrières die naar voren zijn gekomen op organisatorisch niveau is dat psychomotorische therapeuten beperkte werkuren hebben en dat het contact over cliënten met collega’s beperkt is. Dit laatste zorgt voor het gevoel bij de cliënt dat er geen overkoepelend behandelplan is. Voor cliënten is het moeilijk om gemotiveerd te blijven om twee keer per week thuis te sporten en dit vol te houden na afloop van de behandeling. Daarnaast wordt er een gebrek aan diversiteit in type sportoefening ervaren (nu alleen hardlopen of spinnen). Dit heeft ook te maken met dat de PMT-ers maar weinig uren beschikbaar hebben om meerdere type sport in te kunnen zetten.

Aanbevelingen

Op basis van deze resultaten zijn er een aantal aanbevelingen opgesteld die ook aan de lopende studie zijn teruggegeven. Een van deze aanbevelingen was dat een PMT-er deel kan nemen aan het multidisciplinair overleg, waardoor er kortere lijntjes ontstaan tussen behandelaren en de sportbehandeling wordt gepromoot. 

Daarnaast is het belangrijk dat er meer uren beschikbaar zijn voor PMT-ers, zodat zij voldoende ondersteuning kunnen bieden en verschillende type sport kunnen aanbieden die passen bij de behoeften van de cliënten. Tot slot, is het aan te bevelen om een persoon aan te stellen die een leiderschapsrol binnen een organisatie kan nemen om sporten als onderdeel van de behandeling voortdurend onder de aandacht te brengen.

Vervolg

De volgende stap in het implementatieonderzoek is een (groeps)gesprek met landelijke partijen die inspraak hebben in hoe iets zoals Sporten Versterkt landelijk geïmplementeerd kan worden. We zullen dan partijen uitnodigen zoals: beroepsverenigingen, degenen die de multidisciplinaire richtlijn voor depressie opstellen, zorgverzekeraars, het kenniscentrum sport en bewegen en patiëntenvereniging. 

Zodra de resultaten van het effecten onderzoek binnen zijn gaan we deze partijen uitnodigen om te inventariseren wat er volgens hen nodig is om Sporten Versterkt landelijk uit te rollen. Daarna wordt er een implementatieplan opgesteld en zullen deze resultaten gedeeld worden. We hopen dat met deze studie het belang van bewegen in de GGZ meer onder de aandacht komt.

 Meer informatie

 Voor een volledig overzicht van de resultaten kunt u de website www.sportenversterkt.nl in de gaten houden.

Op het NedKad congres in oktober 2022 heeft promovenda Michele Schmitter van ProPersonade posterprijs over het implementatieonderzoek gewonnen. Op 3 en 4 november sprak zij op  het VGCT congres over  ons implementatieonderzoek.