Drugs in Europa: Toename beschikbaarheid cocaïne, minder cannabishulpvragen en veel nieuwe stoffen

Lees hier het volledig Europees drugsrapport 2023 van het EMCDDA.

Nederland wordt in het rapport geregeld genoemd als het gaat om productielocaties en inbeslagnames van drugs. Na België werd in 2021 in Nederland de grootste hoeveelheid cocaïne in beslag genomen (72 van de 303 ton), veelal in de havens van Antwerpen en Rotterdam. Er lijkt zich echter deels een verplaatsing voor te doen naar (kleinere) havens in de EU of aangrenzende landen.

Het grootste deel van de cocaïne wordt weer doorgevoerd naar andere landen, maar marktindicatoren suggereren dat cocaïne ook op nationaal niveau ruim beschikbaar is. De zuiverheid van cocaïne stijgt al jaren en was in 2022 op recordhoogte. De prijs is al jaren gelijk: iets meer dan 50 euro per gram (lees ook het jaarbericht van het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS)).

Cocaïnegebruik en -verslaving

Toch zijn er in Nederland tot op heden geen harde cijfers die wijzen op een toename in het cocaïnegebruik, al zijn er wel signalen hiervoor op basis van rioolwateranalyses in een aantal steden, waaronder Amsterdam, Utrecht en Eindhoven. Overigens is Nederland wel samen met Spanje en Ierland koploper in het laatste-jaar gebruik van cocaïne.

In Nederland is het aantal mensen dat hulp vraagt bij de verslavingszorg vanwege cocaïneproblematiek weinig veranderd sinds 2015 (zie voorlopige cijfers LADIS). Mogelijk gaat dat in de komende jaren veranderen. Volgens het EMCDDA duurt het ongeveer 10 jaar vanaf het eerste cocaïnegebruik voordat mensen aankloppen voor hulp.

Cocaïne en alcohol

Het EMCDDA wijst ook op de gevaren van gebruik van cocaïne samen met alcohol, waarbij de schadelijke stof coca-ethyleen wordt gevormd. Deze combinatie vergroot het risico op agressie, psychose, verhoogde bloeddruk en ernstige hartklachten. In Nederland werd in 2021 meer dan de helft (60%) van de geregistreerde gezondheidsincidenten met cocaïne als enige gebruikte drug, ook alcohol gebruikt.  Ook de verslavingszorg ziet vaak patiënten met zowel cocaïne- als alcoholproblematiek.

Cannabishulpvraag gedaald

Qua cannabisgebruik behoort Nederland tot de top-5 landen samen met Frankrijk, Spanje, Italië en Kroatië. Tussen 2015 en 2021 steeg het gebruik in Nederland. Van alle 15-34-jarigen in de Europese Unie gebruikt 2,3% (bijna) dagelijks cannabis (2,7% in Nederland), een risicofactor voor verslaving.

Het EMCDDA signaleert dat het aantal mensen dat (nieuw) in behandeling komt voor cannabisproblemen stabiel blijft tot 2019, maar daalde tijdens de coronacrisis. Dit aantal is niet teruggekeerd tot pre-corona niveau. Ook in Nederland is het aandeel jonge cannabiscliënten gedaald, maar deze trend lijkt zich al voor de coronacrisis te hebben ingezet. Onbekend is of zij de weg naar de hulpverlening minder weten te vinden, meer gebruik zijn gaan maken van andere soorten ondersteuning (bijvoorbeeld online (zelf)hulp), of dat er andere redenen voor zijn.

Nederland blijft koploper in ecstasygebruik

Nederland blijft veruit aan kop met het percentage ecstasygebruikers in de bevolking van 15-64 jaar (3,9%). Het gebruik is het hoogst onder jongeren en jongvolwassenen.

“We zitten dicht bij de (productie)bron, prijzen zijn laag en het gebruik is sterk verbonden met de uitgaanscultuur, allemaal factoren die kunnen bijdragen aan deze hoge prevalenties”, aldus Margriet van Laar, programmahoofd Drugs van het Trimbos-instituut.

Het EMCDDA rapporteert dat ecstasypillen even sterk bleven in 2021 vergeleken met 2020.  Maar in Nederland is vanaf 2019 een daling gaande in het gemiddelde gehalte mdma. Overigens is op dit moment een ecstasypil, met gemiddeld 136 mg mdma, nog steeds sterk. Zie voor meer informatie hierover het DIMS Jaarbericht 2022.

Nieuwe Psychoactieve Stoffen (NPS)

Het EMCDDA heeft in 2022 weer 41 nieuwe psychoactieve stoffen (NPS) toegevoegd aan de lijst van NPS die worden gemonitord sinds 1997. In totaal gaat het om ongeveer 930 stoffen. In 2021 werd van de gehele lijst iets minder dan de helft ook daadwerkelijk aangetroffen.

In Nederland signaleerde het Meldpunt Nieuwe Drugs in 2021 98 NPS. Daarbij ging het in slechts negen gevallen om synthetische cannabinoïden, een groep NPS die elders in Europa veruit het vaakst wordt gerapporteerd. Synthetische cannabinoïden zijn in Nederland in de afgelopen jaren enkele keren aangetroffen in gewone cannabismonsters, maar worden in ons land weinig ‘bewust’ gebruikt, behalve in gevangenissen. Daarnaast maakt het EMCDDA ook melding van tal van andere nieuwe stoffen of stofmengsels, zoals “tusi”.

Meer zorgelijk lijkt de toename in nieuwe benzodiazepinen die niet zijn geregistreerd als geneesmiddel. Deze worden ook in Nederland aangetroffen bij inbeslagnames of bij het DIMS.  Het NVIC meldde in 2021 een forse toename in het aantal vergiftigingen met nieuwe benzodiazepinen (167 t.o.v. 65 in 2020). Er is weinig bekend over de mensen die deze verslavende middelen gebruiken en veelal online aanschaffen.  De gemakkelijke beschikbaarheid van deze stoffen baart met name zorgen.  In 2021 is een aantal van deze stoffen op lijst II van de Opiumwet geplaatst en daarmee verboden.

EMCDDA wordt EUDA

Vanaf medio 2024 wordt het Europese waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving (EMCDDA) omgedoopt tot European Drugs Agency. De focus zal dan niet meer alleen op monitoring liggen en het verkrijgen van tussen landen vergelijkbare cijfers. Vanwege de snelle dynamiek op de drugsmarkten wordt het steeds belangrijker om snel potentieel gevaarlijke drugs te detecteren, de risico’s in kaart te brengen en actie te ondernemen, en zo mogelijk te anticiperen op nieuwe trends.

Nieuwe vormen van (realtime) monitoring, via bijvoorbeeld rioolwater analyses, drugstesten, online monitoring van webshops en fora, worden belangrijker. Er wordt een netwerk van forensische en toxicologische laboratoria opgericht om de expertise van nationale laboratoria te bundelen. De rol van de nationale focal points wordt versterkt, er komt meer aandacht voor polydrugsgebruik en er worden preventie- en bewustmakingscampagnes op EU-niveau ontwikkeld. Naast het EU Early Warning systeem komt ook een European Drug Alert systeem om te reageren in geval van (extra) gevaarlijke drugs.

“Nederland is op deze terreinen al een voorloper, met bijvoorbeeld het DIMS, het Meldpunt Nieuwe Drugs en het CAM, die tot taak hebben (nieuwe) drugs die potentieel gevaarlijk zijn voor de volksgezondheid te signaleren, op verzoek van het ministerie van VWS te beoordelen (CAM) en zo nodig te waarschuwen”, vertelt Margriet van Laar. Zo waarschuwde het DIMS afgelopen jaar levensgevaarlijke MDMA in vloeibare vorm.

Ook wordt meer ingezet op het verspreiden van kennis over en implementeren van bewezen effectieve interventies. Het Trimbos-instituut behoort reeds tot de landen die het European Prevention Curriculum (EUPC) inzetten om drugspreventie te optimaliseren.

Het Trimbos-instituut rapporteert als focal point samen met het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) aan het EMCDDA, over ontwikkelingen in de drugssituatie in Nederland. Dit gebeurt in opdracht van het ministerie van VWS en het ministerie van Justitie en Veiligheid. De gegevens vormen de basis voor de diverse rapportages van het EMCDDA.

Meer informatie:

• Het Europees Drugsrapport 2023: Launch event: European Drug Report 2023 | www.emcdda.europa.eu
• Meer cijfers over drugsgebruik in Nederland: NDM | Nationale Drug Monitor
• Jaarbericht Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS): DIMS Jaarbericht 2022: Recordaantal bezoekers bij de testservices – Trimbos-instituut
• Meer cijfers over gezondheidsincidenten drugs in Nederland: Monitoring drugsincidenten in Nederland: MDI – Trimbos-instituut