IJsland kampioen in preventie van jeugdproblematiek

Wat heeft IJsland gedaan?

Het geïsoleerde IJsland heeft de afgelopen twintig jaar stilletjes gewerkt aan een uiterst succesvol middelenbeleid. Uitgangspunt daarvan is dat jongeren middelen gaan gebruiken om te kunnen dealen met de stress die ze ervaren. En vanuit dat perspectief is men gaan zoeken naar ‘natural highs’ die steun geven bij het omgaan met het leven als puber. Naast maatregelen die zorgen voor minder beschikbaarheid van alcohol en tabak, is daarom stevig geïnvesteerd in aanbod van sport en andere manieren van vrije tijdsbesteding.

Misschien wel het belangrijkste aan de aanpak zit hem niet zozeer in de specifieke interventies of acties die men heeft bedacht, maar in de wijze hoe men daartoe gekomen is. Op een nuchtere Scandinavische manier is in een samenwerking van wetenschappers, beleidsmakers en mensen uit de praktijk een analyse gemaakt van de jeugd en hun middelengebruik. Daaruit kwam een aantal beschermende factoren die jongeren van gebruik weerhouden. Voorbeelden zijn: deelname aan georganiseerde activiteiten, de hoeveelheid tijd die men doorbrengt met ouders en niet laat buiten zijn. De factoren zijn omgezet in beleid en met begeleidend onderzoek is gekeken wat het effect daarvan is. En wat levert dat dan op? De frequentie van dronkenschap (in de afgelopen maand) is gedaald van 43% naar 5% en dagelijks roken zakte van 23% naar 3%. En we hebben het hier over 15 en 16-jarigen! Dat zijn buitengewone resultaten waar andere Europese landen alleen maar van kunnen dromen.

Beleid volgt onderzoek

Het bijzondere aan de IJslandse aanpak is tegelijkertijd ook voor de hand liggend. Men heeft gewoon gewerkt volgens het beleidsmatige schoolboekje. Denk aan de Plan-Do-Check-Act stappen van Demming. En daarmee heeft IJsland bewezen dat wat logisch is (samenwerking tussen wetenschap, beleid en praktijk) – maar niet vanzelfsprekend – ook echt werkt. Het vertrekpunt van het hele plan is een integrale analyse van de jeugd, waarbij zowel is gekeken naar epidemiologische feiten als beschermende factoren die een rol spelen bij middelengebruik. Klinkt logisch, maar dit is wederom zelden de praktijk. En de onderzoekers werden niet losgekoppeld hierna. Gedurende de hele rit is het jaarlijkse onderzoek onder acht tot negen duizend leerlingen de richtingaanwijzer geworden voor het gevoerde beleid en de uitvoering daarvan.

Het belang van doorpakken

Maar de belangrijkste les van het IJslandse model is misschien wel de wijze waarop wetenschappelijke uitkomsten ook direct vertaald zijn naar beleid en praktijk. Toen bleek uit het onderzoek dat ’s avonds buiten zijn een belangrijke voorspeller is voor middelengebruik schuwde men niet om een avondklok in te voeren voor jongeren. En dezelfde daadkracht gold voor de bijna 300 euro per kind die jaarlijks structureel wordt uitgetrokken voor sport en recreatie. Een nuchtere en rationele aanpak van een maatschappelijk probleem, simpel maar doeltreffend.

En hoe nu verder?

IJsland en Nederland verschillen in veel opzichten. En toch biedt het IJslandse model zeker inspiratie voor gemeenten die hun middelenbeleid onderbouwd willen neerzetten met het kind als vertrekpunt. Dat de te nemen maatregelen en interventies anders zullen zijn in Nederland is evident. Maar dat de werkwijze in algemene zin ook buiten IJsland werkt blijkt al uit de resultaten van de 17 andere landen die inmiddels met de aanpak experimenteren.

Bijeenkomst

Het Trimbos-instituut en het Nederlands Jeugdinstituut verkennen momenteel de mogelijkheden voor de IJslandse aanpak in Nederland. Wilt u hier meer informatie over of over de bijeenkomst op 7 november dan kunt u contact opnemen met Joost Mulder: jmulder@trimbos.nl

Meer over dit thema

• IJslands preventiemodel