Nieuwe moeders verwachten aandacht voor hun mentaal welzijn, naast de zorg voor buik en baby

Het is hartverscheurend om te horen. ‘Haal hem weg, ik wil hem niet zien.’ Eline vertelt in de aangrijpende podcastserie ‘Zwarte Muisjes’ wat het betekent om als kersverse moeder een postpartum depressie door te maken. Elke keer raakt ze in paniek als haar pasgeboren baby huilt. Haar partner slaapt beneden op de bank, met hun zoontje naast zich in de wieg. Zij slaapt alleen boven. Overdag durft ze niet alleen met de baby te zijn, bang niet te weten wat ze met hem moet doen.  

Eline is zeker niet de enige. Een aanzienlijk deel van de vrouwen ervaart in de periode na de zwangerschap mentale klachten: 1 op de 5 heeft depressieklachten, 1 op de 4 angstklachten en 1 op de 7 nieuwe moeders ervaart (heel) veel stress. Ongeveer 1 op de 12 (8,2%) heeft matige tot ernstige depressieklachten. Mogelijk is er bij deze groep vrouwen sprake van een (postpartum) depressie. Dit blijkt uit de net gepubliceerde cijfers uit de Monitor Zwangerschap. Voor de eerste keer binnen deze monitor zijn ook cijfers over mentale gezondheid rondom de zwangerschap verzameld (naast gegevens over roken en alcoholgebruik die al langer werden verzameld). Hiervoor hebben ruim 1200 moeders met een kind jonger dan twee jaar op het consultatiebureau een digitale vragenlijst over hun mentale gezondheid ingevuld.  

Erover praten helpt!  

Een postpartum depressie is zoals iedere andere depressie: een vrouw die dit meemaakt voelt zich vaak somber, verdrietig en heeft nergens meer zin in. Kenmerkend aan een postpartum depressie is dat de vrouw zich vaak veel zorgen maakt over de baby, soms nog geen ‘moedergevoel’ ervaart, en last heeft van angst, stress en piekeren. Een kind krijgen is natuurlijk een zeer ingrijpende gebeurtenis en het verantwoordelijkheidsgevoel kan zwaar drukken. Nare gedachtes en gevoelens kunnen opkomen, wat op zich heel normaal is rond de zwangerschap.   

Vrouwen die een postpartum depressie ontwikkelen, schamen zich vaak voor hun minder positieve emoties of voelen zich er enorm schuldig over naar hun kind. Dit wordt versterkt doordat het krijgen van een kind is omgeven met veel positieve verwachtingen: iedereen om de moeder heen lijkt te verwachten dat ze ‘op de roze wolk zit’. Nieuwe moeders durven dit hierdoor vaak niet met anderen te delen. Bovendien hebben ze ook niet altijd behoefte aan sociale contacten, terwijl dit wel kan helpen. Eline uit de podcast Zwarte Muisjes kiest juist voor openheid en gelooft dat dit haar heeft geholpen: ‘Ik wilde dat er mensen rondom mij waren en dat ik veel bezoek kreeg, van familie en vriendinnen. Hierdoor had ik afleiding en kon ik mijn verhaal doen.‘   

Mentale problemen zijn te behandelen én te voorkomen  

De gevolgen van mentale klachten van de nieuwe moeder zijn niet alleen voor haarzelf: mentale klachten kunnen ook van invloed zijn op de interactie die een moeder heeft met de baby en hiermee op de hechting. Het hechtingsproces start al tijdens de zwangerschap en vormt een belangrijke basis voor de cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling van een kind. De invloed van mentale klachten en hechting op de ontwikkeling van een kind kan doorlopen tot in de adolescentie en volwassenheid.  

Gelukkig is dit geen voldongen feit want goede hulp is voorhanden. Zoals de Ouder-baby interventie die helpt om het contact tussen moeder en kind te verbeteren, of specialistische hulp in de POP-poli (poli in het ziekenhuis voor hulp aan vrouwen met psychische klachten rond de zwangerschap). En er is nóg een hoopvolle boodschap: mentale problemen rond de zwangerschap zijn (tot op zekere hoogte) te voorkomen. Hiervoor is het nodig dat een geboortezorgverlener áltijd en actief aandacht heeft voor de mentale gezondheid van de moeder, eventuele klachten op tijd signaleert en doorverwijst naar de juiste ondersteuning of behandeling als dat nodig is. De cijfers van de Monitor Zwangerschap laten zien dat 31 procent van alle vrouwen tijdens de zwangerschap en 25 procent na de zwangerschap meldt dat zij met een zorgverlener heeft gesproken over mentale klachten. Ongeveer de helft van de vrouwen die na de zwangerschap depressie- of angstklachten ervaren, geeft aan dat zij na de zwangerschap géén zorgverlener heeft gesproken over mentale klachten. Het kan zijn dat moeder het op het moment van het onderzoek vergeten was, maar hier lijkt zeker ruimte voor verbetering te zijn.   

Willen moeders dat er naar hun mentale gezondheid gevraagd wordt?  

Herhaalde screening met een korte vragenlijst over mentale klachten bij álle moeders en de eventuele inzet van psychologische of psychosociale interventies zijn effectief in het voorkomen van depressie en angst tijdens en na de zwangerschap. Vrouwen lijken hiervoor open te staan: het merendeel van de vrouwen (92 procent) verwacht dat de zorgverlener minimaal één keer vragen stelt over de mentale gezondheid, zo blijkt uit de Monitor Zwangerschap. Daarnaast gaf 44 procent van de vrouwen aan dat ze verwachten dat er bij (bijna) elke afspraak vragen over mentale gezondheid worden gesteld. Gynaecoloog Marieke Paarlberg verwoordt in de podcast Zwarte Muisjes heel helder waarom het zo belangrijk is dat geboortezorgverleners regelmatig vragen aan de moeder hoe het met haar mentale gezondheid gaat: ‘Je ziet het niet zomaar dat iemand last heeft van mentale klachten. Ik maak wel eens de vergelijking met de bloeddruk in de zwangerschap. Die zie je ook niet aan de buitenkant, dat moet je meten.’   

Zullen we hier meteen mee beginnen?   

Meer lezen over zwangerschap en mentale gezondheid?

• De rapportage van de Monitor Zwangerschap (onderdeel Mentale gezondheid) vind je hier.  

• Natuurlijk gebeurt er ook al veel in de praktijk, bijvoorbeeld binnen regionale coalities van de Kansrijke Start. Geboortezorgprofessionals kunnen de toolkit Preventie van postpartum depressie inzetten in hun regio (met o.a. voorlichtingsmateriaal voor moeders en naasten, plan en werkwijze voor screening).   

• Meer te weten komen over mentale gezondheid rond de zwangerschap? Lees dan ons Kennisdossier Mentale gezondheid en zwangerschap.  

• Lees op Mentaal Vitaal wat je kunt doen als je een postpartum depressie hebt, of als iemand in je omgeving dit doormaakt.