Waarom een landelijke bewustwordingscampagne over drugs geen goed idee is

Informatie alléén leidt niet tot gedragsverandering

‘Voorlichting’ en ‘bewustwording’ lijken toverwoorden waarmee alle problemen opgelost kunnen worden. Wie zich ‘bewust’ wordt van de risico’s, de schadelijkheid, de milieuproblemen of de criminele ondermijning die samengaan met drugsgebruik, laat het wel uit het hoofd om drugs te gebruiken, zo lijkt de gedachte. Maar zo werkt het helaas niet, ook niet als het gaat om andere thema’s. Bewustwording en voorlichting over risico’s leiden niet vanzelf tot gedragsverandering. Wéten dat iets risico’s met zich meebrengt of ongezond is, is niet de sleutel tot gezond gedrag. Verschillende studies laten zelfs zien dat mensen die drugs gebruiken, vaak veel beter op de hoogte zijn van de (gezondheids-)risico’s dan mensen die geen drugs gebruiken. Gedrag is het gevolg van een hele set aan factoren.

Om dit te illustreren gebruik graag het voorbeeld van een koekje:
“Voor mij op tafel ligt een koekje. Ik wéét dat het niet gezond is, maar ik eet het toch op. Omdat het binnen handbereik ligt, ik geen lunch heb gehad, ik iemand anders ook een koekje zag eten, ik moe ben en weinig weerstand kan bieden, het zo lekker ruikt, ik erg van koekjes houd, etcetera. Vertel je mij via een campagne dat er suiker en vet in dat koekje zit, dan is de kans groot dat ik het alsnog eet. Misschien zelfs eerder, want nadat ik die campagne heb gezien moet ik er steeds aan denken.”

Omdat er zoveel andere factoren meespelen in mijn keuze voor het koekje, zal een losstaande campagne over de risico’s mijn keuze  niet beïnvloeden. Dit blijkt overigens ook uit de vele studies en reviews die zijn uitgevoerd naar de effecten van massamediale anti-drugscampagnes.

Nadelige effecten

Maar ach, baat het niet dat schaadt het niet, kan je zeggen. Een grootschalige campagne bereikt veel mensen en staat daadkrachtig (niet onbelangrijk in deze politieke tijden). Helaas zijn er wel degelijk nadelen verbonden aan een campagne zoals die onlangs in Rotterdam werd uitgerold. Allereerst bereikt deze campagne vooral mensen (en ook kinderen en jongeren) die geen drugs gebruiken. Zij kunnen het beeld krijgen dat drugsgebruik in de maatschappij veel vaker voorkomt dan eigenlijk het geval is. Mensen redeneren: “Als er een landelijke campagne is, dan zullen er wel veel mensen zijn die drugs gebruiken”. Dat kan bij een deel van hen de interesse aanwakkeren en tot normalisering van drugsgebruik leiden. Bij een ander deel zal het juist leiden tot versterking van het negatieve beeld over mensen die drugs gebruiken, en tot stigmatisering.

Van stigmatisering weten we dat het de route naar hulp of zorg voor mensen die dat nodig hebben vele malen moeilijker maakt. Deze nadelige effecten worden keer op keer bevestigd door wetenschappelijk onderzoek.

Kan een campagne dan helemaal niet werken?

Goed nieuws: het kan wel. Er bestaan voorbeelden van succesvolle campagnes. Maar dergelijke campagnes zijn altijd onderdeel van een bredere (integrale) preventieaanpak. Dus een combinatie van beleidsmaatregelen, interventieaanbod en publiekscampagne. En er wordt in de campagne betrouwbare informatie vanuit een betrouwbare bron geboden, gekoppeld aan een reëel handelingsperspectief. Overdreven, angstaanjagende en smerige beelden en boodschappen worden vermeden. Over de doelgroep is nagedacht: een succesvolle campagne richt zich op de sociale omgeving, niet op de gebruiker zelf. En heel belangrijk: een succesvolle campagne wordt ontwikkeld in samenwerking met deskundigen en experts uit het preventieveld.

Luister ook deze aflevering van de podcast Propvol Preventie:  Martha spreekt met Lex Lemmers over de inzet van campagnes. Lex is van oorsprong sociaal psycholoog en is in het verleden betrokken geweest bij meerdere preventiecampagnes. Sommige waren een groot succes, maar sommige ook niet. Hij vertelt over waarom campagnes belangrijk zijn, hoe je ze het beste kan inzetten en wat je moet vermijden. 

Samenvattend

‘Bewustwording’ van risico’s leidt niet tot verandering van gedrag. Voorlichting over de risico’s van drugs is wel belangrijk, maar moet wel aan voorwaarden voldoen om enig effect te hebben: het moet betrouwbaar zijn, handelingsperspectief bieden, worden gericht op de juiste doelgroep en onderdeel zijn van een integrale preventieaanpak. Het volhangen van de Nederlandse abri’s met risico’s en overdreven waarschuwingen rond drugs zal niet leiden tot minder gebruik. Wel tot normalisering, stigmatisering en mogelijk een vergroot gevoel van onveiligheid bij de meer dan 90% van de Nederlanders die niets met drugs te maken hebben en zich plotseling omringd ziet door doodskisten, handgranaten en bebloede smileys.

Dat de handel in en productie van synthetische drugs voor ernstige problemen zorgt op het gebied van criminaliteit en milieuschade is onmiskenbaar. En dat het gebruik van drugs kan leiden tot (ernstige) sociale- en gezondheidsproblemen betwist niemand. Maar we hebben een keuze te maken in hoe we deze problemen aanpakken: vanuit de onderbuik en hopend op een quick fix, of vanuit de lange adem en met wetenschappelijk onderbouwde interventies. Ik pleit voor dat laatste.

Meer weten over preventie? Meld je aan voor de basistraining middelenpreventie via: Basistraining Middelenpreventie-European-Prevention-Curriculum – Trimbos-instituut

Meer lezen

Voor de wetenschappelijke onderbouwing van de bovenstaande tekst verwijs ik graag naar de volgende artikelen en internationale kwaliteitsstandaarden voor drugspreventie:

• Hornik, R., Jacobsohn, L., Orwin, R., Piesse, A. & Kalton, G. Effects of the National Youth Anti-Drug Media Campaign on youths. Am. J. Public Health 98, 2229–2236 (2008).
• Fishbein, M., Hall-Jamieson, K., Zimmer, E., Von Haeften, I. & Nabi, R. Avoiding the Boomerang: Testing the Relative Effectiveness of Antidrug Public Service Announcements Before a National Campaign. Am. J. Public Health 92, 238–245 (2002).
• Allara, E., Ferri, M., Bo, A., Gasparrini, A. & Faggiano, F. Are mass-media campaigns effective in preventing drug use? A Cochrane systematic review and meta-analysis. BMJ Open 5, (2015)
• Siff, S. “Why Do You Think They Call It Dope?”: Richard Nixon’s National Mass Media Campaign Against Drug Abuse. Journal. Commun. Monogr. 20, 172–247 (2018).
• Wakefield, M. A., Loken, B. & Hornik, R. C. Use of mass media campaigns to change health behaviour. Lancet 376, 1261–1271 (2010).
• De International Standards of Drug use Prevention (van het UNODC)
• De European Drug Prevention Quality Standards (van het EMCDDA)