Waarom de weg naar een tabaks- en nicotinevrije toekomst zo lang is

De Nederlandse overheid begon zich in de jaren zestig zorgen te maken om de enorme gezondheidsschade door het roken. En sinds de jaren zeventig probeert ze om met voorlichting en beleidsmaatregelen, het roken te ontmoedigingen. Dit is geen eenvoudige zaak. Roken is immers een hardnekkige verslaving en de tabaksindustrie heeft een lange track-record van het ondermijnen en tegenwerken van effectieve maatregelen. Als er regelgeving is, zoekt en vindt de tabaksindustrie mazen in de wet. Ook introduceert ze steeds nieuwe nicotineproducten waardoor mensen nicotineverslaafd worden en blijven.

Tabaksontmoediging: proces van lange adem

Naar schatting beginnen nog steeds 40 kinderen per dag aan roken. En er sterven meer dan 19.000 mensen per jaar door roken. Het ontmoedigen van roken is dus nog steeds heel erg nodig. Dat tabaksontmoediging een proces van lange adem is, zien we in de ‘Tijdlijn Geschiedenis van de tabaksontmoediging’. Deze tijdlijn is enorm langgerekt en bestaat uit alle stappen, groot en klein, die tot op heden in Nederland zijn gemaakt in de strijd tegen het roken.

Kantelpunt in de Tabakswet

Een eerste mijlpaal is het tot stand komen van een Tabakswet in 1990. Deze wet is sindsdien talloze keren aangepast. Aanscherpingen die noodzakelijk waren om de bevolking, en met name kinderen en jongeren, beter te beschermen tegen tabak- en nicotineproducten. In het begin stelde de Tabakswet nog weinig voor, maar ze werd in 2002 grondig aangepast. Dat was een kantelpunt. Er kwam een rookverbod voor de werkplek, zodat werknemers eindelijk tegen ongewenste tabaksrook werden beschermd. In het openbaar vervoer mocht je ook niet meer roken. En het werd eindelijk verboden om tabak te verkopen aan minderjarigen. Ook werd de alomtegenwoordige tabaksreclame- en promotie in de ban gedaan. Daarna kwamen er nog veel aanpassingen en uitbreidingen, zoals gezondheidswaarschuwingen op de sigarettenpakjes en verkoopbeperkingen.

Waarom besluitvorming langzaam gaat

Noodzakelijke maatregelen worden in Nederland vaak pas onderdeel van de Tabakswet nadat er een periode aan voorafgaat van mislukte ‘zelfregulatie’ door de industrie. Zoals de overheid die toegaf aan een lobby van de horeca en de tabaksindustrie om de rookverboden zelf in te voeren. Dit mislukte grandioos, waarna uiteindelijk wetgeving noodzakelijk was. Hierdoor gaat het besluitvormingsproces traag. Een andere reden waarom het vaak zo langzaam gaat, is dat besluitvorming vrijwel nooit direct uit wetenschappelijke kennis volgt. Beleidsmakers kijken niet alleen naar wat ‘verstandig’ is – bijvoorbeeld omdat iets bewezen effectief is – maar nemen ook politieke overwegingen (ideologie) en economische overwegingen mee in de besluitvorming. Dat maakt het zo complex en wispelturig. Maar ook interessant. De geïnteresseerde lezer verwijs ik graag naar mijn boek over het historische besluitvormingsproces van het Nederlandse tabaksontmoedigingsbeleid (gratis te downloaden).

Roken is niet meer normaal

Ondanks de jarenlange tegenwerking van de tabaksindustrie is er wel al heel veel bereikt. Ik kan me nog goed herinneren dat er rookcoupés in de treinen waren en tabaksreclame op de billboards op straat. En dat er gerookt werd in cafés en restaurants. Roken is nu niet meer normaal en de tabaksindustrie wordt niet meer als een normaal bedrijf beschouwd. Het roken onder de jeugd is inmiddels enorm afgenomen sinds de tabakswet tot stand kwam. En onder volwassen is het roken sinds die tijd gedaald naar ongeveer 19% van de bevolking. Toch blijven nieuwe maatregelen noodzakelijk om een rook- en nicotinevrije generatie te realiseren. De tijdlijn van tabaksontmoediging zal helaas nog veel langer moeten worden voordat het eenmaal zover is.