Voorbeeld uit het veld: al anderhalf jaar weinig perspectief voor aan GHB verslaafde vrouw

Binnen ons Harm Reduction Netwerk volgen we nauwlettend voorzieningen die helpen om schade bij drugsgebruik onder kwetsbare groepen te beperken. In deze blog laten we aan de hand van een voorbeeld zien waar het vaak mis gaat in de zorg voor deze groep. We vertellen het verhaal van Chantal, die we ontmoetten tijdens een veldbezoek. Ook geven we concrete aanknopingspunten voor gemeenten en zorginstellingen met wat zij kunnen doen.

Het verhaal van Chantal

Chantal (pseudoniem, 41), een vrouw verslaafd aan GHB met een lichtverstandelijke beperking, is al van jongs af aan in beeld bij zorg. Chantal leeft al anderhalf jaar dakloos, verslaafd en zonder uitkering. Ze overleeft van dag tot dag – als bankslaper – vaak met anderen die ook drugs gebruiken. Ze verlangt naar verandering in haar leven. Ondanks haar eigen inspanningen en die van de hulpverleners om haar heen lukt het niet om behandeling, onderdak en een uitkering te krijgen. Ze vraagt zich moedeloos af: hoe kan dit toch?

Wanneer Chantal zich wil laten opnemen voor haar GHB-verslaving stuit ze op een struikelblok: de kliniek kan haar alleen opnemen als er uitzicht is op huisvesting na de behandeling. Dat begrijpt ze, want als ze na de behandeling weer moet bankslapen tussen anderen die gebruiken is de verleiding groot. Het probleem is dat ze voor de meeste huisvestingsmogelijkheden niet in aanmerking komt. Haar gebruik en bijkomende problematiek vinden de aanbieders van beschermd wonen te complex.   

Binnen de daklozenopvang bestaan er wel ‘GHB-bedden’. Hier is meer aandacht en zorg aanwezig, maar de plekken zijn daarom ook schaars. Terwijl GHB-gebruik veel voorkomt in Chantal’s regio. Chantal heeft een keer gebruik gemaakt van zo’n plek, maar kon er meerdere malen niet terecht. Bijvoorbeeld omdat de bedden bezet waren of omdat men haar onvoldoende gemotiveerd vond. Ze heeft ook een keer een plek bij Housing First¹Housing First is een manier om dakloosheid op te lossen waarbij de dakloze persoon direct en onvoorwaardelijk een woning krijgt, en er vanuit die veilige en stabiele basis wordt gewerkt aan herstel. Uitgangspunt is het bieden van directe stabiliteit door woonruimte beschikbaar te stellen en van daaruit verder te bouwen. Dit betekent onder andere dat alle betrokken partijen, inclusief de woningcorporatie, expliciet hun vertrouwen uitspreken in de groei van de cliënt en de begeleiding.bemachtigd, maar na een uit de hand gelopen conflict met haar ex-vriend belandt ze weer op straat.

Een ander nijpend probleem is dat ze geen inkomen heeft, waardoor ze afhankelijk is van anderen. Ze probeert een bijstandsuitkering aan te vragen, maar ook dat verloopt niet zonder hindernissen. Chantal verblijft als bankslaper steeds in verschillende gemeenten. De gemeente waar ze zich als eerste meldt geeft aan dat ze zich bij een andere gemeente moet melden, maar daar verwijzen ze op hun beurt weer naar de eerste gemeente. Ze komt terecht in een soort pingpongspel van gemeenten. Het resultaat van dit alles is dat Chantal na anderhalf jaar nog steeds geen uitkering of huisvesting heeft.

Hoe kan het dat iemand als Chantal al anderhalf jaar geen behandeling, stabiele huisvesting of uitkering kan krijgen? En is zij een uitzondering?

Zorg-paradox

Mensen zoals Chantal belanden helaas vaker tussen wal en schip. Het is al langer bekend dat het moeilijk lukt om passende zorg te realiseren voor mensen met een ingewikkelde zorgvraag. Vaak spreken we van ‘complexe zorgsituaties’, vooral bij mensen bij wie verschillende problemen samenkomen zoals verslaving, psychische problemen en dakloosheid.

Voor instanties en hulpverleners is het evenmin eenvoudig. Wachtlijsten en personeelstekorten vormen een constante uitdaging. Tel daarbij op het woningtekort wat resulteert in een gebrek aan uitstroom- en huisvestingsmogelijkheden. Deze druk op de zorg maakt het moeilijk om flexibel en barmhartig om te gaan met personen zoals Chantal, die voortdurend van verblijfplaats veranderen, overlast kunnen veroorzaken en wiens verslaving meestal de dag bepaalt. Op papier zou Housing First een oplossing moeten bieden met een onvoorwaardelijke woning als basis voor herstel. Chantals verhaal laat echter zien dat het in de praktijk niet onvoorwaardelijk is. Omdat ze overlast veroorzaakt belandt ze weer op straat.

GHB-stigma

Er heerst ook een enorm stigma rond GHB. Hulpinstanties sluiten cliënten regelmatig uit als er sprake is van een GHB-verslaving. Dat horen we in het Harm Reduction Netwerk helaas vaker. Ook uit een verkenning van het Trimbos-instituut (vertrouwelijk) blijkt dat sommige gemeenten terughoudendheid zijn bij personen die problematisch GHB gebruiken.

Dit komt onder andere door incidenten die voorkwamen. Bijvoorbeeld iemand die onder invloed van GHB agressief werd. Maar ook gebrek aan kennis en de verhoogde kans op medische noodgevallen maakt dat hulpvoorzieningen terughoudend zijn. Enigszins begrijpelijk, maar tegelijk zeer onwenselijk.

Natuurlijk is de veiligheid en leefsfeer voor medewerkers en andere cliënten belangrijk om te waarborgen. Maar iemand weigeren op basis van het middel dat ze gebruiken kan niet de bedoeling zijn. Dé GHB-gebruiker bestaat niet – personen die GHB gebruiken zorgen niet allemaal voor overlast. Bovendien, waar moeten zij heen als zij zelfs niet terecht kunnen bij een nachtopvang? Uiteindelijk leidt het uitsluiten van kwetsbare personen tot meer onveiligheid voor iedereen.

Precies hierom hebben we bij nieuwere drugs dezelfde harm reduction benadering nodig: een veilige plek om tot rust te komen, verstrekking onder begeleiding en dagbesteding. Daar ligt een toekomstige uitdaging. Er zijn al goede voorbeelden in Leeuwarden en Emmen waar mensen met een GHB-verslaving voor langere tijd in een speciale opvang terecht kunnen om vanuit een stabiele basis te werken aan hun herstel.

Terug naar de kern van harm reduction

De complexe problemen waar mensen zoals Chantal tegenaan lopen door bijvoorbeeld psychische problemen, trauma’s en uit de hand gelopen drugsgebruik zijn moeilijk te voorkomen. We kunnen wel proberen om het niet erger te maken. Rust en stabiliteit faciliteren is cruciaal om de schade voor het individu en de maatschappij te beperken. Dat betekent concreet dat iedereen ergens terecht moet kunnen, ongeacht zijn of haar problemen. Des te meer wanneer iemand bereid is om hulp te accepteren. Zo’n moment laat zich niet forceren en vraagt geduld en barmhartigheid. Dat, en toegang tot onvoorwaardelijke hulp en zorg, is de kern van harm reduction.

Het voorbeeld van Chantal geeft een paar concrete aanknopingspunten voor gemeenten en zorginstellingen:

• Voorkom een pingpongspel tussen gemeenten. Je kunt als gemeente waar de aanvraag voor een uitkering wordt gedaan een geschil opstarten met de gemeente die je verantwoordelijk acht. In de tussentijd kan de aanvrager van de uitkering uitbetaald worden.
• Faciliteer deskundigheidsbevordering bij medewerkers van opvang- en zorgvoorzieningen op het gebied van (nieuwe) drugs. Onbekend maakt onbemind. Kennis over drugs en handelingsperspectief bij de zorg voor mensen die relatief nieuwe type drugs gebruiken kan helpen om terughoudendheid te verminderen. Vaak is er bij lokale verslavingszorginstellingen kennis in huis. Samenwerking in de keten van gemeenten, verslavingszorg en opvang kan helpen deze kennis breed te verspreiden. Trimbos-instituut ontwikkelde een GHB-aanpak voor gemeenten die deze samenwerking helpt te faciliteren.
• Zorg als gemeente voor voldoende woonmogelijkheden voor mensen in kwetsbare situaties die ook drugs gebruiken. Wonen is de basis van een veilig en gezond leven. Het niet hebben van een stabiele woonplek kan een gevolg, maar ook oorzaak zijn van voortdurende problematiek. Het is daarom belangrijk dat er ook gezocht wordt naar woonplekken voor personen bij wie het niet lukt om eerst hun drugsgebruik te veranderen.
• Maak zorg onvoorwaardelijk. Uitsluiting of uitzetting zorgt voor nog meer schade en trauma in iemands leven. Voor sommige personen is het vanwege hun kwetsbare situatie, psychische gesteldheid of levenservaring niet mogelijk om zich (direct) aan voorwaarden te houden. Zorg daarom dat verwachtingen realistisch en haalbaar zijn voor de personen voor wie de zorg bedoeld is. Laat mensen niet vallen in een kwetsbare situatie.

Over het Harm Reduction Netwerk

Een goed drugsbeleid is gericht op het vergroten van gezondheid en welzijn van mensen. Ook en juist van mensen die drugs gebruiken. Het Harm Reduction Netwerk verzamelt en verspreidt kennis die bijdraagt aan een gezondere en veiligere samenleving. Gedegen onderzoek en mensenrechten zijn hierbij leidend.

Voetnoten

• 1
  Housing First is een manier om dakloosheid op te lossen waarbij de dakloze persoon direct en onvoorwaardelijk een woning krijgt, en er vanuit die veilige en stabiele basis wordt gewerkt aan herstel. Uitgangspunt is het bieden van directe stabiliteit door woonruimte beschikbaar te stellen en van daaruit verder te bouwen. Dit betekent onder andere dat alle betrokken partijen, inclusief de woningcorporatie, expliciet hun vertrouwen uitspreken in de groei van de cliënt en de begeleiding.