Ondersteun ouders bij middelenopvoeding

Het alcoholgebruik en blowgedrag onder jongeren (12-16 jaar) is gestagneerd in Nederland. Dit is al jaren zo. Na een flinke daling tussen 1999 en 2015 is vanaf dat jaar het alcoholgebruik en blowen gelijk gebleven onder deze groep. Hoe zetten we die eerdere daling tóch door? Er zijn veel factoren die een rol spelen in het gebruik van alcohol, drugs en tabak onder jongeren. De opvoeding is hier absoluut één van.

Ouders hebben meer invloed dan je denkt

Opvoeding kan beschermend werken. De veilige basis die je als opvoeder creëert, de sensitiviteit waarmee je op de behoeften van je kind reageert en jouw mate van beschikbaarheid als opvoeder. Daarbij hoort ook het faciliteren in uitdaging en stimulatie van de eigen ontwikkeling, waar begrenzing onlosmakelijk aan verbonden is. Zodat het kind zich in eigen tempo kan ontplooien tot een zelfstandig functionerend mens. Bovendien geeft de opvoeder -onder meer impliciet door voorbeeldgedrag- waarden en normen mee, die al in de vroege jeugd tot op late leeftijd als kompas in het leven zullen dienen.

Onmiskenbaar ligt in de opvoeding een aanknopingspunt om het (beginnend) middelengebruik van jongeren te beïnvloeden. Naast het voorbeeld dat ouders geven met hun eigen gedrag is de betrokkenheid van de opvoeder bij de leefwereld van het kind essentieel. Ook open en constructieve communicatie, het hanteren van eenduidige regels en onder andere het monitoren van het kind hebben positieve invloed op het middelengebruik van het kind.

Thuis ‘leren drinken’ en andere misvattingen

Onder ouders heersen hardnekkige misvattingen over middelenopvoeding. Dat we dit keer op keer in onderzoek en praktijk terugzien, geeft aan dat hier wel degelijk winst te behalen is. Denk hierbij aan: ‘verbieden werkt niet, dit maakt juist nieuwsgierig’ of ‘als ouder heb je weinig invloed op het rook- of drinkgedrag van je kind’. Ook het thuis onder ouderlijk toezicht ‘leren drinken’ is een van de vele voorbeelden van een dergelijk misverstand. Waar een groot aantal opvoeders uit liefde en bescherming denkt te handelen als ze hun minderjarige kind het eerste glas alcohol geven, laat onderzoek zien dat dit juist géén verstandige keuze is. Met neuropsycholoog Erik Scherder als gezicht, besteed NIX18 sinds dit voorjaar aandacht aan deze misvatting bij het grote publiek.

“Een verplichte opvoedcursus”, opperen jonge meiden

Tijdens een ontwikkeltraject sprak ik als interventieontwikkelaar een groep meiden van 13 tot 16 jaar uit de Utrechtse wijk Kanaleneiland. De meiden opperden verplichte opvoedcursussen voor ouders. Iedere ouder zou vanaf de geboorte van het kind tot aan volwassenheid met regelmaat deelnemen aan opvoedcursussen. Want iedere leeftijdsfase kent zijn eigen uitdagingen. Of het nou gaat om slaap- en eetgedrag van het kind, de sociale ontwikkeling of experimenteergedrag. Iedere ouder kan tips en tricks van professionals gebruiken. Bovendien, zeiden de meiden, maakt deze structurele begeleiding de opvoeding makkelijker en meer ontspannen. Relaxte ouders die voorbereid zijn en weten waar ze met hulpvragen terecht kunnen, hebben vertrouwen en zijn ook betere opvoeders. Dit moet toch voor een stevigere basis van de kinderen zorgen en uiteindelijk misschien wel voor een gezondere samenleving?

Betutteling of gedeelde verantwoordelijkheid?

Het idee van verplichte opvoedondersteuning is natuurlijk discutabel en werpt grote moreel ethische kwesties op. Bemoeienis met de opvoeding ligt méér dan gevoelig. Of het nou vanuit de overheid is, door je schoonmoeder of van een wildvreemde in de speeltuin is. Tóch is de gedachte van de jonge meiden interessant. Want, is opvoeding niet een gedeelde verantwoordelijkheid? Momenteel gaat opvoedhulp niet verder dan consultatiebureaubezoeken tijdens de baby- en peutertijd. Daarna bestaat de ondersteuning enkel uit bijsturing bij opvoedexcessen.

Ook scholen worstelen met hun rol in preventieve opvoedondersteuning. Er is weinig tijd om naast de vaste lessen aandacht te besteden aan leefstijlthema’s. Besteed je als school wel aandacht aan roken, alcohol en drugs? Dan zal er wel ‘iets spelen’ op dat vlak, althans zo kan dit ervaren worden. En tot slot, scholen voelen zich vaak bezwaard om ouders actief te betrekken bij middelenpreventie. Er wordt al zo veel van hen gevraagd en bemoeienis met de opvoeding is vaak niet gewenst. Het is duidelijk dat er een taboe hangt rondom opvoedondersteuning. Een eerste stap zou zijn om dit taboe te doorbreken. Simpelweg door dit samen te erkennen en verantwoordelijkheid te pakken. Door als beleidsmaker, bestuurder, docent en ouder (andere) ouders te betrekken bij preventie van alcohol, tabak en drugs.

Inspirerende voorbeelden van ouderbetrokkenheid

Community based preventie

Het succesvolle IJslandse preventiemodel is een mooi voorbeeld waarin opvoedondersteuning in de breedte omarmd wordt. In 1998 was 42% van de IJslandse 15- en 16-jarigen in de laatste 30 dagen dronken geweest. In 2017 was dit nog maar 5%. Voor roken en het gebruik van drugs realiseerden de IJslanders een vergelijkbare daling.  Dit preventiemodel is community based, waarbij alle organisaties en personen rondom jongeren zoveel mogelijk betrokken worden. Eén van de vier beschermende factoren en aandachtsgebieden binnen dit model is het gezin. Het preventiemodel biedt allerlei handvatten om ouders en opvoeders zo goed mogelijk te betrekken. Onder meer door het stimuleren van afspraken tussen ouders over bijvoorbeeld het niet schenken van alcohol op feestjes bij hen thuis.

Gemeente informeert ouders van scholieren

Een ander veel kleinschaliger maar inspirerend voorbeeld van Nederlandse bodem komt van een gemeente die jaarlijks, bij aanvang van het schooljaar, aan alle ouders van de nieuwe lichting vo-scholieren het Blad van NIX stuurt. Een NIX18 magazine om deze ouders bewust te maken van hun invloed op het rook- en drinkgedrag van hun kind. Een goede manier om ouders actief te benaderen en in de opvoeding bij te staan.

Scholen betrekken ouders bij middelenpreventie

Ondanks de eerder benoemde obstakels proberen scholen gelukkig steeds vaker ouders en opvoeders op actieve wijze te betrekken bij middelenpreventie. Zo besteed het landelijke preventieprogramma Helder op School al jarenlang, structureel en integraal aandacht aan ouders. Onder andere met het lesprogramma Samen Fris. Dit lesprogramma richt zich gedurende 4 lessen niet alleen op leerlingen uit klas 2 en 3 van het voortgezet onderwijs maar richt zich gedurende diezelfde periode óók op hun ouders of verzorgenden. Ook via het recentelijk ontwikkelde digitale magazine Frisse Start, onderdeel van het brugklas-lespakket, worden ouders ondersteund in hun opvoedvaardigheden op het gebied van middelen.

Betrek ouders!

Het is essentieel dat bestuurders zich bewust zijn van alle krachten die meespelen in middelenpreventie, ook opvoeding is hier integraal onderdeel van. Het alcoholgebruik en blowgedrag onder jongeren is al jaren gestagneerd. Het wordt tijd dat iedereen zijn verantwoordelijkheid hierin pakt en zich bewust is van de rol van ouders en opvoeders. Dit is zeker geen pleidooi voor verplichte opvoedcursussen, maar wél een uitnodiging aan iedereen die zich inzet voor preventie onder jongeren om actief aandacht aan ouders en opvoeders te schenken.

Meer informatie

• Aan de slag met Helder op School, hét preventieprogramma voor het onderwijs
• Lees de laatste cijfers over middelengebruik van jongeren in het HBSC-rapport
• Postcast Na de Limonade: gesprekken met ouders over middelenopvoeding