Nieuw wetsvoorstel voor nieuwe psychoactieve stoffen: een effectief verbod?

“Bekijk nu de nieuwste weekaanbiedingen!” staat er in koeienletters in de nieuwsbrief die ik vandaag ontvang van een online aanbieder van diverse nieuwe psychoactieve stoffen (NPS), ook wel research chemicals of designer drugs genoemd. Als ik naar de desbetreffende website ga, zie ik een heel scala aan stoffen met namen als 4-FMA of 2-MMC. Je kan ze kopen als poeder, pil, capsule of blotter. Even op het winkelwagentje klikken en ze zijn bijna in mijn bezit.

Maar wacht even, hoe kan het dat je online gewoon allerlei soorten drugs kan kopen? Wat zijn de risico’s van deze stoffen en waarom zijn deze niet illegaal in tegenstelling tot de meeste klassieke drugs zoals ecstasy, cocaïne en LSD?

Legaal versus illegaal

In Nederland bestaat er een Opiumwet met zowel een lijst I als lijst II waarop allerlei stoffen staan vermeld. Voor elk van deze stoffen geldt dat het verboden is om deze te produceren, verkopen of in je bezit hebben. Maar er zijn dus ook andere mogelijk schadelijke psychoactieve stoffen die niet op deze lijsten staan. Dat komt omdat producenten en aanbieders van NPS kunnen kiezen uit allerlei alternatieve nog legale stoffen waarvan de molecuulstructuur net weer anders is dan de illegale variant. Op die manier kunnen ze de wet omzeilen. Momenteel zijn er meer dan 930 van dit soort stoffen bekend in Europa. Over het geheel genomen worden NPS in Nederland slechts zeer beperkt gebruikt en dan meestal door hele specifieke doelgroepen.

Kat-en-muisspel: 4-FA

Zodra duidelijk wordt dat een stof schadelijk is voor de volksgezondheid, kan in Nederland een dergelijke stof alsnog opgenomen worden in de Opiumwet. Na een risicobeoordeling wordt een stof dan mogelijk verboden. Dit is een tijdrovend proces van zeker enkele maanden. Ook voorkomt het niet dat allerlei legale varianten na een verbod alsnog worden aangeboden.

In het verleden is dit bijvoorbeeld gebeurd met 4-FA oftewel 4-fluoramfetamine. Deze toen nog legale drug was rond 2015/2016 vrij populair onder uitgaanders vanwege de relatief milde effecten die gebruikers ervaarden. In deze periode nam alleen ook het aantal gezondheidsincidenten aanzienlijk toe. Enkele waren zelfs met fatale afloop.

In mei 2017 werd 4-FA geplaatst op lijst I van de Opiumwet. Vrijwel direct na het verbod gingen online aanbieders 4-FMA als legale variant promoten. Deze stof lijkt qua molecuulstructuur en werking erg op methamfetamine, maar valt nog onder de Warenwet, en is daarom nog steeds legaal verkrijgbaar. In hoeverre de gezondheidsrisico’s vergelijkbaar zijn met 4-FA is niet geheel duidelijk.

Verbod en preventiemaatregelen deden hun werk

In de jaren na het verbod van 4-FA was er een duidelijke dalende trend in het gebruik van 4-FA. Dit kwam mede omdat er veel meer informatie beschikbaar was over de risico’s van deze stof en er uitgebreid ingezet was op preventie. Ook zag men geen verschuiving in gebruik naar 4-FMA. Gebruikers van 4-FA gaven aan ofwel te stoppen met het gebruik ervan, dan wel over te stappen naar klassieke illegale drugs.

Als alternatief voor het stuk voor stuk opnemen van nieuwe stoffen in de Opiumwet, kan er ook gekozen worden voor een zogeheten generieke wetgeving. Hierbij worden in één keer hele stofgroepen NPS op voorhand verboden op basis van de chemische basisstructuur en de mogelijke variaties op die structuur.

Hoe zit de nieuwe NPS-wetgeving in elkaar? Bekijk het hieronder

Nieuwe NPS-wetgeving in Nederland

In Nederland ligt er nu een voorstel klaar waarbij er in totaal drie stofgroepen onder gebracht zullen worden in de Opiumwet middels een nieuwe lijst Ia. Met dit wetsvoorstel wil de Nederlandse regering niet alleen de internationale handel en productie in NPS een halt toe roepen, maar ook de indruk wegnemen bij gebruikers dat deze stoffen minder schadelijk zijn dan illegale drugs, omdat ze legaal verkrijgbaar zijn.

Zodra deze wetgeving in werking zal treden, zal de beschikbaarheid van de stoffen die in de stofgroepen vallen inclusief de varianten daarop flink worden ingeperkt. De kans bestaat wel dat een deel van deze stoffen vervolgens via de illegale markt verhandeld zullen worden, met mogelijke consequenties voor de samenstelling van deze stoffen.

Dit is momenteel het geval met de stof 3-MMC die in oktober 2021 op lijst II van de Opiumwet werd geplaatst. Na het verbod nam de vraag niet af, maar op basis van gegevens van het Drugs Informatie en Monitoringssysteem (DIMS) weten we dat de als 3-MMC aangekochte stof na analyse vaak een andere stof bevat, in de meeste gevallen 3-CMC of 2-MMC. Inmiddels is ook 3-CMC in september 2023 toegevoegd aan lijst I van de Opiumwet.

Meer nodig dan alleen verbod

De vraag is wat er nu gebeurt als straks de generieke NPS-wetgeving in werking zal treden. Ook omdat er in eerste instantie nu alleen een drietal stofgroepen verboden zullen worden. Er zullen dus nog steeds bepaalde NPS legaal aangeboden kunnen worden en een deel van de verboden NPS kan beschikbaar komen op de illegale markt. Gezien het relatief beperkte gebruik van NPS in Nederland, is het alleen nog maar de vraag in hoeverre er na het verbod ook vraag blijft naar deze stoffen.

Desalniettemin is het van essentieel belang dat er ook ingezet blijft worden op preventie en voorlichting over de risico’s van het gebruik van verschillende NPS, zoals bij 4-FA. Ook moet er voldoende hulp en zorg beschikbaar blijven en gemonitord worden welke effecten deze beleidsmaatregel zal hebben op het gebruik van verschillende soorten drugs.

Heb je vragen over drugs, je eigen gebruik of over het gebruik van iemand anders? Neem dan contact op met de Drugs Infolijn: 0900-1995 (10ct/min). Ook kun je mailen of chatten, hier lees je daar meer over.