Slimme marketing en groepsdruk: hoe beschermen we onze jongeren?

De laatste ScholierenMonitor laat een verontrustende ontwikkeling zien. Waar tussen 2003 en 2017 nog een sterke afname zichtbaar was in het percentage rokende leerlingen van 12 tot en met 16 jaar, is er de afgelopen jaren geen verdere vooruitgang meer geboekt. Het percentage leerlingen dat ooit heeft gerookt, schommelt al jaren tussen de 16% en 17%. Tegelijkertijd zien we een toename van het aantal vapende leerlingen: in 2023 had 24,6% van de leerlingen van 12 tot en met 16 jaar wel eens gevapet. Door deze ontwikkeling is het aantal leerlingen dat nicotine gebruikt aanzienlijk toegenomen. Dit is zorgwekkend, omdat nicotine zeer schadelijk is voor het jonge brein.

De verleiding van vapes: hoe jongeren doelwit zijn van de tabaksindustrie 

De tabaksindustrie heeft de afgelopen jaren doelbewust ingezet op het verslaafd maken van een nieuwe generatie nicotinegebruikers. Goedkope, kleurrijke wegwerp-vapes met zoete, aantrekkelijke smaakjes werden strategisch gebruikt om jongeren te verleiden. Hoewel deze smaakjes inmiddels verboden zijn, hebben jongeren via het illegale circuit nog steeds gemakkelijk toegang tot deze producten. Niet alleen de keuze voor het product is specifiek gericht op jongeren, ook de marketingstrategie speelt hierop in. Populaire influencers hebben vapen massaal gepromoot, waardoor beelden van vapende jongeren tegenwoordig niet meer weg te denken zijn van sociale media. Dit heeft vapen onder jongeren een positief imago gegeven, met alle gezondheidsrisico’s van dien.

Hoe maken we jongeren weerbaar?

Als reactie op deze verontrustende trend wordt gezocht naar manieren om jongeren weerbaar te maken tegen verleidingen. Dit kan op verschillende manieren, waarbij de kans op succes sterk uiteenloopt. Investeren in het opvoeden van veerkrachtige kinderen is altijd een goed idee. Onderzoek laat zien dat een positieve sociaal-emotionele ontwikkeling ervoor zorgt dat kinderen minder geneigd zijn tot risicovol en ongezond gedrag.

Vaak wordt echter gedacht dat je jongeren gewoon moet leren hoe ze ‘nee’ moeten zeggen. Dat het effectief is om jongeren te vertellen dat zij zich niet moeten laten beïnvloeden door hun leeftijdsgenoten. Maar zo simpel is het niet. In de puberteit worden leeftijdsgenoten steeds belangrijker en willen jongeren niets liever dan erbij horen. Hen oproepen om afstand te nemen van de groep staat haaks op hun natuurlijke ontwikkeling. Onderzoek toont zelfs aan dat dit averechts kan werken. Door te benadrukken dat je niet moet roken of vapen om erbij te horen, geef je onbedoeld het signaal af dat roken of vapen juist dé manier is om geaccepteerd te worden.

Focus op de gezonde sociale norm

Het is veel effectiever om te benadrukken dat roken en vapen niet normaal is. Hoewel via sociale media vaak het beeld wordt geschetst dat iedereen vapet, is dit in werkelijkheid niet zo. In 2023 had 24,6% van de leerlingen van 12 tot 16 jaar wel eens gevapet, wat betekent dat 76,4% dit nog nooit heeft gedaan. Wanneer we kinderen en jongeren aanspreken, is het belangrijk hen mee te geven dat gezond gedrag de norm is. Roken en vapen zijn niet normaal. Dit kunnen we niet vaak genoeg benadrukken. Onderzoek toont aan dat lesprogramma’s die gericht zijn op een gezonde sociale norm, jongeren kunnen helpen om later te beginnen met ongezond gedrag zoals roken en vapen. Dit is een belangrijke bevinding, omdat we weten dat de kans op verslaving groter is bij jongeren die op jonge leeftijd beginnen.

Lesprogramma Smokefree Challenge

De Smokefree challenge is zo’n lesprogramma dat gebaseerd is op een gezonde sociale norm. In deze klassikale wedstrijd spreken leerlingen uit de eerste en tweede klas af om een half jaar niet te roken, niet te vapen en geen snus te gebruiken. De Smokefree Challenge is een erkende interventie waarvan de positieve effecten in onderzoek zijn aangetoond. Wil je op jouw school ook werken aan een gezonde sociale norm? Meld je dan voor 1 november aan.

Meer informatie 

• Ga aan de slag met het preventieprogramma Helder op School 

• Schrijf je in voor de Smokefree challenge 

• Bekijk de meest recente cijfers over roken en vapen