Hedendaagse drugssituatie vraagt om hedendaags beleid

Een beknopte versie van dit blog verscheen op 27 januari 2024 als opiniestuk in NRC.

Het publieke drugsdebat gaat tegenwoordig via posters, billboards en oneliners op radiospotjes waarin stelligheid voorop staat en dialoog en nuance mist. Tegelijkertijd ervaren uitvoerders van beleid, waaronder verslavingsartsen, jeugdwerkers en handhavers, dat de problematiek juist complexer is geworden. Van minderjarige cocaïne-uithalers tot lachgas achter het stuur en nieuwe lokale drugstrends onder jongeren: de incidenten lijken eindeloos.

Er ontstaat een beeld van dusdanig grote problematiek dat alleen grote fundamentele ingrepen nog redding kunnen brengen: drugsgebruik moet uitgebannen of juist vrijgegeven. Maar is de drugssituatie in Nederland werkelijk zó deplorabel? Zijn we echt van een toonaangevend gidsland verworden tot een narcostaat? Of zijn we het grote verhaal uit het oog verloren te midden van al die incidenten?

Innovaties

Nederland is sinds de jaren 70 voor velen model voor modern beleid. Het pragmatische beleid, gestoeld op nuchtere wetenschap, volksgezondheid en mensenrechten was gericht op het beheersbaar maken van complexe maatschappelijke problemen. Wie herinnert zich nog de verloederde straatscenes uit de jaren 80 en 90 op de Zeedijk, Perron Nul, Heerlen of de Utrechtse ‘junkentunnel’? Juist, dat behoort tot het verleden. Veel drugsgebruikers van toen hebben nu onderdak, medische hulp en sociale bijstand. Een doordacht beleid, met zorg en gerichte handhaving, heeft de publieke veiligheid en leefbaarheid in binnensteden onwaarschijnlijk verbeterd.

Deze aanpak en interventies kwamen niet uit het niets. De grondslagen ervoor zijn vastgelegd in een drugsnota (1995, Continuïteit en Verandering): een nuchtere analyse en aanbevelingen voor gezondheids- en veiligheidsproblematiek van die tijd, zoals heroïnegebruik, coffeeshops, toenemend XTC-gebruik, straatscenes en groeiende georganiseerde misdaad. De drugsnota beschrijft de uitgangspunten voor het toekomstige beleid als  “…het specifiek Nederlandse, humane en op sociale integratie van de gebruikers gerichte beleid te continueren terwijl aan de maatschappelijke uitwassen van de drugproblematiek paal en perk wordt gesteld.”

In omringende landen keek men aanvankelijk kritisch naar deze aanpak. Maar tegenwoordig respecteert men de wetenschappelijk onderbouwde aanpak met gezondheidsinterventies zoals spuitenomruil, drugsgebruiksruimtes, drugstesten en heroïnebehandeling. De Europese Drugsstrategie 2021-2025 weerspiegelt de uitgangspunten van het Nederlandse beleid uit de jaren 90.

Everywhere, everything, everyone

In de afgelopen 30 jaar is er wereldwijd en in Nederland een totaal nieuwe situatie ontstaan door globalisering en digitalisering. Nederland fungeert als een ideaal logistiek en financieel knooppunt voor allerlei handel en transport, inclusief cocaïne uit Latijns Amerika. Middelengebruik beperkt zich niet meer tot de bekende middelen uit de jaren 90, zoals cannabis, heroïne en XTC. Jaarlijks worden in Nederlandse webshops honderden verschillende middelen aangeboden en de menukaart van de 06-dealer varieert van roes- en tripmiddelen tot fentanyl(achtigen), designer benzodiazepines en ook (nep)medicijnen tegen bijvoorbeeld angst, pijnklachten, erectieproblemen en depressie. Eenvoudig te bestellen met een smartphone of enkele muisklikken.

Denk ook aan de leefwereld waarin huidige generaties opgroeien. De razendsnelle prestatie- en consumptiemaatschappij en de druk om ‘succesvol, mooi en gelukkig’ te zijn. Denk aan zij die niet mee kunnen komen in deze ratrace of gebukt gaan in de wereld in ‘polycrises’ en toenemende sociaaleconomische ongelijkheden. De realiteit is dat voor velen in 2024 drugs een functie in hun leven vervullen. Of zoals het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) zegt in haar recente jaarbericht: De drugsproblematiek is everywhere, everything, everyone.

Nieuw plan van aanpak

De komende twee weken zijn er drie belangrijke bijeenkomsten in Nederland die aan het nationale debat kunnen bijdragen. Op 7 februari is het Nationale Drugscongres, onder andere georganiseerd door de ministeries van Volksgezondheid en Justitie &Veiligheid, waar sinds lange tijd experts uit wetenschap, politiek en de praktijk de huidige stand van zaken bespreken. Daarnaast zijn er binnenkort bijeenkomsten op 26 januari, van de Gemeente Amsterdam, en op 30 januari, van de Nederlandse tak van (oud) politiemensen LEAP.

Deze bijeenkomsten laten de urgentie van de situatie zien en de noodzakelijke weg voorwaarts: met dialoog, analyse en een nieuw plan van aanpak. We roepen een nieuw kabinet op om de systematische,  wetenschappelijk onderbouwde en geïntegreerde aanpak weer op te pakken. Net als in 1995, maar dan geënt op de problemen van nu.