Gezonder gedrag vereist verandering van de omgeving
“Lange tijd dacht ik dat een goed voorgelicht mens gezonde keuzes maakt en dat de sleutel tot een gezonde leefstijl ligt in communicatie en bij individuele keuzes”, schrijft programmahoofd Alcohol Ninette van Hasselt op Wereldgezondheidsdag. Inmiddels is dat idee compleet gekanteld.
Een geanimeerd kaartje van Nederland maakte dat ik heel anders ben gaan denken over gezonde keuzes maken. Het kaartje liet zien hoeveel Nederlanders obesitas hebben, van 1950 tot nu. Eerst was het plaatje wit; vrijwel niemand had overgewicht. Daarna werd het plaatje steeds paarser. Nu, zeventig jaar later is het plaatje donkerpaars: heel veel mensen hebben obesitas.
Hoe komt dat? Zijn mensen in Nederland allemaal minder wilskrachtig geworden in de afgelopen zeventig jaar? Is hun genetische samenstelling veranderd? Wisten ze in de jaren ‘50 nog wat voeding en beweging met je doet en weten we dat steeds minder goed?
Er is natuurlijk iets anders aan de hand: de welvaart die sinds de jaren ‘50 enorm toenam, zorgde niet dat mensen zijn veranderd, maar de omgeving waarin ze leven. Van toegevoegde suiker in praktisch elk bewerkt supermarktproduct tot een glaasje wijn bij de kapper. Dat werkt ongezond gedrag in de hand. Met grote gevolgen voor de gezondheid van mensen.
Kijkend naar mijn eigen vakgebied, dat van alcoholpreventie, is duidelijk dat tal van ziekten en problemen samenhangen met alcoholgebruik. Net als ongezonde voeding en roken, draagt alcohol ertoe bij dat in 2040 bijna 60% van de bevolking een chronische ziekte zal hebben zoals diabetes, dementie en kanker. Het is dus niet zo gek dat de WHO aandacht vraagt voor een gezonde leefstijl.
Gezonde keuzes in een wereld die uitnodigt tot ongezond gedrag
Een gezonde leefstijl als oplossing, dat klinkt goed. Maar hoe kansrijk is dat? Kun je mensen motiveren tot gezonder gedrag in een wereld die vooral uitnodigt tot ongezond gedrag? Zouden we het niet vooral moeten hebben over een gezonde leefomgeving?
Hoewel de belangrijkste oorzaak van die chronische ziekten ligt in de veranderde omgeving, zijn we toch geneigd de oplossing bij het individu te leggen. Dat individu moet verstandige keuzes maken, ondanks dat er allerlei prikkels zijn die uitnodigen tot ongezond gedrag. En als er iets lastig te beïnvloeden is, dan is het wel gedrag. Althans… zo lang de omgeving hetzelfde blijft. Dan vraag je veel van het individu.
Gedragsverandering is niet zo moeilijk te realiseren, als je bereid bent de omgeving te veranderen. Maak het duurder. Beperk de reclame. Zorg dat je het moeilijker kunt kopen. Of we het nu hebben over roken, ongezonde voeding of alcohol. We weten dat dat werkt uit talloze onderzoeken.
Zo’n benadering stuit al snel op weerstand, want dat voelt als betutteling. Het ingewikkelde is dat verleid worden door geurtjes, smaakjes, beelden of lage prijzen geen weerstand oproept. Dat we daardoor verleid worden hebben we vaak niet eens door. En dus richten we ons liever op het individu, dan op de omgeving. Maar wie verwacht zo grote veranderingen in gedrag te realiseren, die komt van een koude kermis thuis.
Als gemeente aan de slag met een gezondere leefomgeving?
