De kracht van betekenis

Sebastiaan van Denderen, Ouderenpsychiater, Rivierduinen afdeling Ouderen

Moet de psychiater zich met zingeving bemoeien? Of kunnen onze patiënten daarvoor nog steeds bij de kerk terecht, danwel bij nieuwe vormen van spiritualiteit zoals ‘School of Life’, mindfulness of yoga? We zijn niet de eerste partij waar iemand met een existentiële vraag zich toe zou moeten wenden, maar als er ernstige psychische klachten bij komen is het wel belangrijk dat de psychiater het existentiële probleem nog herkent. Dit is in de twintigste eeuw onder andere uitgewerkt door grootheden binnen ons vak als Viktor Frankl en Irvin Yalom, en recent heel mooi in een nieuwe vorm gegoten door Emily Esfahani Smith met ‘De kracht van betekenis’.

Is de ouderdom niet bij uitstek de fase van existentiële vragen? Men wordt geconfronteerd met de eigen dood, met invaliditeit, met verandering van identiteit door ziekte en met het wegvallen van belangrijke naasten. Tegelijkertijd is er vaak veel om trots op te zijn en hoeft er niet meer zo veel. De individuele prestaties worden minder belangrijk ten gunste van het doorgeven van waardevolle mogelijkheden aan de volgende generatie. Er verschuift dus heel veel op existentieel vlak.

Esfahani Smith laat met een combinatie van onderzoeksresultaten en ervaringsverhalen zien dat het ervaren van een doel in het leven heel bepalend is voor de weerbaarheid en het welbevinden van een individu. Als voorbeeld laat ze bijvoorbeeld hogere suïcidecijfers zien van op geluk hoog scorende maar weinig betekenis ervarende samenlevingen versus de inversie hiervan. Investeren in betekenisvolle projecten lijkt dan ook veel meer aan te raden dan met een naar binnen gerichte blik op jacht te gaan naar geluksmomenten en deze proberen vast te houden. De vier pijlers van betekenis zijn in haar boek concreet en kunnen ook een handvat bieden voor onze praktijk: 1. Ergens bij horen  2. Iets bijdragen aan de wereld  3. Je verhaal ergens kunnen vertellen  4. Het alledaagse af en toe overstijgen.

Er zijn veel manieren om aan te kijken tegen psychische klachten, lijden en existentiële vragen. Laat u in ieder geval inspireren om altijd op zoek te zijn naar de oorzaak van klachten in plaats van slechts symptomen te benoemen, en verlies van betekenis is één van de mogelijke oorzaken.