Voormalig dakloze mensen als medeonderzoekers

Landelijke toegankelijkheid maatschappelijke opvang

Om in beeld te brengen hoe in de praktijk omgegaan wordt met de landelijke toegankelijkheid van de MO werden (voormalige) daklozen ingezet als mystery guests bij de opvang in centrumgemeenten. Zij hadden een training gevolgd om zich als mystery guest aan te melden bij de opvang in centrumgemeenten, om zo in beeld te krijgen hoe in de praktijk wordt omgegaan met de landelijke toegankelijkheid van de MO. Na afloop van het onderzoek wilde een radiojournalist graag zo’n ‘vermomde ambtenaar’ interviewen.

Toen hij hoorde dat het om mensen ging die zelf ervaring hadden met de MO droop hij teleurgesteld af. Het was voor de journalist blijkbaar moeilijk voor te stellen dat er onderzoek was uitgevoerd waarbij (ex)dakloze mensen een rol hadden als medeonderzoeker. Deze vorm van onderzoek komt echter steeds vaker voor. Voorbeelden zijn het onderzoek naar ambulantisering van MO en beschermd wonen en de PAja!-methode.

Meerwaarde van ervaringsdeskundige medeonderzoekers

Afgelopen zomer was er een bijeenkomst in Den Haag bij belangenbehartigersorganisatie het Straat Consulaat. Ervaringsdeskundige medeonderzoekers, cliëntondersteuning organisaties en onderzoekers gingen daar met elkaar in gesprek en dachten na over het optimaliseren van onderzoek met ervaringsdeskundige medeonderzoekers. Het uitwisselen van ervaringen rond deze vorm van onderzoek bleek inspirerend. Duidelijk werd dat ervaringsdeskundigen op heel verschillende manieren betrokken kunnen worden in onderzoek. De methode van onderzoek heeft invloed op hoe ervaringsdeskundigheid van de medeonderzoekers een plek krijgt.

Ervaringsdeskundige mystery guests
In het onderzoek naar de landelijke toegang hebben de medeonderzoekers de rol van veldwerkers die bezoeken afleggen en hierover rapporteren. De mystery guests maken vooral gebruik van hun ervaring met de wereld en cultuur van de nachtopvang. Hun ervaringen dragen bij aan de geloofwaardigheid van de aanmelding – een belangrijke factor voor het slagen van het onderzoek.

Ervaringsdeskundige interviewers
In het onderzoek naar ambulantisering vormen de ervaringsdeskundigen samen met studenten of onderzoekers van de Universiteit Utrecht koppels die gezamenlijk interviews afnemen.

De ervaringsdeskundige interviewers zetten hun ervaringen op verschillende manieren in. Onder andere om het ijs te breken in het gesprek met een respondent of door te laten zien dat kwetsbaarheid er mag zijn en zo gelijkwaardigheid te creëren. De ervaringsdeskundige onderzoekers worden ook betrokken bij het vertalen van de uitkomsten in bijvoorbeeld presentaties en het aanscherpen van analyses.

De inzet van ervaringsdeskundigen heeft dus meerwaarde voor de uitvoering van het onderzoek. Maar ook voor de ervaringsdeskundigen zelf is het waardevol. Veel ervaringsdeskundige medeonderzoekers zijn gedreven vanuit de wens bij te dragen aan verandering in de zorg en beleid. Daarnaast werkt het motiverend dat zij hun eigen ervaring hiervoor in kunnen zetten – ondanks dat dit soms confronterend kan zijn. Mystery guests komen weer terug bij de nachtopvang en worden daardoor opnieuw herinnerd aan een moeilijke periode in hun leven. De onderzoekers naar ambulantisering horen bij de interviews vaak heftige verhalen, bijvoorbeeld over de eenzaamheid die kan komen kijken bij het weer zelfstandig wonen. Om dergelijk onderzoek uit te voeren is het belangrijk met elkaar over deze ervaringen te praten.

Hoe kunnen we deze vorm van onderzoek nog succesvoller maken?

Wat kunnen we doen om deze vorm van onderzoek nog succesvoller te maken? Ten eerste is het belangrijk dat organisaties ervaringen met elkaar delen over deze vorm van onderzoek. Ten tweede helpt het voor het succes van het onderzoek als van te voren aan opdrachtgevers duidelijk wordt gemaakt dat training en intervisie belangrijke onderdelen zijn van het onderzoeksproces – en dat dit dus ook met tijd en geld gefaciliteerd moet worden. Ten derde is de rol van cliëntenorganisaties essentieel. Zij kunnen signaleren wat er speelt onder cliënten of gebruikers van voorzieningen en kunnen onderzoeksthema’s agenderen. Bovendien zijn ze vaak efficiënter en effectiever in de administratieve en financiële aspecten die komen kijken bij het inzetten van ervaringsdeskundige medeonderzoekers.

Zoals ervaringsdeskundigheid langzaam zijn plek verovert in de zorgsector, gebeurt dit ook in onderzoek. Voorheen werd aan cliënten een stem gegeven door ze bijvoorbeeld uit te nodigen voor één focusgroep of door één vertegenwoordiger in een begeleidingscommissie. Nu worden er voorzichtige stappen gezet om ervaringskennis een meer volwaardige plek te geven in onderzoek. Zo spreekt Wilma Boevink over multideskundigheid in haar proefschrift over ervaringsdeskundigheid. Recentelijk is in Nederland het User Research Centre opgericht om multideskundigheid meer structurele plek te geven binnen onderzoek binnen de ggz. Ook hier geldt de oude slogan van de cliëntenbeweging: ‘nothing about us, without us!’

Auteurs: Christien Muusse, Maarten Davelaar, Michel Planije

Auteur

Stuur een bericht aan contactpersoon Christien Muusse
of bel +31 (0)30 – 2959(284)