Tijd voor schoollessen over omgaan met emoties

De juf tekent hersenen op het schoolbord en legt uit wat stress voor nadelige effecten kan hebben op het brein. En hoe belangrijk ontspanning is om goed te kunnen leren. De leerlingen, een groep pubers van 16 jaar, zit niet op te letten en gooit van alles door de klas. De juf gaat onverstoord verder en kondigt een ademhalingsoefening aan. Bij het luiden van het belletje is zelfs de meest onrustige puber bij de les, sluit zijn ogen en haalt diep adem. De hele klas is stil en na een minuut of 10 gaat de juf verder met haar les. Er vliegt niets meer door de klas. Zomaar een moment uit een les op de Fellaskoli in Reykjavik, IJsland.

Voor ons in Nederland klinkt deze scene misschien wat vreemd, maar in veel landen om ons heen is het al heel gewoon dat er op school aandacht wordt besteed aan omgaan met emoties. Om hier in Nederland ook meer aandacht voor te vragen hebben de Samenwerkende Gezondheidsfondsen een pleidooi opgesteld waarin gepleit wordt voor meer inzet op sociaal-emotionele vaardigheden in het onderwijs.

Waarom sociaal-emotionele vaardigheden in het onderwijs?

Leerlingen die last hebben van stress of schooldruk ervaren, presteren minder goed dan leerlingen zich wel goed voelen. Het hebben van psychische problemen op jonge leeftijd leidt vaak tot lichamelijke en psychische problemen op latere leeftijd, waaronder slaapproblemen, depressieve stoornissen en alcohol- en druggebruik. Goede sociaal-emotionele vaardigheden zorgen ervoor dat leerlingen beter opgewassen zijn tegen de problemen en verleidingen in het leven.

Uit Amerikaans onderzoek onder jongeren van groep 7 tot het eindexamenjaar blijkt dat leerlingen die sociaal-emotionele vaardigheden hebben geleerd gemiddeld betere cijfers halen dan leerlingen die dat niet krijgen geleerd. Daarnaast zijn deze leerlingen meer gemotiveerd, vertonen beter gedrag en verzuimen minder vaak. Op scholen waar aandacht is voor sociaal-emotionele vaardigheden, is minder sprake van pesten en een beter schoolklimaat.

Waarom niet in het curriculum?

In het Nederlandse onderwijs ligt de nadruk op vakinhoudelijke prestaties, zoals taal en rekenen. Pas wanneer er iets aan de hand is, bijvoorbeeld pestgedrag, wordt er aandacht besteed aan sociaal en emotionale vaardigheden. Terwijl we dus weten dat wanneer je deze vaardigheden preventief in plaats van ad hoc aanleert, dit positieve effecten heeft op schoolprestaties, maar ook het latere leven van leerlingen. Of zoals Luc Stevens, hoogleraar orthopedagogiek, het verwoordt: ‘Sociaal-emotionele ontwikkeling en cognitieve ontwikkeling kunnen niet los van elkaar worden gezien, maar bepalen elkaars kwaliteit.’ Horen sociaal-emotionele vaardigheden dan niet gewoon thuis in het curriculum, naast rekenen en taal?

In veel landen om ons heen, waaronder België, Finland, Schotland en IJsland, zijn sociaal-emotionele vaardigheden opgenomen binnen de kerndoelen in het curriculum. Daardoor is aandacht voor sociaal emotionele vaardigheden en welbevinden vanzelfsprekend op scholen in deze landen. Dit vertaalt zich door naar iedereen binnen en buiten de school. Docenten, directeuren, de jeugdverpleegkundige en de sociaal maatschappelijk werker uit het wijkteam spreken allemaal dezelfde taal en zetten het welbevinden van de leerling centraal. In IJsland is ‘gezondheid en welbevinden’ als één van de zes verplichte kernen opgenomen in het curriculum. Hierdoor is er op de IJslandse scholen veel aandacht voor inclusie, fysieke activiteiten, gezonde maaltijden en mindfulness. Het lekker in je vel zitten voor zowel leerlingen als docenten staat centraal. Het credo hierbij is ‘If you are not happy, you cannot learn’.

Weten we wel wat werkt?

Meer aandacht voor sociaal-emotionele vaardigheden in het onderwijs is belangrijk, tegelijkertijd weten we nog onvoldoende wat voor wie werkt. De zogenaamde ‘silver bullet’ voor preventie hebben we nog niet gevonden. De nadruk heeft de laatste jaren vooral gelegen op het inzetten van programma’s en te weinig op het beantwoorden van de vragen ‘wat werkt?’, ‘voor wie werkt het?’ en ‘hoe moet een effectieve aanpak er uit zien?’. Uit jarenlange ervaring met het preventieprogramma Helder op School (voorheen De gezonde school en genotmiddelen), dat zich richt op roken, alcohol en drugs, weten we dat het heel nauw luistert wat je op welke leeftijd doet. Zo weten we dat bij leerlingen in de onderbouw niet de focus moet worden gelegd op sociale druk om alcoholgebruik te voorkomen. Terwijl we jaren dachten dat dit effectief was. We moeten dus eerst uitzoeken welke strategieën effectief zijn om sociaal emotionele vaardigheden van leerlingen te bevorderen in de verschillende leeftijdsfasen.

Het is toch mooi dat we de leerlingen niet alleen de stof van de toets leren, maar ook hoe ze op een relaxte manier de toets kunnen maken.

Terug naar de Fellaskoli op IJsland. De juf heeft mindfulness geïntegreerd in haar lessen. Steeds meer collega’s van haar passen het toe in hun lessen. De leerlingen zijn er inmiddels helemaal aan gewend en gebruiken de oefeningen ook als ze stress hebben bij het leren voor hun toetsen. De juf zegt: “Het is toch mooi dat we de leerlingen niet alleen de stof van de toets leren maar ook hoe ze op een relaxte manier de toets kunnen maken.”

Aan de slag

Welbevindenopschool.nl helpt scholen op weg om meer te investeren in welbevinden, mentale gezondheid en sociaal emotionele vaardigheden.

Auteurs: Marloes Kleinjan en Jeroen Lammers

Meer producten

Producten