Staat het geluk van jongeren onder druk of praten zij zichzelf maar wat aan?

Ik ben blij te horen dat deze periode mijn zoon goed doet, maar schrik er tegelijk ook van. Er is blijkbaar een pandemie voor nodig om iets bloot te leggen. Maar in hoeverre klopt het beeld dat hij schetst? De Nederlandse jeugd hoort toch tot de gelukkigste van Europa? Ze scoren namelijk al jaren hoog op levenstevredenheid en doen daarbij niet onder voor hun Scandinavische leeftijdsgenoten in Finland en Zweden. Praten jongeren zichzelf maar wat aan of is er daadwerkelijk iets aan de hand?

Druk door school

Het in 2018 verschenen HBSC-onderzoek laat zien dat de druk door school de afgelopen 10 jaar flink is toegenomen. Uit het onderzoek ‘Geluk onder Druk?’ van UNICEF Nederland, uitgevoerd door het Trimbos-instituut, Stichting Alexander en Universiteit Utrecht, blijkt dat de druk door schoolwerk in de afgelopen twee jaar iets is afgenomen, maar nog steeds hoog is. Bijna de helft van de 16-jarigen heeft last van stress door school of huiswerk. Het gaat dan om stress om toetsen, dat cijfers al vroeg meetellen voor het eindexamen, dat cijfers in de groepsapp van de klas gedeeld worden, het niet serieus genomen voelen, niet de juiste opleiding hebben gekozen, gedoe met docenten op school, of dat jongeren helemaal zijn vastgelopen op school.

De stress die jongeren ervaren hangt samen met meer last van emotionele problemen en een lagere levenstevredenheid, blijkt uit het onderzoek ‘Geluk onder Druk?’. Ook de prestatiedruk onder jongeren is hoog. Bijna 1 op de 3 jongeren van 12 tot en met 16 jaar ervaart regelmatig druk om aan hun eigen verwachtingen te voldoen, of aan die van anderen zoals ouders en docenten. Dit past in het huidige beeld dat jongeren in toenemende mate druk lijken te ervaren vanuit het onderwijs, maar is niet nieuw.

Prestatiedruk

De prestatiedruk is sinds jaren de jaren ‘80 van de vorige eeuw toegenomen, onder andere vanwege de kenniseconomie. Succes is belangrijk en wordt afgemeten aan je cijfers en later aan je CV en salaris. Dit heeft ertoe geleid dat de focus binnen het onderwijs steeds meer gericht is op het behalen van goede cijfers. Deze rat race heeft echter niet geleid tot meer motivatie. Uit een OESO onderzoek blijkt dat de Nederlandse jongeren de minst gemotiveerde leerlingen van de wereld zijn. Als het niet om een cijfer voor een toets gaat, valt de aandacht van de gemiddelde leerling weg. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat het plezier dat Nederlandse jongeren hebben in school al jaren afneemt. Hoe anders kan het ook? Kijk naar bijvoorbeeld een land als Finland. Daar krijgen leerlingen tot 16 jaar geen cijfers maar mondelinge feedback op hun prestaties. En staat persoonlijke groei en ontwikkeling centraal in het curriculum van het onderwijs.

Nederlandse jeugd intrinsiek motiveren

Hoe kunnen we de Nederlandse jeugd weer intrinsiek motiveren? In de eerste plaats door ze te steunen en naar ze te luisteren. De resultaten uit het onderzoek ‘Geluk onder Druk?’ laten zien dat jongeren die veel steun ontvangen uit hun omgeving minder druk door schoolwerk ervaren en daarmee minder kans op stress hebben. Het ervaren van sociale steun door bijvoorbeeld ouders of docenten is een belangrijke beschermende factor voor de ontwikkeling van jongeren. Het heeft een relatie met een breed scala aan positieve uitkomsten, zoals academische vaardigheden, zelfrespect, welbevinden, maar ook minder kans op depressie.

Daarnaast moeten we stoppen met de rat race en meer aandacht hebben voor zingeving, persoonlijke ontwikkeling en het leren van sociaal emotionele vaardigheden. Daarbij moeten wij als volwassenen (ouder, docent, trainer, beleidsmaker) allereerst naar onszelf kijken. Niet alleen maar de beste cijfers en prestaties uit onze kinderen, leerlingen, pupillen en de jeugd willen halen maar kijken wat ze nodig hebben om zich te ontwikkelen en te groeien. Jongeren vragen hier zelf om. De jongeren waarmee is gesproken in het onderzoek ‘Geluk onder Druk?’ geven aan sterke behoefte te hebben aan persoonlijke ontwikkeling. Ze willen leren hoe ze zichzelf kunnen zijn en in zichzelf kunnen geloven, een eigen mening hebben, om kunnen gaan met emoties, om kunnen gaan met anderen, leren zichzelf minder te vergelijken met anderen en accepteren dat opgroeien een proces van vallen en opstaan is waarbij niet alles even leuk is.

Zoals een meisje (15 jaar, VWO) het verwoordde in het ‘Geluk onder Druk?’ onderzoek: “Wat mij betreft is het belangrijk dat de focus op school minder ligt op je punten en je niveau, maar meer op de ontwikkeling die je als mens doormaakt. Meer aandacht voor de zoektocht naar je eigen doelen.”

Terug naar de keukentafel met mijn zoon Pim. Ik vraag me af hoe hij straks weer naar school gaat als de scholen weer helemaal open gaan. Is alles dan weer bij het oude of zullen dingen veranderen? Gaan we lessen trekken uit de afgelopen periode? Dat zal niet eenvoudig zijn, maar als we naar onze jongeren luisteren komen we een heel eind. Zij vragen om meer aandacht voor persoonlijke ontwikkeling en groei. Hiermee kan niet alleen mijn zoon, maar kunnen straks alle leerlingen in Nederland met minder stress en meer plezier naar school.

Meer informatie

• In het ‘Geluk onder Druk?’ dossier van UNICEF zijn diverse producten op basis van het onderzoek ‘Geluk onder Druk?’ te vinden, waaronder de resultatenvideo en het jongerenmagazine.
• Het programma Welbevinden op School helpt scholen op weg om meer te investeren in welbevinden, mentale gezondheid en sociaal emotionele vaardigheden.
• Mede op basis van het onderzoek ‘Geluk onder Druk?’ heeft het Trimbos-instituut een kennisagenda Mentale Gezondheid Jeugd opgesteld.
• De Regionale Kenniswerkplaats Jeugd en Gezin Centraal – waar het Trimbos-instituut nauw bij betrokken is – start een project rondom het vergroten van mentale weerbaarheid van jongeren.
• Eind juni verschijnen de resultaten van het Peilstationsonderzoek naar het middelengebruik onder jongeren in Nederland.

Over de auteur

Dit blog is geschreven door Jeroen Lammers, expert op het gebied van gezondheidsbevordering op scholen. Hij overleed op 21 november 2021.