Lockdown in een psychiatrische kliniek. Hoe gaat het?

De bewegingsvrijheid van alle Nederlanders is momenteel ingeperkt door maatregelen rond het nieuwe coronavirus (COVID-19). Mensen werken vooral thuis en moeten zich daar zien te vermaken met of zonder huisgenoten of familieleden om zich heen. Dit blijkt soms lastig. Maar hoe gaat het nu met mensen waarmee het vóór corona al niet goed ging en die opgenomen zijn in een psychiatrische kliniek? Hoe gaat het met de behandelaars en medewerkers die dag in dag uit zorg verlenen en op een andere manier tijdens de uitbraak van het nieuwe coronavirus op de frontlinie staan van deze afdelingen?

Als onderzoeker heb ik, Anneke van Wamel, een rondgang gedaan bij de verschillende klinieken die mensen met complexe problematiek behandelen. Het zijn combinaties van ernstige problemen met verslaving, psychiatrie en ontwrichtend gedrag.

De eerste geluiden vanuit ggz klinieken

De eerste geluiden die ik opving over de gevolgen van de coronamaatregelen in ggz klinieken:

• Cliënten die vrijwillig zijn opgenomen willen met ontslag omdat alle vrijheden zijn ingetrokken (verlof, werk) of omdat ze er niet langer tegen kunnen omdat ze zijn opgesloten en structureel binnen de kliniek moeten blijven. Dit komt veel voor bij cliënten met een posttraumatische stress stoornis (ptss).
• Sommige cliënten raken erg in de war of gaan veel drugs gebruiken waardoor ze meer risico lopen en hun situatie verder achteruitgaat.
• Spanningen kunnen snel oplopen omdat cliënten de hele dag met elkaar op een afdeling verblijven nu alle activiteiten buitenshuis zijn gestopt. Hierdoor is de dagstructuur ook kwijt omdat de dagbestedingen zijn gestopt en er geen mogelijkheden zijn om sociale contacten te hebben.
• Door alle beperkingen is er op gesloten afdelingen geen toegang tot drugs en alcohol. Dit geeft extra craving en zucht bij verslaafden. Sommige cliënten zien dit gelukkig ook als het moment om dan toch maar eens de behandelinterventies een kans te geven.
• Cliënten volgen zelf ook intensief alle berichtgeving over corona, waarbij nepnieuws en complottheorieën uitgebreid besproken worden. Mensen voelen zich niet gezien of serieus genomen als benadeelde groep: “Lekker makkelijk om door corona nu iedereen extra op te sluiten”, aldus een cliënt.

Het wel en wee bij de Kliniek voor Intensieve Behandeling

Eén van de klinieken met wie ik contact heb gehad is de Kliniek voor Intensieve Behandeling (KIB) van Inforsa in Amsterdam. In deze kliniek worden cliënten behandeld wiens behandeling in de reguliere ggz is vastgelopen of dreigt vast te lopen. Dit kan verschillende oorzaken hebben: ernstige gedragsproblemen of agressie, of zeer complexe psychiatrische problematiek met comorbiditeit, ofwel het hebben van verschillende aandoeningen. De meeste cliënten zijn gedwongen opgenomen met een rechterlijke machtiging (RM) en de KIB is dan ook een gesloten kliniek. Saskia Soeters, verpleegkundig specialist op de KIB Inforsa, vertelt wat de coronamaatregelen betekenen voor het dagelijks leven van cliënten en medewerkers van een gesloten ggz kliniek.

Dagboek week 1 – Tegen de muur in het trappenhuis

Een paar dagen nadat ons land plots volledig in de greep raakte van het coronavirus en er maatregelen om deze in te dammen werden aangekondigd, sloot de KIB zijn deuren. De kliniek met toch al een hoge drempel voor zowel patiënten als hun familie werd daarmee een onneembare vesting. Patiënten mogen niet meer naar buiten. Naasten niet meer op bezoek. Het personeel wurmt en laveert zich een weg tussen thuis en werk, zich scherp bewust van het feit dat zij het grootste risico voor de patiënten vormen. In de kliniek vouwen we ons tegen de muren in het trappenhuis en draaien we in elke ruimte ingewikkeld om elkaar heen. Vergaderingen zoveel mogelijk via beeldbellen vanachter je eigen bureau – ook als je in de kliniek aanwezig bent. Handen geven wordt ‘ellebogen boksen’ en ook dat neemt af. Elke activiteit vraagt extra aandacht en bewust handelen. Hoe pakken we een patiënt vast als dat nodig is? Mag dat wel? Wie loopt er nu eigenlijk risico?

In de kliniek lijkt het nu elke dag zondag.

In de kliniek lijkt het nu elke dag zondag. Alles staat op een laag pitje, wie geen directe patiëntenzorg levert, werkt thuis. Therapieën alleen in kleine groepjes en per afdeling. Op de afdeling wordt de moed erin gehouden. Taarten gebakken, bossen met tulpen uitgedeeld, lieve onbekenden sturen kaarten met opbeurende woorden. We lezen ze gezamenlijk bij de koffie. Ik zie dat het de patiënten raakt. Dat “Anne en Bert uit Houten” meeleven. Achter de schermen wordt er koortsachtig gewerkt aan een crisisscenario. Alles erop gericht om te zorgen dat het virus geen voet tussen de KIB-deur krijgt en wat te doen als het toch gebeurt.

Dagboek week 2 – De realiteit hakt erin

Het nieuwtje en de grap over corona is er wel af. Het binnen zitten valt niet mee, de verveling slaat toe en het perspectief verdwijnt. Wie al lekker op weg was richting maatschappij stagneert en wordt weer meer patiënt. De afhankelijkheid, de oneerlijkheid, de “waarom jullie wel en wij niet”. De morele dilemma’s houden me soms uit mijn slaap.

De morele dilemma’s houden me soms uit mijn slaap.

Een jonge patiënt overlijdt. Niet aan corona maar aan de reden van haar opname. De schrik, rouw en het verdriet moeten vechten om een plek in het coronageweld. De herdenking die plaats zou vinden in de kliniek mocht niet door gaan. Te weinig ruimte. De moeder van de overleden patiënt staat voor keuzes die ze anders niet had hoeven te maken. Wie mag er wel en wie mag er niet bij zijn?

Ik krijg een uitnodiging voor een life stream herdenkingsdienst. In te loggen met een persoonlijke code. Het werkt. Met een brok in mijn keel kijk ik, zittend aan mijn bureau, naar haar uitvaart. Ik zie de 30 mensen die zich verspreid hebben in de zaal. Het niet aanraken. De open kist met haar duidelijk in beeld, de bekende knuffel naast haar hoofd. Ik gebaar en verwoord naar moeder wat ik anders met aanrakingen gedaan zou hebben. De hand op mijn hart in plaats van op haar handen.

Dagboek week 3 – Buiten schijnt voor anderen de zon

Ali, een cliënt, hangt vrolijk uit het raam als ik ’s ochtends aankom. Hij zegt blij te zijn dat hij binnen moet blijven. Zo blijft hij clean en is er geen verleiding meer. De rest zit ook binnen, dat is gezelliger. Hij lacht breed en zegt: “Corona is goed voor mij”. Een andere bewoner, Peter, heeft de politie gebeld om aangifte te doen van het feit dat we te weinig afstand houden van hem. Hij sluit zich op in zijn kamer en laat zich nauwelijks nog zien.

De eerst corona verdachte wordt gemeld. De koorts loopt op. Volgens protocol wordt ze op haar kamer geïsoleerd begeleid en gaat de afdeling in quarantaine. De GGD komt testen. Als ze tijd hebben. Elke avond en ochtend worden klachtenlijstjes afgevinkt en temperatuur gemeten. Niet alle patiënten hebben een goede lichaamsbeleving en zullen een ziek gevoel herkennen of melden. De medische verpleegkundige volgt een stoomcursus ‘corona testen’ en laat me nerveus de vier pagina’s ‘protocol corona testen’ zien. Het is nog niet zo simpel als ik dacht.

Ongeloof op de gezichten als we vertellen hoe de wereld buiten er nu uit ziet. Liever willen ze het met eigen ogen zien of het klopt wat we zeggen.

Onder de koffie zegt patiënt Erik dat het onzin is dat ze binnen moeten blijven. Hij ziet toch dat er mensen buiten lopen. “Nou dan!”, aldus Erik. Ongeloof op de gezichten als we vertellen hoe de wereld buiten er nu uit ziet. Liever willen ze het met eigen ogen zien of het klopt wat we zeggen. De verlenging die door premier Rutte is aangezegd werd wel een beetje verwacht. De gemoederen lopen op. “We moeten een jaar binnen blijven, maar dat durven ze ons niet te zeggen”, huilt Sonja. “Het is een 1 april grap en dat vertellen ze vanavond op het journaal’’, zegt Jannus. Iedereen lacht “Dat zou wel de slechtste of de beste grap ever zijn”, vinden weer de anderen.

En zo ploeteren we allemaal dapper verder. Verschillen lijken soms weg te vallen als we met elkaar op de afdeling zijn. Er is een gemeenschappelijk probleem dat we moeten oplossen. Dit schept een band. Het ritueel om elkaar een high five te geven of een knuffel aan het einde van een goede dienst wordt achterwege gelaten. “Just another day at the office”, roepen we vanaf gepaste afstand tegen elkaar aan het einde van de dag en zwaaien breed.

Ode aan verpleegkundigen

Het dagboek van Saskia Soeters is een weergave van de vele verhalen en dagelijkse uitdagingen waarmee specialistisch verpleegkundigen in de klinieken voor intensieve psychiatrische behandeling te maken hebben. In totaal telt Nederland zes KIB instellingen die meer dan 160 cliënten behandelen. Ook aan al deze verpleegkundigen een ode die tijdens deze onzekere coronatijd, die veel geduld eist en drukt op de mentale veerkracht van mensen, met veel professionaliteit en meelevendheid hun cliënten begeleiden en verzorgen.

Met dank aan

Dank aan KIB Inforsa, de Woenselse Poort (GGzE) en Centrum Dubbele Problematiek (Fivoor) dat ik als onderzoeker een kijkje heb mogen nemen in hun klinieken.

Meer over Klinieken voor Intensieve Behandeling

Deze profielbeschrijving maakt duidelijk waar de KIB’s voor staan en wat hen onderscheidt van de reguliere GGZ. Het rapport is geschreven voor ketenpartners en externe stakeholders.

Download het rapport

Omgaan met ontwrichtend gedrag op GGZ-afdelingen

Ontwrichtend gedrag komt voor bij allerlei GGZ-afdelingen. Het belemmert het herstel van cliënten. Een informatiewaaier met praktijktips helpt GGZ-professionals grip te krijgen op ontwrichtend gedrag.

Download de informatiewaaier

Implementatie geïntegreerde behandeling van dubbele diagnose cliënten

De Handreiking implementeren van geïntegreerde behandeling van dubbele diagnose cliënten is bedoeld als praktisch hulpmiddel voor organisaties en professionals die op het punt staan te starten met de implementatie van geïntegreerd behandelen, daarover aan het denken zijn of al zijn begonnen.

Download de handreiking