Hoe en waarom aan de slag met welbevinden op school

Inspiratiesessie

Wil jij een tipje van de sluier over hoe je integraal kan werken aan welbevinden op school en hoe je daarvoor de eerste stappen zet?

In de inspiratiesessie ‘’Integraal werken aan welbevinden’’ gaan we in op het thema welbevinden binnen jouw vakgebied. We vertellen je meer over de cijfers rond de mentale gezondheid van de jeugd en nemen je mee in praktijkvoorbeelden. Zit je achteraf met meer vragen of wil je aan de slag met dit thema? Dan kun je een specifieke module over een thema aanvragen of kun je je aanmelden voor een scholengroepbegeleidingstraject.

Praktische stappen en thematische modules

Binnen Welbevinden op School (WoS) zijn verschillende modules ontwikkeld die ingaan op een thema dat raakt aan welbevinden. Dit aanbod is ontwikkeld voor verschillende onderwijstypen (po/vo/go en mbo) door adviseurs van WoS, schoolpsychologen en Gezonde School adviseurs (GSA). Je kan ook kiezen voor een combinatie van modules, waarin we praktisch aan de slag gaan met de stappen om integraal te werken aan het thema welbevinden.

De modules duren gemiddeld een uur tot anderhalf uur en bevatten:

• kennis over het thema;
• praktische tools en handvatten;
• uitwisseling van kennis en ervaringen tussen de deelnemers.

Stappenplanmodule

Welbevinden kan niet los gezien worden van leren, ze hebben veel met elkaar te maken. Kinderen en jongeren ontwikkelen én leren beter als ze goed in hun vel zitten. Als ze zichzelf kunnen zijn en gezond en veilig opgroeien in een kansrijke omgeving. En andersom: goed onderwijs en succes ervaren op school helpt hen om beter in hun vel te zitten. Stappen die je als school zet op het gebied van welbevinden kun je daarom niet los zien van leren en didactiek.

Daarnaast krijgen het welbevinden en de mentale gezondheid van kinderen en jongeren op dit moment veel aandacht. Scholen zijn hier vaak al mee bezig, samen met bijvoorbeeld de gemeente en de GGD. Jouw school wil misschien meer doen. Hoe doe je dat blijvend en op een manier die past bij jouw school? Ga dan aan de slag met het stappenplan. Tijdens een sessie over dit stappenplan leer je meer over de stappen en wat je concreet kunt doen om aan de slag te gaan met welbevinden.

De stappen in dit stappenplan komen overeen met het stappenplan van de Gezonde School-aanpak. Dit document bevat voor het thema welbevinden een concrete invulling van de stappen. In het geval van de Gezonde School-aanpak kan de Gezonde School-coördinator het initiatief nemen tot het samenstellen van het kernteam.

Gelijke kansen op welbevinden

Vraag je je af...

• Hoe er vanuit de school (in samenwerking met de omgeving) gewerkt kan worden aan gelijke kansen op welbevinden?
• En welke stappen de school hierin kan zetten?

Bij kinderen en jongeren die opgroeien in ongunstige omstandigheden en/of die ingrijpende gebeurtenissen hebben meegemaakt, heeft de school – een primaire plek - een belangrijke rol in het welbevinden. Leerlingen en studenten die zich thuis voelen op school en lekker in hun vel zitten, hebben meer kans om hun veerkracht te tonen en zijn in staat om hun volledige potentie te benutten. Het bevorderen van gelijke kansen op welbevinden op school is alleen mogelijk wanneer er wordt stilgestaan bij gezondheidsverschillen en het besef dat werken vanuit eenzelfde aanpak voor iedereen niet voor alle leerlingen/studenten leidt tot een verbetering van hun welbevinden. Deze module biedt, aan de hand van interactieve werkvormen en praktische tools, handvatten om te bepalen welke stappen jij met de school kunt zetten om bewust, effectief en duurzaam bij te dragen aan het bevorderen van gelijke kansen op welbevinden.

Prestatiedruk en schoolstress

Herken je...

• Dat jongeren druk en stress ervaren door school of huiswerk?
• Dat professionals zoeken naar manieren om prestatiedruk te verminderen en welzijn te bevorderen?

Als school duurzaam aan de slag gaan met het verminderen van prestatiedruk vereist een integrale aanpak, met betrokkenheid van docenten en ouders. Een aanpak waarbij aandacht is voor het onderwijsproces en het welzijn van leerlingen. Deze module biedt inzicht in de oorzaken en gevolgen van prestatiedruk en biedt handvatten om er daadwerkelijk mee aan de slag te gaan, met behulp van tools en best practices.

Sociaal emotionele vaardigheden en veerkracht

Herken je dat sommige leerlingen en/of studenten...

• Minder gemotiveerd lijken te zijn?
• Moeite hebben met het plannen van taken?
• Moeite hebben hun gedrag te reguleren?

Leren en welbevinden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Hoe leerlingen en studenten zich voelen heeft effect op hun leerresultaten. Daarom is het van belang om te werken aan sociaal-emotioneel leren (SEL). Een veilig pedagogisch klimaat is hierin een belangrijk onderdeel. Het werken aan sociaal-emotioneel leren zorgt voor een toename in sociaal-emotionele vaardigheden, een verbeterde houding ten opzichte van leren en welbevinden. Daarnaast is er minder sprake van verstoringen in de klas, pesten en afwezigheid. In deze module wordt stilgestaan bij hoe je werkt aan SEL binnen jouw vakgebied. Er komen verschillende methodieken aan bod en er worden handvatten gegeven om eerste stappen te zetten voor een duurzame aanpak voor het werken aan SEL.

Welbevinden schoolteam

Herken je...

• Dat schoolteams heel hard aan het werk zijn?
• Dat het soms zoeken is naar verbinding en lol binnen het schoolteam?
• Dat er binnen schoolteams soms langs elkaar heen wordt geleefd?

De werkdruk binnen het onderwijs is hoog, waardoor het welbevinden van het schoolteam sneller onder druk komt te staan. Om te kunnen werken aan het welbevinden van leerlingen en studenten, is het welbevinden van docenten net zo belangrijk. Docenten moeten er voor leerlingen en studenten kunnen zijn. Het welbevinden van docenten vormt het fundament voor een positieve schoolomgeving. Deze module richt zich op het bevorderen van welbevinden van het schoolteam. Daarbij ligt de nadruk op het versterken van veerkracht en het bewustzijn van ontwikkeling en samenwerking in het schoolteam. Aan de hand van uitwisseling, werkvormen voor schoolteams, geleerde lessen en tips word je meegenomen in hoe er samen gewerkt kan worden aan het bevorderen van het welbevinden van het schoolteam en wat jij vanuit jouw vakgebied daarin kan bijdragen.

Verbinden van verschillende gezondheidsthema’s

Vraag je je af...

• Wat de samenhang is tussen verschillende gezondheidsthema’s binnen de Gezonde School aanpak en welbevinden?
• Welke stappen er gezet kunnen worden om vanuit één visie op gezondheid aan de slag te gaan?
• Welke stappen je kan zetten voor een schoolbrede en integrale inzet op gezondheid, waarbij verschillende thema’s met elkaar worden verbonden?

Bij het werken aan welbevinden ligt de focus op een omgeving die in brede zin bijdraagt aan de positieve ontwikkeling tot een gezond, sociaal en zelfstandig persoon. De ‘gouden stap’ hierbij is het verbinden van losse gezondheidsthema’s, zoals naast welbevinden ook bewegen en voeding bijvoorbeeld. Door gezamenlijke doelen te stellen binnen de school en schoolbreed en te werken aan deze thema’s wordt de kans op welbevinden groter. In deze module wordt hier dieper op ingegaan en worden er handvatten geboden om, binnen de pijlers van de Gezonde School, de eerste stappen te zetten in het verbinden van de verschillende thema's.

Ingrijpende jeugdervaringen, kwetsbare groepen en stress

Vraag je je af...

• Hoe de schoolomgeving kan bijdragen aan het versterken van veerkracht en vertrouwen bij kinderen met trauma's?
• Wat jij als Gezonde School Adviseur kan doen om de school en de leraar hierin te ondersteunen?

Kinderen die ingrijpende jeugdervaringen hebben meegemaakt, zoals opgroeien in armoede of het meemaken van oorlog en discriminatie, kunnen concentratie- of gedragsproblemen vertonen. Dat kan hun leerervaring beïnvloeden. Deze zogenaamde Adverse Childhood Experiences (ACE's) hebben aanzienlijke invloed op de ontwikkeling van de hersenen, vooral tijdens de kindertijd. Ze kunnen leiden tot een verhoogd risico op een ongezonde leefstijl, depressie, angststoornissen, ziekteverzuim en schooluitval bij leerlingen. Binnen een integrale aanpak van welbevinden op school, zoals via de Gezonde School-aanpak, is het essentieel om aandacht te besteden aan ACE's. In deze module wordt dieper ingegaan op wat ACE's en trauma's zijn, en op het begrijpen van de effecten op de ontwikkeling, leren, welzijn en gedrag van leerlingen. Ook worden handvatten geboden voor GSA's om advies te kunnen geven aan scholen over het omgaan met ACE's. Hierbij wordt specifiek ingegaan op de rol van signaleren en het integreren van aandacht voor dit thema in het schoolbeleid. Ook leer je leerlingen met ACE’s te herkennen en een cultuur van begrip en ondersteuning binnen de schoolgemeenschap te bevorderen.

Schoolomgeving (samenwerken met ouders)

Herken je...

• Dat het moeilijk is om ouders te betrekken bij de school?
• Dat je vaak te maken hebt met cultuurbarrières in het betrekken van ouders?

De meest invloedrijke omgeving waarin het kind zich ontwikkelt is de meest directe omgeving waarin het zich bevindt, zoals thuis en op school. Uit onderzoek blijkt dat de betrokkenheid van ouders bevorderend is voor de leerprestaties én het plezier van kinderen. Een goede samenwerking tussen de school en ouders is om deze reden van groot belang. Gedrag is makkelijker te sturen als ouders de aanpak van de leraar ondersteunen. Maar hoe pak je dit aan als school? In deze verdiepende module worden verschillende goede voorbeelden besproken. Daarbij worden er handvaten geboden om te werken aan een plan van aanpak en aan passende communicatie richting ouders.

Groepsdynamiek (incl. pesten)

Vraag je je af...

• Hoe je werkt aan een rustige en veilige klas?
• Welke rol je hierin als leerkracht kunt innemen?

Een fijne groepsdynamiek op school bevordert het gevoel van veiligheid en acceptatie van leerlingen. Dit draagt bij aan hun welbevinden en leervermogen. Leerkrachten kunnen de groepsdynamiek op school bevorderen door te observeren hoe leerlingen met elkaar omgaan en vervolgens deze observaties te analyseren om patronen of problemen te identificeren. Daarna kunnen gericht interventies worden ontwikkeld. In deze verdiepende module worden handvaten gegeven om effectief aan de slag te gaan met het creëren van een bevorderlijke groepsdynamiek. De focus ligt hier op een groepsgerichte aanpak. Daarmee wordt bedoeld dat er niet wordt stilgestaan bij opvallend gedrag op leerlingniveau, maar dat er juist wordt gekeken naar de normen in de klas en hoe je als leerkracht de ruimte kunt geven en nemen in de groep. Via een praktisch stappenplan gaan deelnemers aan de slag met concrete opdrachten die een mooie basis vormen voor verdere toepassing in de praktijk.

Welbevinden op de stageplek

Herken je...

• Dat je niet altijd zicht hebt op de zaken die zich afspelen op de stageplek van je studenten?
• Dat je pas op de hoogte wordt gebracht van mogelijke obstakels en problemen, wanneer deze zich al hebben voorgedaan?
• Dat je graag preventief werkt aan het bevorderen van de sociale veiligheid van jouw studenten op hun stageplek?

Beroepspraktijkvorming (BPV), ook wel stage, is een groot onderdeel van mbo-opleidingen. Uit de Monitor Sociale Veiligheid blijkt dat 4,4% van de studenten aangeeft dat zij gepest of gediscrimineerd zijn tijdens de stageperiode. Zorgdragen voor de sociale veiligheid van deze studenten is tijdens de stageperiode een uitdaging, omdat ze nu zowel student als werknemer zijn en afhankelijk zijn van de verhoudingen met collega's en stagebegeleiders. In deze module wordt dieper ingegaan op wat er gedaan kan worden om het welbevinden op de stageplek in kaart te brengen en dit waar nodig te vergroten. Aan de hand van interactieve werkvormen worden verschillende maatregelen geïntroduceerd om toe te kunnen passen binnen de pijlers van de Gezonde School aanpak.

Signaleren sociaal-emotionele problemen

Herken je...

• Dat een leerling of student gedrag vertoont dat het gevoel oproept dat er iets niet in orde is?
• Dat het uitdagend is om extra ondersteuningsbehoeftes van leerlingen en studenten tijdig te signaleren?

Het sociaal-emotioneel welbevinden van leerlingen en studenten hangt samen met hun psychische gezondheid. Wanneer iemand zich sociaal-emotioneel niet optimaal ontwikkelt, kunnen er gedragsproblemen ontstaan. Als jongeren niet op tijd de juiste ondersteuning krijgen, vergroot dit de kans op ernstige psychische problemen in de volwassenheid. Scholen dragen de verantwoordelijk voor het volgen van de veiligheid en welzijn van hun leerlingen. Om deze reden is het van grote waarde om te werken aan tijdige signalering van beginnende problemen. In deze module worden verschillende signaleringsinstrumenten besproken. Daarbij wordt toegelicht hoe scholen een passende aanpak kunnen formuleren.

Scholengroepbegeleidingstrajecten

Wil jij integraal werken aan welbevinden binnen jouw scholengroep, stichting of samenwerkingsverband en kun je daarbij ondersteuning gebruiken bij het opstarten hiervan? En ben je op zoek naar meer verdieping op het thema welbevinden? Of heb je als Gezonde School adviseur scholen in jouw netwerk die hier graag mee aan de slag willen?

Vanuit Welbevinden op School is er aanbod ontwikkeld voor scholengroepen, stichtingen en samenwerkingsverbanden in het po, vo, go en mbo om hen te ondersteunen in het integraal werken aan welbevinden. Met een kernteam (bijv. zorgcoördinator en/of iemand uit de schoolleiding) vanuit jouw school ga je stap voor stap aan de slag met integraal werken aan welbevinden. Dit doe je samen met andere scholen binnen jouw scholengroep, stichting of samenwerkingsverband. Indien bij de school al een externe sleutelfiguur betrokken is op het thema welbevinden kan deze ook deelnemen aan het traject (Gezonde School adviseur, schoolpsycholoog, gedragswetenschapper).

Het scholengroepbegeleidingstraject start met een inspiratiesessie. Het traject bestaat verder uit verschillende bijeenkomsten waarin de stappen die je kunt zetten om te komen tot een integrale aanpak alsook inhoudelijke thema’s relaterend aan welbevinden worden behandeld. Hiervoor hebben we vanuit het programma Welbevinden op School thematisch aanbod ontwikkeld. In het traject krijg je ondersteuning van professionals vanuit Welbevinden op School en kennis en tools die ontwikkeld zijn vanuit Welbevinden op School. Ook is er binnen het traject veel ruimte voor uitwisseling van goede voorbeelden en oplossingen rondom bepaalde vraagstukken.

Alle scholengroepbegeleidingstrajecten worden op maat samengesteld. Dat wil zeggen dat er aandacht is voor wat er speelt binnen een scholengroep, stichting of samenwerkingsverband en dat er gezamenlijk wordt afgestemd op welke thema’s nadruk moet liggen binnen een traject.

Is je interesse gewekt en wil je meer weten? Mail dan uiterlijk 12 juni naar Elsemieke van Belzen - welbevinden@trimbos.nl.

We hebben capaciteit voor een bepaald aantal trajecten. Vol = Vol.

Tenslotte

We kunnen ons voorstellen dat je na het lezen van al deze informatie vragen hebt. Of misschien wil je je interesse in één of meer van de modules kenbaar maken. Dat kan. Stuur een mail naar welbevinden@trimbos.nl, dan nemen we zo snel mogelijk contact met je op.