Helder op School voor vo, so en pro
Helder op School helpt middelbare scholen aandacht te besteden aan roken, alcohol, drugs en (te veel) gamen. Verbeter uw beleid, ga aan de slag met kant-en-klare lespakketten, krijg ondersteuning bij signaleren en leer meer over de omgevingsfactoren die leerlingen beïnvloeden.
Beleid
Helder op School ondersteunt u bij het opstellen van een goed beleid op het gebied van alcohol, tabak, drugs en gamen op en rond de school. Dit beleid is onderdeel van het bredere schoolbeleid. Hoe dit beleid wordt uitgevoerd, legt u vast in een reglement, waarin in elk geval de volgende zaken duidelijk beschreven staan.
- Welke regels zijn er, voor wie gelden ze en welke uitzonderingen worden er gemaakt.
- Hoe worden de regels gehandhaafd en welke sancties staan er op overtredingen.
- Welke maatregelen worden genomen, zoals een rookvrij schoolterrein of alcohol- en drugsvrije feesten.
- Hoe communiceert de school over beleid en regels met medewerkers, leerlingen en hun ouders, zodat iedereen van de afspraken op de hoogte is.
Bekijk een voorbeeld van een reglement voor middelengebruik
Voor preventiewerkers
U werkt als preventiewerker bij een ggd of instelling voor verslavingszorg en u begeleidt scholen bij het implementeren van Helder op School. Bekijk informatie en tools die u daarbij ondersteunen.
Doelstelling
Jongeren stimuleren om het drinken van alcohol uit te stellen tot in ieder geval 18 jaar en geen tabak en drugs te gebruiken en jongeren stimuleren om op gezonde en verantwoorde wijze met games en sociale media om te gaan en voorkomen dat de balans tussen schermgebruik en andere activiteiten verstoord raakt.
Helder op School adviseert een middelenvrij beleid, waarin gestreefd wordt naar een school waar niet gerookt of gedronken wordt, waar geen drugs worden gebruikt en waar niet overmatig gegamed wordt. Het uitgangspunt is dat een school of onderwijsinstelling voor leerlingen en studenten een veilige en pedagogisch verantwoorde omgeving moet zijn. We benadrukken dat het lastig kan zijn dit doel meteen 100% te behalen, maar het is goed als het gesprek op gang komt en er meer bewustzijn ontstaat van de gevolgen en van het belang.
Ondersteuning
Helder op School kan u begeleiden bij het opstellen van beleid en regels en kan u adviseren hoe u op school het gesprek hierover aangaat en draagvlak creëert. Hoe gaat u bijvoorbeeld om met alcoholgebruik op de kerstborrel of op schoolfeesten, wat doet u als er gedeald wordt op school en hoe benadert u leerlingen waarvan u vermoedt dat ze door blowen in de problemen komen? Welke voorlichting biedt u de leerlingen aan en hoe betrekt u de ouders hierbij? U krijgt advies van een preventiewerker van de GGD of een instelling voor verslavingszorg, die ervaring heeft opgedaan bij andere scholen.
Meer weten? Neem contact op met de preventiewerker bij u op school. Is er nog geen preventiewerker op uw school actief?
Aandachtspunten
Voor een goed werkend beleid is het nodig dat alle facetten uitgewerkt zijn, vastliggen en bekend zijn bij alle betrokkenen. In een goed beleid staan bijvoorbeeld de volgende punten beschreven:
- Leerlingen mogen niet roken en drinken, geen drugs gebruiken en niet gamen in de school, op het schoolterrein en bij alle activiteiten van de school.
- Schoolpersoneel, bezoekers en ouders helpen mee door het goede voorbeeld te geven en niet te roken en te drinken in de school en op het schoolterrein en bij alle activiteiten van de school.
- Uit onderzoek blijkt dat kinderen en jongeren die anderen zien roken,
zelf ook eerder gaan roken. Daarnaast willen we onze jongeren beschermen tegen de schadelijke gevolgen van meeroken. Daarom is sinds 1 augustus 2020 een rookvrij schoolterrein verplicht.
> Bekijk het stappenplan beleid voor het vo
Wat als het beleid voor weerstand zorgt?
Als er weerstand is bij medewerkers of ouders, is het belangrijk om het gesprek aan te gaan en samen te bekijken welke afspraken er gemaakt kunnen worden.
In de praktijk kan dit betekenen dat er specifieke afspraken worden gemaakt over de manier waarop invulling wordt gegeven aan het schoolbeleid. U spreekt bijvoorbeeld af dat medewerkers wel mogen drinken als zij uit eten gaan na afloop van een teamuitje. Dit soort afspraken hoeft geen bezwaar te zijn zolang er niet gerookt en gedronken wordt waar leerlingen bij zijn.
Signaleren
Ziet u ook wel eens dat leerlingen zich opeens anders gaan gedragen, bijvoorbeeld opeens baldadiger worden of zich juist meer terugtrekken? Of dat leerlingen minder geconcentreerd zijn en meer spijbelen? Deze signalen kunnen wijzen op problematisch gebruik van alcohol of drugs of op problemen door te veel gamen.
Natuurlijk is het belangrijk om zorgvuldig om te gaan met deze signalen. Hoe stel je vast dat de leerling echt een probleem heeft? Wanneer ga je met een leerling in gesprek en hoe pak je zo’n gesprek dan aan? En wat voor zorg bied je de leerling als hij of zij een probleemgebruiker is of te veel gamet? Aandacht voor signalering is een belangrijke pijler van Helder op School, met als voornaamste onderdelen het opstellen van een goed zorgprotocol en deskundigheidsbevordering van het schoolpersoneel.
Opstellen van een zorgprotocol
In een zorgprotocol staat welke zorg de school geeft aan leerlingen die problematisch alcohol of drugs gebruiken. Hoe gaat de school om met (vermoedens van) problematisch middelengebruik en hoe wordt er gehandeld als een leerling op school middelen bezit of gebruikt? In het zorgprotocol legt u vast welke afspraken er zijn over het signaleren en bespreekbaar maken van deze problemen, wie er binnen de school welke rol op zich neemt, welke externe hulp er ingeschakeld kan worden en op welk moment. Bij eenvoudige problemen kan een zorg- of ondersteuningsteam van school de leerling helpen. Is er sprake van een ernstig probleem, dan is begeleiding buiten de school noodzakelijk. De preventiewerker van de GGD of instelling voor verslavingszorg kan u ondersteunen bij het opstellen van het protocol.
Het is belangrijk dat leerlingen en ouders weten bij wie ze op school terecht kunnen met vragen of problemen rondom middelengebruik. Vermeld dit bijvoorbeeld op de website en in de schoolgids en bespreek het tijdens mentorgesprekken of ouderbijeenkomsten.
Vroegsignalering
U kunt de leerlingen vragen om (twee-)jaarlijks een vragenlijst over gezondheid van de JGZ of de GGD in te vullen. Hiermee krijgt u inzicht in hun gezondheid en mogelijk middelengebruik. Zo’n vragenlijst bevat onder andere vragen over roken, alcohol, cannabis, xtc en waterpijp. Neem contact op met uw contactpersoon van de JGZ of GGD als u meer wilt weten.
Voorbeelden: vragenlijst voor het vo van de JGZ en van de GGD.
Zorg- of ondersteuningsteam
De meeste scholen beschikken over een zorg- of ondersteuningsteam, want dit is wettelijk verplicht. Als er complexe problemen bij leerlingen zijn of bij het gezin waaruit zij afkomstig zijn (of vermoedens hiervan), biedt het ondersteuningsteam ondersteuning en hulp. Het ondersteuningsteam is een multidisciplinair team, bestaande uit professionals van de eigen school, de jeugdgezondheidszorg,
het (school)maatschappelijk werk en de jeugdzorg, aangevuld met een leerplichtambtenaar en zo nodig de politie. Als er sprake is van problematisch middelengebruik van een leerling, kan de instelling voor verslavingszorg uit de regio op afroep aanschuiven.
Deskundigheidsbevordering van schoolpersoneel
Welke signalen kunnen wijzen op middelengebruik en/of problematisch gamen en wat kan de school hieraan doen? Het is belangrijk om het schoolpersoneel op dit gebied te trainen. Zij moeten signalen van middelengebruik of problematisch gamen kunnen herkennen en weten hoe zij adequaat kunnen reageren. Ook moeten ze weten hoe zij het gesprek met de leerling aan kunnen gaan, hoe zij ondersteuning kunnen bieden en indien nodig kunnen begeleiden naar externe zorg.
Trainingen op dit gebied worden gegeven door medewerkers van een GGD of instelling voor verslavingszorg. Vraag de preventiewerker op uw school naar het aanbod. Heeft u geen vaste preventiewerker van een GGD of instelling voor verslavingszorg op uw school? Neem dan contact op met een preventiewerker via de sociale kaart.
E-learning Gamen en Sociale Media
Speciaal voor docenten of andere onderwijsprofessionals die meer willen weten over gamen en sociale media, is de e-learning Gamen en Sociale Media ontwikkeld. In deze e-learning wordt aandacht besteed aan het signaleren en bespreekbaar maken van problematisch gamegedrag en sociale mediagebruik. Daarnaast wordt ingegaan op hoe gezond gebruik van gamen en sociale media er precies uitziet en wat deze zo aantrekkelijk maken voor jongeren. Aansluitend is er een ouderavond rondom gamen en sociale media beschikbaar.
Extra ondersteuning van individuele leerlingen
Soms is extra ondersteuning nodig wanneer een leerling door middelengebruik in de problemen is gekomen. Een deel van de begeleiding kan binnen de school plaatsvinden, door een zorgcoördinator, een leerlingbegeleider of een orthopedagoog.
Indien nodig kan de school ook externe organisaties betrekken bij het signaleren en begeleiden, zoals de GGD, een instelling voor verslavingszorg, het (school)maatschappelijk werk of bureau jeugdzorg. Zo kan een leerlingbegeleider een leerling met beginnend problematisch middelengebruik, bijvoorbeeld doorverwijzen naar een instelling voor verslavingszorg voor een interventie als Moti-4. We raden u aan om voor de school een sociale kaart op te stellen, waarin u beschrijft wanneer welke partijen betrokken kunnen worden.
Schoolomgeving
Anderen zien roken en drinken heeft invloed op het gedrag van kinderen en jongeren. Pas daarom de omgeving zoveel mogelijk aan.
Rookvrij schoolterrein
Kinderen en jongeren moeten rookvrij kunnen opgroeien. Uit onderzoek blijkt dat jongeren die anderen zien roken, zelf ook eerder gaan roken. Bovendien beschermt een rookvrij onderwijsterrein tegen de schadelijke gevolgen van meeroken. Sinds 1 augustus 2020 zijn daarom alle scholen en onderwijsinstellingen in Nederland verplicht een rookvrij onderwijsterrein te hebben. Dit is vastgelegd in de Wijziging van de Tabakswet.
Vrijwel alle scholen in het voortgezet onderwijs beschikken inmiddels over een rookvrij schoolterrein. Is het terrein van uw school nog niet helemaal rookvrij? Ga dan snel aan de slag en download het stappenplan voor het voortgezet onderwijs of de gesprekshandleiding met tips voor het bespreken van het rookvrije onderwijsterrein op school. Meer leest u ook in de factsheet rookvrije onderwijsterreinen.
Materialen
Er zijn verschillende materialen om te laten zien dat het onderwijsterrein rookvrij is. Op deze website bestelt u borden en diverse andere materialen.
Ook in de webshop van de rookvrije generatie worden verschillende materialen aangeboden om te laten zien dat uw onderwijsinstelling rookvrij is, zoals borden, raamstickers en beachflags.
Let wel: op de borden die hier verkrijgbaar zijn, staat niet de toevoeging ‘Dit terrein is’. Voor het aanduiden van het rookvrije schoolterrein zijn deze borden daarom minder geschikt.
Toezicht en handhaving
Vanaf 1 januari 2021 is de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) gestart met het toezicht en de handhaving op het rookverbod. Lees meer op nvwa.nl of bekijk een aantal veel gestelde vragen en antwoorden.
NIX18
U kunt als school aansluiten bij de boodschap van NIX18: niet roken, niet drinken en geen drugs gebruiken tot 18 jaar.
Alcohol- en drugsvrij beleid
Neem in het schoolbeleid op dat alle activiteiten die vanuit school worden georganiseerd alcoholvrij zijn. Schenk bijvoorbeeld geen alcohol op ouderbijeenkomsten of bij de diploma-uitreiking. Vraag de medewerkers geen alcohol te drinken in het zicht van de leerlingen, bijvoorbeeld tijdens werkweken of excursies, en zorg voor alcohol- en drugsvrije schoolfeesten.
Ouderbetrokkenheid
Bij de opvoeding op het gebied van roken, alcohol, drugs en gamen spelen ouders een grote rol. Uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat deze rol groter is dan ouders zelf vaak denken, ook bij oudere kinderen.
Het is dus belangrijk om de ouders te betrekken, bijvoorbeeld door informatie en opvoedtips via de schoolgids, de website en folders.
Ouders betrekken bij lespakketten
Informeer de ouders over de lessen die de jongeren op school volgen over tabak, alcohol en drugs. U kunt de ouders daar ook actief bij betrekken, bijvoorbeeld door hen samen met hun kind een huiswerkopdracht te laten maken. Bij het lesprogramma Samen Fris is de betrokkenheid van ouders onderdeel van de lessen.
Ouderavond
U kunt ook los van een lespakket een ouderbijeenkomst organiseren over het stellen van regels rondom middelengebruik en het aangaan van het gesprek daarover, of deze speciale ouderavond over gamen en sociale media inzetten.
Er zijn veel interactieve theatervoorstellingen waarbij dit soort onderwerpen op een lichtvoetige manier bespreekbaar gemaakt worden. Deze avonden worden vaak goed bezocht. Vraag ernaar bij de preventiewerker.
Ook kunt u iemand van de GGD of een instelling voor verslavingszorg uit uw regio uitnodigen om iets te vertellen over middelengebruik en de rol die ouders kunnen spelen in de opvoeding op dat gebied. Dit kan afgestemd worden op het leerjaar en bijvoorbeeld gecombineerd worden met de informatieavond aan het begin van het schooljaar.
Tip
Voor ouders en verzorgers is een digitaal magazine gemaakt over het opvoeden van pubers en het praten over middelengebruik. Attendeer ouders erop via de nieuwsbrief van school of de schoolgids bijvoorbeeld. Het magazine is ook onderdeel van het lespakket Frisse Start.
U vindt het magazine hier.
Vignet Gezonde School (vo, vso en pro)
Helder op School is een onderdeel van Gezonde School, het landelijk initiatief voor verbetering van gezondheid in het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. Scholen die structureel aan de gezondheid van de leerlingen werken, kunnen een vignet Gezonde School aanvragen. Door zich met dit vignet te profileren laten ze aan leerlingen, docenten, ouders en anderen zien dat ze gezondheid belangrijk vinden.
Om een vignet te kunnen aanvragen, moet u kunnen laten zien dat uw school planmatig en gestructureerd werkt aan de gezondheid van de leerlingen. Uw school moet voldoen aan een aantal basisvoorwaarden en één van de verschillende themacertificaten gehaald hebben. Gezonde School heeft de aanpak van het thema roken-, alcohol- en drugspreventie ondergebracht bij het Trimbos-instituut vanwege de jarenlange expertise op dit gebied. Lees meer over het thema en het themacertificaat Roken-, alcohol en drugspreventie op de website van Gezonde School.
Het Oostwende College trots op themacertificaat!
Het Oostwende College in Bunschoten - Spakenburg is trots op het themacertificaat roken, alcohol en drugspreventie. Al zeker 10 jaar hangt het bewijs daarvan bij de ingang van de school. Maar het blijft niet bij een certificaat alleen. Er wordt jaarlijks inhoud gegeven aan het bewustmaken van leerlingen als het gaat om de keuzes die gemaakt worden met betrekking tot het gebruik van middelen. Jaarlijks worden de lesprogramma’s Frisse Start in leerjaar 1 en Samen Fris in leerjaar 2 ingezet. Mentoren worden getraind door een professional van Jellinek Preventie. De lessen worden tijdens het mentoruur gegeven. Daarbij wordt samengewerkt met de sociaal werkers van De Boei in Bunschoten. Zij sluiten aan bij een van de lessen en gaan vanuit hun expertise met de jongeren aan de slag. Zo leren zij tegelijkertijd de jongeren kennen. De lessenseries zijn vast onderdeel in de leerlijn mentoraat geworden. De samenwerking met Jellinek en De Boei zorgt voor een goede onderlinge afstemming en voor de borging van het thema in de school. Ouders worden betrokken door op de informatieavonden (bij de start van een nieuw schooljaar) te vertellen wat Frisse Start en Samen Fris inhoudt en hoe de school daarin samenwerkt met Jellinek en De Boei. Ouders worden verder op de hoogte gehouden via de maandelijkse nieuwsbrieven.
Het themacertificaat zorgt ervoor dat er structureel aandacht is voor het thema middelenpreventie en dat mentoren geschoold worden en samenwerken met De Boei. Mentoren vinden het een waardevolle aanvulling. Jaarlijks wordt een startactiviteit voor de leerlingen georganiseerd om de lessenserie feestelijk te starten. Mentor Femke: “Om op een leuke en actieve manier te starten met Frisse start, hebben we een Zweeds loopspel gedaan. De leerlingen moesten in de wijk papieren zoeken met daarop vragen over alcohol, roken en drugs. Op deze manier is de voorkennis op een leuke manier geactiveerd. Ook hebben we in de pauze fruit uitgedeeld, om zo de leerlingen te laten nadenken over het maken van gezonde keuzes”
