Veelgestelde vragen over Helder op School

Leerlingen en studenten die geen middelen gebruiken zitten lekkerder in hun vel en voelen zich fitter. Dit vergroot hun mentale weerbaarheid tegen verleidingen als roken, vapen, alcohol en drugs. Daarom is het belangrijk leerlingen en studenten tijdig te stimuleren en te leren om gezonde keuzes te maken over roken, vapen, alcohol- en drugsgebruik en om middelengebruik zoveel mogelijk te ontmoedigen. Als school draag je daarmee bij aan een gezond schoolklimaat waarin jongeren zich goed kunnen ontwikkelen.  

Middelengebruik onder jongeren is al jarenlang hoog. Het overgrote deel van de jongeren doet tijdens de schooljaren ervaring op met roken, vapen, alcohol en/of drugs. Daarom is het belangrijk om hier juist in deze leeftijdsfase en ook op school aandacht aan te besteden.  

Lees meer in de factsheet Belang van preventie op school 

“Met zo’n integraal programma als Helder op School weet je zeker dat je dingen doet die bewezen effectief zijn en geen kostbare energie verspilt aan dingen die niet werken.” - Gezonde School-adviseur

We zijn ons ervan bewust dat er veel van scholen gevraagd wordt. Maar we raden toch aan om te investeren in de integrale aanpak van Helder op School, omdat dit op de lange termijn juist veel oplevert. Leerlingen zitten beter in hun vel, presteren beter op school, spijbelen minder en zijn mentaal weerbaarder. Daarbij voorkom je incidenten en als zich toch een incident voordoet weet iedereen direct wat hij of zij moet doen.  

Een ander voordeel is dat je als school laat zien dat je leerlingenzorg en een veilig en gezond schoolklimaat hoog in het vaandel hebt. Als je niets doet, draag je onbewust misschien zelfs bij aan het taboe rondom gebruik. Dit maakt het moeilijker voor leerlingen én docenten om eventuele problemen bespreekbaar te maken. En dat is jammer, want hoe eerder individuele problemen aangepakt worden, hoe groter de kans op succes. 

Daarbij hoef je niet alles in één keer te doen. Je kunt de aanpak stapsgewijs opbouwen over meerdere jaren. Door te werken met een erkende interventie kies je voor een werkwijze die bewezen effectief is. Je investeert in kwaliteit en dat vraagt wat meer tijd en aandacht, maar je weet dan wel zeker dat je echt doet wat werkt.  

“Begin nou eens met dat beleidsformat, train een aantal docenten, houd een ouderavond en doe het lespakket Frisse Start in de brugklassen. Dan ben je al een eind op weg.” - Preventiewerker regionale instelling voor verslavingszorg

Ouders zijn primair verantwoordelijk voor de opvoeding van hun kinderen. We weten uit onderzoek dat ouders veel meer invloed hebben op hun kinderen dan zij zelf vaak denken. Duidelijke regels stellen en in gesprek blijven met kinderen blijkt ertoe te leiden dat kinderen later beginnen met roken en drinken en minder drugs gebruiken.  

Maar ook de school of onderwijsinstelling heeft een belangrijke taak in het voorbereiden van de leerlingen op deelname aan de samenleving. Kinderen brengen immers een groot gedeelte van hun tijd op school door, in ieder geval tot hun 16e jaar.  

Wij denken dan ook dat ouders en school gezamenlijk de taak hebben om de gezondheid van de kinderen te bewaken en te bevorderen. Door vanuit school de ouders te betrekken, zorgt je dat de opvoeding thuis en de activiteiten op school op elkaar aansluiten. Onderzoek laat zien dat deze aanpak het meest effectief is. 

Lees ook de factsheet Belang van preventie op school 

Als je kiest voor Helder op School met begeleiding van een Gezonde School-adviseur van de GGD of een preventiedeskundige van een instelling voor verslavingszorg, dan weet je als school dat docenten en ander schoolpersoneel getraind en begeleid worden door professionals met relevante kennis en ervaring. Deze professionals worden eerst zelf getraind en weten hoe je signalen van riskant gebruik kunt herkennen, een goed zorgplan opstelt en eventuele problemen bespreekbaar maakt. Ze helpen je op weg met advies en praktische tools. 

“Het kost je veel meer tijd om het allemaal zelf uit te zoeken. De adviseur neemt ons veel werk uit handen en weet de weg al, waardoor we ook effectiever werken.” - Teamleider mbo

Middelengebruik is een breed en urgent maatschappelijk probleem. Het komt voor op álle scholen. Bijna de helft van de leerlingen tussen 12 en 16 jaar heeft weleens alcohol gedronken en één op de zes leerlingen heeft weleens gerookt. Aandacht voor gezond leven, leren en ontwikkelen maakt deel uit van de brede opdracht van scholen en van het creëren van een stevige pedagogische basis. Aandacht voor middelengebruik hoort hier bij.  

Preventie is er bovendien op gericht om te voorkomen dat er problemen ontstaan. Het puberbrein is in ontwikkeling en daardoor extra kwetsbaar. Problematisch gebruik van alcohol en drugs verstoort die ontwikkeling en kan leiden tot slechtere schoolprestaties, verzuim en soms zelfs tot schooluitval. Daarom is het belangrijk om leerlingen op een gezonde manier te leren omgaan met het gebruik van tabak en nicotine, alcohol en drugs en op een verantwoorde manier te gokken, gamen en sociale media te gebruiken. Het is ook essentieel om hierin samen te werken met de ouders of andere opvoeders. Met als doel om gebruik te voorkomen of in elk geval zo lang mogelijk uit te stellen. Hiermee legt de school een goede basis voor de toekomst van de leerlingen. 

Zie ook cijfers middelengebruik scholieren 

Voorlichting vanuit een waarschuwende benadering gaat vooral in op de gevaren van middelengebruik en het risico op verslaving. Leerlingen worden gewaarschuwd om er niet aan te beginnen en er worden angstgevoelens gecreëerd. Ervaringsdeskundigen maken natuurlijk veel indruk op jongeren. Maar voor een heleboel jongeren staat een verhaal van bijvoorbeeld een ex-verslaafde ook ver van hen af. De meeste jongeren gaan immers niet verder dan kennismaken en experimenteren met middelen. Het is daarom veel belangrijker om over de risico’s van gebruik te praten dan over verslaving.  

Een genuanceerde en realistische benadering werkt beter. Helder op School kiest voor een persoonsgerichte benadering met lesmateriaal dat goed aansluit bij de belevingswereld van jongeren en aandacht besteedt aan kennis, het vormen van een eigen mening, het vergroten van eigenwaarde, het leren maken van keuzes en het bieden van weerstand aan groepsdruk. Daarnaast staan de lessen niet op zichzelf. Wanneer Helder op School volledig wordt uitgevoerd, zijn de lessen ingebed in een goed zorg- en begeleidingssysteem, een duidelijk schoolbeleid en geïnformeerde en betrokken van ouders. 

Lees meer 

• Blog over de keerzijde van afschrikwekkende voorlichting op school 
• Richtlijnen verslavingspreventie binnen het onderwijs. Deze richtlijnen geven meer duidelijkheid over de manier van werken, de beschikbare interventies en de theoretische onderbouwing. Ze geven een overzicht van wat werkt (en wat niet) op welke leeftijd. 
• Standpunt en advies van Helder op School over de inzet van ervaringsdeskundigen bij voorlichting 

De lespakketten van Helder op School zijn niet primair gericht op voorlichting over tabak, alcohol en drugs, maar wel op kennis, houding en gedrag. De lessen sluiten aan op de ontwikkelingsfase van het kind, waarbij is onderzocht wat wel en niet werkt. Op deze manier is het aanbod per leeftijdsfase zo effectief mogelijk ingericht en wekken de lessen geen onnodige extra nieuwsgierigheid op. 

De lespakketten richten zich o.a. op: 

• stellen van een sociale norm (het is niet normaal om middelen te gebruiken, zeker niet ‹18 jaar)
• betrekken van ouders en andere opvoeders
• versterken van zelfcontrole
• weerbaar maken tegen groepsdruk

Lees meer in de Richtlijnen verslavingspreventie binnen het onderwijs. Deze richtlijnen geven meer duidelijkheid over de manier van werken, de beschikbare interventies en de theoretische onderbouwing. Ze geven een overzicht van wat werkt (en wat niet) op welke leeftijd. 

Het is zinvol om de kennis van de leerlingen te checken. Leeftijdsgenoten en sociale media zijn niet altijd de beste informatiebronnen.

Docenten die hun kennis willen opfrissen kunnen gebruik maken van de e-learning Middelenkennis voor docenten en andere onderwijsprofessionals. 

De aanpak van Helder op School is veel breder dan alleen kennis van middelen en maakt gebruik van onderliggende principes waarvan we weten dat deze werken (zie Richtlijnen verslavingspreventie in het onderwijs).

Het feit dat je dit als school aanpakt geeft juist aan dat je de gezondheid van je leerlingen en jouw verantwoordelijkheid als school serieus neemt, ook naar ouders en toekomstige leerlingen. Middelengebruik is een algemeen maatschappelijk thema. Door dit thema aan te pakken voorkom je bovendien onnodige incidenten.

Jaarlijkse evaluatie is een goed middel om na te gaan of het beleid volstaat of dat er nog aanpassing nodig is. Het inplannen van een jaarlijks evaluatiegesprek houdt het thema blijvend op de agenda en zorgt dat de afspraken scherp blijven.  

Tip: neem in het beleid op wie verantwoordelijk is voor het inplannen van dit gesprek. Het kan helpen als er iemand is op de school die het onderwerp blijft aanwakkeren en draagvlak creëert om met het thema aan de slag te blijven, zoals een zorgcoördinator. 

Nee, Helder op School heeft op dit moment geen aanbod voor hbo en wo. We verwijzen daarvoor graag door naar een nieuw programma in ontwikkeling: Stijn (Studentenwelzijn mbo, hbo en wo). Dit programma is opgezet om onderwijsinstellingen, gemeenten en preventie- en zorgprofessionals te helpen om het studentenwelzijn te verbeteren en studenten veerkrachtiger te maken. Uit onderzoek blijkt dat veel studenten last hebben van prestatiedruk, stress en psychische klachten en ook studeren lukt het beste als je goed in je vel zit.