Opgroeien in een Kansrijke Omgeving en het IJslandse model
'Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO)' is een Nederlandse preventieaanpak voor gemeenten en is gebaseerd is op de uitgangspunten van het IJslandse preventiemodel. Een succesvolle community-based aanpak uit IJsland om middelengebruik onder jongeren op een positieve manier terug te dringen.
Vragen?
Heb je vragen over Opgroeien in een Kansrijke Omgeving? Stel ze aan het Trimbos-instituut. Je kunt je ook inschrijven voor de nieuwsbrief.
De resultaten in IJsland
IJsland heeft de laatste 20 jaar een community-based preventieaanpak gebruikt om het middelengebruik (alcohol, tabak en drugs) aan te pakken onder jongeren. Met succes! In 1998 was 42% van de IJslandse 15- en 16-jarigen in de laatste 30 dagen dronken geweest. In 2017 was dit nog maar 5%. Voor roken en het gebruik van drugs realiseerden de IJslanders een vergelijkbare daling. Maar hoe hebben ze dit voor elkaar gekregen?
De IJslandse uitgangspunten
Het IJslandse preventiemodel is een primaire preventieaanpak gericht op het creëren van een positieve leefomgeving, waarin jongeren gezond, veilig en kansrijk kunnen opgroeien, zonder middelengebruik. De uitgangspunten hierbij zijn om als volgt te werken:
- Evidence based: onderzoek stuurt de praktijk aan.
- Community based: organisaties en personen in de omgeving van jongeren worden zoveel mogelijk betrokken.
- In dialoog: continue dialoog tussen onderzoek, beleid en praktijk.
- Duurzaam: langetermijn-commitment en investering zijn nodig.
Waarom jongeren drinken, roken en drugs gebruiken
De eerste stap die ze in IJsland hebben gezet, is nagaan hoe het komt dat jongeren wel of geen middelen gebruiken. Uit de wetenschappelijke literatuur hebben de IJslanders de belangrijkste omgevingsfactoren geselecteerd die het risico op middelengebruik verkleinen (beschermende factoren) en het risico vergroten (risicofactoren). Deze zijn grofweg op te delen in vier domeinen of omgevingen:
- Gezin
- Peergroep (vrienden en leeftijdsgenoten)
- School
- Vrije tijd
Hieronder vallen factoren zoals emotionele support van ouders en deelname aan professioneel begeleide vrijetijdsactiviteiten, die een beschermende werking kunnen hebben op het middelengebruik van jongeren.
Ondersteund door landelijke maatregelen
Naast deze community-based aanpak, waar interventies op lokaal niveau worden ingezet, spelen landelijke wetgeving en maatregelen ook een rol. Zo kunnen jongeren in IJsland tabak kopen vanaf 18 jaar en alcohol vanaf 20 jaar. Daarnaast is er een landelijke campagne geweest tegen roken. Waarschijnlijk zijn de goede resultaten die IJsland de laatste 20 jaar heeft geboekt toe te schrijven aan de combinatie van lokale en landelijke acties.
Meten is weten
Om na te gaan hoe het gaat met de IJslandse jeugd, maken ze in IJsland gebruik van een jaarlijkse monitor. Op school worden alle leerlingen van 10 tot 20 jaar jaarlijks bevraagd door middel van een uitgebreide vragenlijst, waarin de belangrijkste risico- en beschermende factoren aan bod komen. De resultaten van deze monitor worden binnen twee tot drie maanden teruggekoppeld in rapporten op landelijk, gemeentelijk en schoolniveau aan diverse stakeholders.
Op basis van deze rapporten gaan onderzoekers, beleidsmakers en mensen uit de praktijk de dialoog met elkaar aan om prioriteiten te bepalen. Samen bedenken zij op welke risico- en beschermende factoren ingezet moeten worden, welk beleid en welke interventies daarvoor geschikt zijn en welke stakeholders een rol kunnen spelen. Uit de praktijk worden bijvoorbeeld ouders, scholen en organisators van jeugdactiviteiten betrokken. Het betrekken van de community is dus een cruciaal onderdeel van deze werkwijze. Doordat de monitor jaarlijks wordt uitgevoerd, krijgen de stakeholders snel feedback en kunnen de preventie-activiteiten worden bijgesteld waar nodig.
Geen vaststaand pakket maatregelen
Het IJslandse model bestaat niet uit een vast pakket interventies of campagnes. Lokaal wordt besproken wat de grootste problemen zijn en waar kansen liggen om deze aan te pakken.
Om de participatie in sport en andere vrijetijdsactiviteiten te verhogen, hebben ze in IJsland bijvoorbeeld een vrijetijdspas ontwikkeld. Jaarlijks krijgen alle jongeren in Reykjavik een vrijetijdspas waar een bedrag van omgerekend circa 400 euro op staat, die ze kunnen gebruiken voor georganiseerde sportlessen en culturele activiteiten.
Factsheet: IJslandse aanpak
De factsheet 'IJslandse aanpak van middelengebruik onder jongeren':
- Geeft inzicht in de aspecten die van belang zijn bij de vertaling van dit model naar de Nederlandse situatie
- Bevat een verkenning van de wetenschappelijke onderbouwing van de factoren waar het model zich op richt
- Bespreekt de effectiviteit van het IJslandse preventiemodel
Meer weten over deelname?
Lees alles over deelname aan het implementatietraject van Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO).
Producten
Het IJslandse preventiemodel in Nederland
Lees meer >
Gezond en kansrijk opgroeien
Lees meer >
Het IJslandse preventiemodel in Nederland
Lees meer >
