Middelenpreventie voor kwetsbare groepen

Door de omgeving positief te beïnvloeden creëer je ook mogelijkheden voor de doelgroep zelf. Dit is met name voor mensen in kwetsbare groepen belangrijk omdat zij door de omstandigheden niet altijd het gevoel hebben dat zij hun eigen situatie kunnen beïnvloeden. Denk dus ook hoe bijvoorbeeld ouders en andere partijen in de sociale omgeving versterkt kunnen worden. En wat hen hier concreet bij kan helpen.

Bij veel risicofactoren in de omgeving gaat het om sociale determinanten. Dit zijn de  omstandigheden waarin mensen opgroeien, wonen, werken en leven en die invloed hebben op hun gezondheid. Op deze manier leiden verschillen in de omstandigheden tussen bepaalde woonwijken of werkplekken dus ook tot gezondheidsverschillen. Dit maakt groepen mensen in sommige wijken of werksectoren kwetsbaar. Overheden kunnen de impact van sociale determinanten op gezondheid beïnvloeden door juist op die plekken waar de risicofactoren opstapelen extra te investeren. Bijvoorbeeld door hulp te bieden bij financiële problemen of onveiligheid op school of in de buurt. Maar ook door ervoor te zorgen dat alcohol en drugs daar minder beschikbaar zijn en niet zichtbaar gebruikt worden. En door opvoedingsondersteuning en vrijetijdsbesteding toegankelijk(er) te maken. Middelenpreventie wordt op deze manier ook een vanzelfsprekend onderdeel van het Integraal werken in de wijk.

Voor het bereiken van kwetsbare groepen is een outreachende werkwijze noodzakelijk: ga naar  de parken, pleinen, straten en buurthuizen waar de doelgroep vaak komt en laat ook zoveel mogelijk preventieactiviteiten daar plaatsvinden. Binnen scholen en instellingen kan ook een inreachende werkwijze ingezet worden, bijvoorbeeld een preventiewerker vanuit verslavingszorg die wekelijks aanwezig is om vragen van medewerkers, ouders en jongeren te beantwoorden en als zodanig onderdeel wordt van het schoolteam.

Ook andere professionals zoals jongerenwerkers, maatschappelijk werkers, wijk-GGD-ers, en wijkagenten kunnen deze werkwijze toepassen. Dit betekent niet dat zij zelf voorlichting en advies moeten geven over middelengebruik. Wel kunnen zij signaleren en de doelgroep informeren over het aanbod. Ze fungeren dus als een bruggenbouwer.

Professionals in het sociaal domein staan in contact met veel van de kwetsbare groepen. Zorg als gemeente dat zij een bijdrage kunnen leveren aan middelenpreventie en zich hier mede verantwoordelijk voor voelen. Instellingen voor verslavingszorg kunnen deze professionals deskundigheidsbevordering aanbieden op middelenkennis en signaleren, begeleiden en toe leiden bij mogelijk problematisch gebruik.

Bij preventie is het ook belangrijk om er op het juiste moment bij te zijn. Volgens de levensloopbenadering kunnen bepaalde overgangsmomenten kunnen mensen extra kwetsbaar maken voor gezondheidsproblemen, waaronder problematisch middelengebruik. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer mensen door het wisselen van school of werk of een verhuizing in een nieuwe sociale omgeving komen waar middelen worden gebruikt. Dit kan ook gebeuren wanneer zij (voor het eerst) uitgaan of festivals bezoeken. Daarnaast kunnen ook specifieke levensgebeurtenissen zoals het verliezen van een baan of van een naaste het risico op problematisch middelengebruik vergroten.

Er zijn meerdere interventies die zich specifiek richten op het voorkomen van (problematisch) middelengebruik. Een aantal daarvan richt zich daarbij ook op specifieke doelgroepen.

Maar er zijn ook interventies die bijdragen aan middelenpreventie omdat zij bepaalde risicofactoren verkleinen of juist beschermende factoren versterken. Denk hierbij aan een algemene programma’s zoals Triple P en Taakspel die bewezen effectief zijn in het voorkomen van gedragsproblemen. Bespreek met de stakeholders waar zij kansen om de doelgroepen die zij kennen te bereiken met dit aanbod en investeer waar nodig extra in implementatie.

Zoek daarnaast in de databanken van het NJi en CGL ook naar interventies per doelgroep die ook bijdragen aan het voorkomen van (problematisch) middelengebruik.

Voorbeelden van interventies voor:

• Mensen met minder welvaart, een lager opleidingsniveau en minder arbeidsdeelname
• Mensen die verblijven in een instelling
• Jongeren die spijbelen, thuiszitten of voortijdig school verlaten
• Leerlingen cluster-4 onderwijs, praktijkonderwijs en VMBO-B
• Mensen die in aanraking komen met politie of justitie
• Kinderen van ouders met psychische problemen of een verslaving
• Mensen met een lichte verstandelijke beperking
• Mensen met psychische problemen
• Mensen die werken onder zware arbeidsomstandigheden