Geen plek voor stigmatisering in de wijk

Het Panel Psychisch Gezien 2021 is een panel van honderden mensen die lange tijd last hebben van psychische problemen. Het panel is bedoeld om hen een stem te geven en een beter beeld te krijgen van hun leven, activiteiten en ontwikkelingen. Tussen 2015 en 2019 voelde meer dan een kwart van de panelleden (27 procent) zich gediscrimineerd of achtergesteld.  Slechts minder dan een kwart (24 procent) heeft het gevoel  écht mee te tellen in de maatschappij. Bijna 2 op de 5 van de panelleden voelt zich eenzaam. En het gevoel dat ze meetellen in de maatschappij verbetert de afgelopen jaren ook niet. Wél voelen ze zich minder gediscrimineerd, maar met 20 procent is dit cijfer nog steeds te hoog.

In de gemeente moet iedereen meetellen

Dat het belangrijk is dat iedereen meetelt, daar is iedere gemeente het mee eens. Toch worstelen gemeenten hiermee: het Trimbos-instituut vroeg acht gemeenten hoe zij omgaan met mensen met psychische problemen. Is er beleid? Ondersteuning? En hoe zorgen gemeenten ervoor dat mensen met psychische problemen ook meetellen in de maatschappij? En dat blijkt lastig.

Veel gemeenten weten weinig over het leven en de problemen van mensen met psychische problemen. Waar lopen ze tegenaan? En anderzijds: wat zijn hun wensen? Het is voor gemeenten lastig om cliëntvertegenwoordigers en ervaringsdeskundigen te betrekken waardoor het verhaal en de ervaringen van mensen met  psychische problemen onduidelijk is.

“Het is lastig om de juiste mensen in de juiste mix om tafel te krijgen. Het gaat om een heel breed spectrum aan handicaps. En we willen niet alleen meningen van individuen, maar ook van vertegenwoordigers van een groep, dat is best moeilijk”. – Beleidsmedewerker gemeente

In gesprek met acht gemeenten, heeft het Trimbos-instituut gevraagd wat zij doen in hun beleid om mensen met psychische problemen mee te laten meetellen in de maatschappij en ondersteuning te geven. In alle gesprekken vertellen gemeenten dat ze nog weinig weten over de wensen en belemmeringen die mensen met psychische problemen ervaren.

“We zouden graag wat meer informatie en tips willen over hoe je ervaringsdeskundigen in je gemeente kan betrekken. Ik denk dan bijvoorbeeld aan kennissessies of iets dergelijks. En ook goede voorbeelden van andere gemeenten. Soms vraag ik me ook af of we alles op lokaal niveau kunnen doen. En mensen moeten ook wel met de gemeente in gesprek willen gaan hierover, niet iedereen wil dat”. – Beleidsmedewerker bij gemeente

Lokale Inclusie Agenda

Om ervoor te zorgen dat iedereen meetelt in de gemeente, dus ook mensen met een lichamelijke of psychische beperking, moet elke gemeente een Lokale Inclusie Agenda maken. Hierin staat hoe de gemeente werkt aan het waarmaken van het VN-verdrag over de rechten van personen met een handicap. Het VN-verdrag gaat niet alleen over het verbeteren van deelname aan de maatschappij van mensen met een lichamelijke beperking, maar ook om dit te bereiken voor mensen met psychische problemen. Deze groep mensen heeft te maken met verschillende problemen.  Zij worden bijvoorbeeld onaardig behandeld, krijgen minder kansen op werk of hebben last van vooroordelen.

In de gemeenten worden verschillende activiteiten georganiseerd die het meedoen van mensen met psychische problemen kunnen bevorderen. Zo zetten enkele gemeenten in op het vergroten van bewustwording door middel van de inzet van ervaringskennis en –deskundigheid en het geven van voorlichting over onder andere psychische beperkingen. Twee concrete voorbeelden hiervan zijn Mental Health First Aid en Welkome wijk.

1. Mental Health First Aid (MHFA)

De cursus MHFA helpt mensen bij het omgaan met psychische problemen en om leed bij andere mensen in hun wijk te herkennen. Deelnemers leren vaardigheden om eerste hulp en steun te bieden bij beginnende psychische problemen of bij problemen die verergeren. Ook leren zij hoe ze iemand kunnen verwijzen naar passende hulp. Evaluaties laten zien dat deelnemers aan de MHFA-cursus meer begrip kregen voor mensen met psychische problemen en zich bewuster zijn van hun eigen (voor)oordelen. Bijvoorbeeld het onterecht denken dat mensen met psychische problemen onberekenbaar of onbetrouwbaar zijn. Het  is belangrijk om het stigma of vooroordeel over psychische problemen te verminderen.

“Ik weet nu wat ik moet doen als ik iemand zie die ernstig psychotisch is. In de gaten houden, kijken of ik wat kan doen, en dan inschatten. Als mijn buurman raar gaat doen, stap ik er wel op af, maar die ken ik. Als ik in de stad loop en daar loopt iemand raar te schreeuwen, dat weet ik niet.” – Deelnemer aan MHFA

2. Welkome Wijk

Het zou heel normaal moeten zijn om prettig met anderen in je wijk samen te leven, maar vooroordelen maken dat soms lastig. Die ontstaan als mensen elkaar niet begrijpen. Het landelijke project Welkome Wijk wil meer aandacht geven aan mensen met psychische problemen en onbegrepen gedrag zoals angst, onrust, dwalen en schreeuwen. De aanpak richt zich op het tegengaan van stigmatisering en vooroordelen in de wijk. Het bestaat uit bewustwordingsbijeenkomsten voor professionals, vrijwilligers en wijkbewoners over omgaan met mensen met psychische problemen in de wijk.  Het doel is om meer kennis en begrip te krijgen voor psychische problemen, zodat iedereen in de wijk prettiger, veiliger en gezelliger samenleeft. De organisatie Mind voert deze bijeenkomsten uit in samenwerking met ambassadeurs. Dat zijn mensen die zelf ervaring hebben met psychische problemen.

“Ik vond het leerzaam om van de ervaringsdeskundige te horen dat het oké is om dingen te benoemen. Dus als je denkt dat het niet goed gaat met iemand, dat je die zorgen dus best mag uitspreken. Met zulke concrete tips, daar kan je echt iets mee.” – Deelnemer aan Welkome Wijk                 

Het Trimbos-instituut en de Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN) onderzoeken in vier gemeenten de impact van de bewustwordingsbijeenkomsten.  De onderzoeken zijn nog niet afgerond, maar geven al wel een eerste indruk van de ervaringen van de deelnemers. Door deelname aan de bijeenkomsten zijn de deelnemers zich meer bewust van stigma. Zowel van hun eigen vooroordelen als hoe zij omgaan met  iemand met psychische problemen. Deelnemers praten meer over psychische problemen en hierdoor wordt het onderwerp vooral menselijker en persoonlijker.

Meer informatie

• Dossier Destigmatisering en inclusie
• Nieuwsbericht ‘Panel Psychisch Gezien gaat regionaal en zoekt nieuwe leden’
• Dossier Psychische gezondheid in de wijk – Trimbos-instituut