Preventieakkoord is een historische kans

Met de lancering van dit akkoord laat dit kabinet zien dat het stevig wil inzetten op het terugdringen van welvaartsziekten. Dit sluit aan op de grondwettelijk vastgelegde taak van de overheid om de volksgezondheid te beschermen. Maar het is ook een verstandige keuze. Overmatig alcoholgebruik, ongezonde voeding, te veel zitten en roken zijn verreweg de grootste oorzaak voor ziektelast in Nederland, met 35.000 doden en 9 miljard euro aan zorguitgaven per jaar.

Overdaad aan verleidingen

Ongezond gedrag wordt vooral bepaald door blootstelling aan omgevingsprikkels: zien roken doet roken, een overdaad aan verleidingen maakt het voor veel mensen bijna onmogelijk om minder en gezonder te eten of af te zien van alcohol. Vooral voor mensen die door erfelijke aanleg, aangeleerd gedrag in de vroege kinderperiode of een verslavingsprobleem moeilijk weerstand kunnen bieden tegen deze prikkels. Interventies die de omgeving veranderen, zoals het verminderen van de zichtbaarheid en beschikbaarheid van sigaretten, drank en snacks, behoren tot de meest effectieve interventies. Maar daar is wél wetgeving voor nodig.

Stick and carrot

Een effectief preventiebeleid kan niet alleen bestaan uit charmante interventies. Het vraagt juist om een combinatie van ‘stick and carrot’; verbieden en verleiden – waarbij ook hoort dat degenen die daarbij hulp nodig hebben de juiste ondersteuning krijgen. IJsland veranderde met zo’n aanpak in twintig jaar tijd het middelengebruik onder jongeren compleet. Naast aantrekkelijk sportaanbod en ondersteuning voor ouders, werden de prijzen van alcohol en tabak stapsgewijs verhoogd. Het resultaat was dat alcoholgebruik en roken spectaculair daalde onder de jeugd.  Zo’n sprekend voorbeeld mist als het gaat om het terugdringen van obesitas. Gelukkig zijn er wel lokale voorbeelden van steden (ook in Nederland) waar het wel is gelukt om die daling in te zetten door middel van een integrale intersectorale aanpak gericht op gezondere voeding, meer lichaamsbeweging en betere nachtrust. Het vereist een stevig lokaal commitment waarbij de regie ligt bij het volksgezondheidsbeleid.

Gecombineerde aanpak

Kenmerkend aan landen en gemeenten waar leefstijlproblemen zijn teruggedrongen, is dat daar goed gebruik wordt gemaakt van wetenschappelijke kennis over preventie. In het regeerakkoord staat daarom dat de maatregelen in het Preventieakkoord bewezen effectief moeten zijn. De wetenschap laat zien dat een gecombineerde aanpak het beste is: niet alleen voorlichting geven om gezondere keuzes te maken, maar ook regelgeving om blootstelling aan alcohol, tabak en ongezonde voeding te beperken en zorgen dat prijzen voor deze producten hoger worden.

Aarzelingen

In Nederland worden maatregelen die verleiden enthousiast omarmd – niemand is erop tegen om schoolprogramma’s aan te bieden, sportdeelname te stimuleren of het eten van groente en fruit te stimuleren.  Maar het enthousiasme neemt af als het gaat om maatregelen die verbieden of belemmeren. Denk aan duurdere alcoholische of suikerhoudende dranken, of invoeren van generieke verpakkingen van tabakswaren. Dan wordt een politiek-economische afweging gemaakt. Ook als het bewijs geleverd is dat de kosten tegen de baten opwegen, wordt er nog veel geaarzeld. Zeer effectieve maatregelen eindigen daarom soms in de politieke prullenbak.

Eerste stap

Dit kabinet heeft lef getoond door preventie een belangrijke plek te geven in haar plannen. Komende jaren zullen de partijen die het akkoord ondertekenen moeten laten zien dat het hen menens is om de gestelde doelen te realiseren. Dat geldt ook voor de politiek. Het huidige pakket aan maatregelen en afspraken zien wij vooral als een belangrijke eerste stap, in de toekomst zullen ongetwijfeld meer maatregelen nodig zijn. De druk vanuit belanghebbenden om daarbij vrijwel alleen in te zetten op de ‘carrots’ is groot. Wij roepen op om – nu en komende jaren – vast te houden aan de ambitie om wetenschappelijk bewezen aanpakken in te zetten en zo deze historische kans te benutten.

Auteurs:

Ninette van Hasselt, hoofd Expertisecentrum Alcohol, Trimbos-instituut
Jaap Seidell, hoogleraar Voeding en Gezondheid aan de VU
Marc Willemsen, hoogleraar Tabaksontmoediging aan de UM en wetenschappelijk directeur Nederlands Expertisecentrum Tabaksontmoediging, Trimbos-instituut

Nb: dit artikel is tevens verschenen op NRC.nl

Meer informatie

Stuur een bericht aan contactpersoon Ninette van Hasselt
of bel +31 (0)30 – 2959(312)

Auteur

Stuur een bericht aan contactpersoon Ninette van Hasselt
of bel +31 (0)30 – 2959(312)