Voorlichten over vapen op basisscholen? “Liever niet!”

Uit de laatste ScholierenMonitor blijkt dat steeds meer jonge kinderen vapen. Het deel van de leerlingen uit groep 7 en 8 van het basisonderwijs dat wel eens heeft gevapet, is de afgelopen jaren meer dan verdubbeld. Van 3,2% in 2019 naar 8,2% in 2023. Deze ontwikkeling is zorgelijk, want vapen is zeer schadelijk voor het jonge brein. 

Wat maakt vapen zo aantrekkelijk? 

De laatste jaren zijn de schadelijke gevolgen van vapen regelmatig in het nieuws geweest. De tijd dat mensen niet wisten dat vapen slecht voor je is, ligt daardoor echt achter ons. Maar waarom beginnen steeds meer kinderen er dan toch mee? 

Vapen is aangeleerd gedrag. Net als alle andere schadelijke gewoonten. Kinderen leren door het observeren en imiteren van anderen. Als zij mensen in hun omgeving zien vapen, dan lijkt dit al snel normaal. Hierbij spelen sociale media een grote rol; beelden van vapende jongeren zijn tegenwoordig niet meer weg te denken uit de online omgeving. 

De tabaksindustrie heeft de afgelopen jaren stevig ingezet op een nieuwe generatie nicotineverslaafden. Terwijl de sociale norm ten opzichte van roken door allerlei preventieve maatregelen steeds negatiever is geworden, heeft de industrie hard gewerkt aan het imago van nieuwe producten. Goedkope, kleurrijke wegwerp-vapes met zoete smaakjes werden massaal gepromoot door influencers om jongeren te bereiken en te verleiden. Hoewel deze smaakjes nu verboden zijn, blijft de positieve associatie met vapen bij veel jongeren bestaan. 

Waarom voorlichting onvoldoende werkt 

Als we ongezond gedrag zoals vapen willen terugdringen, kiezen we vaak voor voorlichting. Helaas is er weinig bewijs dat dit ook echt helpt. Natuurlijk is het belangrijk om de risico’s te kennen; anders is er geen reden voor ander gedrag. Maar als we weten dat iets schadelijk is, betekent dit nog niet dat we ons anders gaan gedragen. 

Onze keuzes zijn namelijk niet alleen gebaseerd op rationele overwegingen. Hoe we over iets denken is een mix van allerlei associaties: wat we weten, maar ook hoe we ons ergens bij voelen. Voorlichting over risico’s verandert de meeste van deze associaties niet. Daar komt bij dat jongeren meer waarde hechten aan wat nu leuk of aantrekkelijk is, dan aan mogelijke gevolgen voor later. 

Bij jonge kinderen kan voorlichting zelfs averechts werken. We weten uit onderzoek dat lessen over roken en alcohol op de basisschool kunnen leiden tot nieuwsgierigheid bij kinderen die hier zelf nog niet in geïnteresseerd zijn. Door aandacht te geven aan iets dat in een kleine groep speelt, wek je bovendien de indruk dat iets normaler is dan eigenlijk het geval is.  

Wat dan wel? 

Als we willen voorkomen dat jonge kinderen gaan vapen, dan moeten we ervoor zorgen dat zij hier zo min mogelijk mee in aanraking komen. Basisscholen spelen hierbij een hele belangrijke rol. 

Verreweg de meeste leerlingen uit groep 7 en 8 (91,8%) hebben nog nooit gevapet. Het is daarom belangrijk dat zij in de schoolomgeving niet met vapen in aanraking komen. Het thema vapen moeten dan ook opgenomen worden in het schoolbeleid, waarbij helder vastgelegd wordt hoe regels worden nageleefd en wie waarvoor verantwoordelijk is. Dit beleid moet duidelijk worden gecommuniceerd naar zowel leerlingen als ouders, zodat iedereen weet dat vapen op school niet is toegestaan. Op deze manier geeft de school een duidelijke norm af: vapen is niet normaal en wordt dus niet geaccepteerd! 

Daarnaast kan de school een belangrijke rol spelen in het ondersteunen van ouders. Ouders zijn de sleutel tot het gedrag van hun kind. Door duidelijke regels te stellen en deze consequent te handhaven, geven ze een krachtig signaal af over wat wel en niet acceptabel is. Toch twijfelen veel ouders aan hun eigen invloed. Ze maken zich zorgen over de gezondheidsschade, maar weten niet goed wat ze kunnen doen. Doordat basisscholen meestal goed contact hebben met ouders, kunnen zij een belangrijke schakel zijn om ouders te ondersteunen met praktische handvatten en advies. 

Aan de slag! 

Terughoudend zijn met voorlichting is iets heel anders dan niets doen. Er is wel degelijk een rol weggelegd voor het basisonderwijs bij het terugdringen van vapen onder leerlingen. Een gezonde leerling begint bij een gezonde omgeving en daar kan de school veel in betekenen. 

Meer informatie 

• Ga aan de slag met het preventieprogramma Helder op School 
• Bekijk meer recente cijfers over vapen onder scholieren  
• Bekijk de opvoedtips van Helder Opvoeden rondom vapen