Investeer in kunst en cultuur voor mentale gezondheid
Renate Verkaik is senior projectmedewerker Ouderen en heeft veel kennis en ervaring met kunst en cultuur in de zorg. Zo heeft ze eraan bijgedragen dat het ZonMw programma ‘Kunst en cultuur in de Langdurige zorg en ondersteuning’ tot stand kwam. Ook heeft ze zich samen met Vitalis Woonzorggroep en het Centrum voor de Kunsten Eindhoven ingezet voor kunst in de ouderenzorg. In deze blog vertelt zij waarom ze het belangrijk vindt om te investeren in kunst en cultuur voor de gezondheid.
Inmiddels is er behoorlijk wat bewijs dat deelname aan culturele activiteiten, zoals schilderen, zingen of meedoen aan een theaterstuk, goed is voor de mentale gezondheid.*o.a. Fancourt & Finn, 2019 Natuurlijk zijn de effecten vaak moeilijk meetbaar en ligt de focus van onderzoeken soms op kleinschalige projecten en de individuele beleving. Toch hebben we inmiddels genoeg aanwijzingen waaruit blijkt dat cultuurparticipatie in het algemeen goed is voor de mentale gezondheid.
Dat blijkt bijvoorbeeld ook uit de persoonlijke ervaringen van mensen die zingen in een participatiekoor, een koor voor mensen met en zonder dementie. Een deelnemer aan het participatiekoor van het Cultuurhuis het Wilde Westen in Utrecht-West verwoordt haar persoonlijke beleving als volgt.
Nou, als ik voor mezelf spreek, dan is het echt een uitingsvorm van emoties, die heel erg vastzitten bij mij. Ik kan emoties vaak niet eens plaatsen of snappen of ik weet gewoon niet zo goed wat er in mijn hoofd gebeurt. Ik kan er dan ook geen woorden aan geven, maar ik kan het wel uiten in zingen.
Plezierige activiteiten hebben positief effect
Uit mijn promotieonderzoek uit 2009 komt dat plezierige activiteiten die aansluiten bij iemands persoonlijke voorkeuren, depressieve klachten kunnen verminderen. Toen viel me al op dat plezierige activiteiten vaak creatieve activiteiten zijn. Sindsdien ben ik gedreven om het belang van kunst en cultuur voor de mentale gezondheid voor het voetlicht te brengen. Als onderzoeker bij het Trimbos-instituut, als wijkverpleegkundige, als redacteur en ‘gewoon’ als mens.
Geen financiering ondanks positief effect
Het Sociaal Cultureel Planbureau noemt in een recente publicatie cultuurdeelname als een van de knoppen waaraan beleidsmakers kunnen draaien om de mentale gezondheid van ouderen te bevorderen. Ook voor jongeren en andere doelgroepen zien we de positieve effecten.*o.a. Williams et al., 2023 En toch is er geen structurele financiering. Kunstenaars, onderzoekers en zorgverleners besteden veel tijd aan fondsenwerving om culturele activiteiten te kunnen blijven aanbieden. Telkens weer.
Fondsenwerving gaat ten koste van activiteiten
Een aantal ziekenhuizen en organisaties in de ouderenzorg vindt kunst en cultuur zo belangrijk dat ze het zelf financieren. Dat doen ze door mensen aan te nemen die activiteiten organiseren voor patiënten en cliënten. Maar ook deze mensen zijn veel tijd kwijt om subsidies te verkrijgen. Tijd die ze veel beter kunnen besteden aan het aanbieden van kunstzinnige en culturele activiteiten.
“Wat ik zo ongelofelijk krachtig vind aan kunst is dat het je kan raken, kan troosten, kan verwonderen of je kan inspireren. En juist in de ouderenzorg waar de zorg gaat van wenselijk naar noodzakelijk, kan de inzet van kunstinterventies het verschil maken. Bijdragen aan een stukje geluk. Om dit mogelijk te maken zijn subsidies helaas nog steeds noodzakelijk. En de budgetten zijn vaak beschikbaar voor vernieuwende projecten of de doorontwikkeling van een pilot. Juist voor een succesvol en bewezen project is op dit moment meestal geen structurele financiering te verkrijgen.” Maaike Mul, coördinator kunst en cultuur Vitalis
De kracht van kunst
Op 16 februari 2024 presenteerde Jet Bussemaker, voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, het whitepaper Arts in Health Netherlands.*Abma et al., 2024 Hierin pleit ik, samen met meer dan 200 andere onderzoekers, bestuurders, kunstenaars en zorgmedewerkers, voor integratie van kunst en creativiteit in de gezondheidszorg. Met het Kennisdossier ‘Cultuurparticipatie en mentale gezondheid’ geven het Trimbos-instituut en het LKCA samen een beeld van de kennis die er op dit moment is over het bevorderen van mentale gezondheid via actieve cultuurparticipatie. Komende jaren sluiten we samen aan bij deze ‘Arts in health’-beweging om de nationale agenda te helpen uitvoeren. Ik ben ervan overtuigd dat cultuurparticipatie alle mensen preventief en curatief kan helpen om mentaal fit te worden en blijven. Dat is de kracht van kunst.
Voetnoten
- *Abma et al., 2024
