Zwanger, roken en veel stress: waarom stoppen met roken altijd prioriteit heeft

Maar zij zoekt hiervoor bijna nooit hulp en zorgverleners kunnen terughoudend zijn om het roken aan te kaarten. Zeker als er ook al veel andere problemen zijn. Wetenschappelijk medewerker Linda Bolier en gynaecoloog Clasien van der Houwen verklaren hoe dit kan, welke rol stress en moeilijke omstandigheden hierin spelen, en wat de zorgverlener hiermee kan.

Wel gemotiveerd om te stoppen

Twee derde van de vrouwen die de hele zwangerschap rookt, doet een stoppoging. De motivatie om te stoppen is er vaak dus wel degelijk. Ze worstelen enorm met het roken en voelen zich er slecht over. Een schuldgevoel wat nog eens aangewakkerd wordt doordat de omgeving met afwijzing op het roken reageert. Hoe kan het dan toch dat het zoveel zwangere vrouwen niet lukt om te stoppen met roken? Vrouwen die roken in de zwangerschap zijn vaak ernstig verslaafd. Stress speelt hierin een sleutelrol: stress door moeilijke omstandigheden en stress door het roken zelf.

Een sigaret om te ontspannen?

Met de tijd is roken voor veel vrouwen een copingstrategie geworden. Dat wil zeggen dat roken een manier is om met stress om te gaan. Dat kan gaan om de drukte van alledag, zoals afspraken rondom de geboorte, verzorging van de baby, een huilend kind en een nieuw dag- en nachtritme. De geboorte van een baby is immers een grote verandering in het leven.

Maar stress kan ook komen door grotere en meerdere problemen tegelijk. Denk aan geldzorgen, mentale klachten of een partner die niet betrokken is. Een vrouw kan door alle problemen totaal overbelast worden waardoor veel dingen niet meer lukken, laat staan hulp zoeken bij stoppen met roken. Voor deze vrouwen betekent een sigaret even rust, een moment van ontspanning die ze voor eventjes uit de stress haalt. Wat deze vrouwen vaak niet weten is dat roken zelf ook stress veroorzaakt.

Roken maakt stress juist erger

Clasien legt uit hoe dat werkt. “Nicotine zorgt ervoor dat er dopamine vrijkomt in bepaalde gebieden van de hersenen, waardoor er een fijn gevoel ontstaat. Als de nicotine uitwerkt en de dopamine daalt, ontstaat er een naar en onrustig gevoel en de behoefte aan een volgende sigaret. De sigaret heft de onrust vervolgens op en geeft weer een fijn gevoel. De vrouw verbindt zo het roken met ontspanning. Lichamelijk werkt dit echter anders. Nicotine stimuleert cortisol, het stresshormoon. Ook verhoogt nicotine de hartslag en de bloeddruk. Dat past bij een ander effect dat rokers kunnen ervaren: een moment van verscherpte concentratie. Ondertussen raakt het lichaam wel gestrest door de toename van cortisol en de terugkerende ontwenningsverschijnselen. Het cortisol is daardoor gedurende de dag hoger dan dat van een niet-roker. Door het roken komt de vrouw zo lichamelijk in een chronische stresstoestand.”

Minder stress en mentaal sterker door te stoppen met roken

Linda vult aan dat er ook goed nieuws is. “Vrouwen die stoppen met roken tijdens hun zwangerschap voelen zich vaak mentaal beter en minder gestrest. Stoppen geeft ook een boost aan hun zelfvertrouwen. Hierdoor kan een vrouw zich juist beter in staat voelen om de andere problemen aan te pakken. Natuurlijk zijn er ontwenningsverschijnselen, maar die zijn tijdelijk én met de juiste hulp goed te managen. Stoppen met roken tijdens de zwangerschap kan mogelijk zelfs een postpartum depressie helpen te voorkomen. Dat blijkt ook uit een onderzoek naar een stoppen-met-rokeninterventie voor zwangere vrouwen en pas bevallen vrouwen. De vrouwen die meededen aan de interventie stopten niet alleen vaker met roken maar hadden ook minder vaak last van een postpartum depressie.”

Stoppen met roken is niet alleen noodzakelijk voor haar kind, maar ook voor haarzelf om zich los te maken van de chronische stress die het roken veroorzaakt. – Clasien van der Houwen, gynaecoloog/voorzitter Taskforce Rookvrije Start

Maak van stoppen met roken een prioriteit

Zodra een zwangere vrouw meerdere problemen heeft, dan verschuiven zorgverleners het gesprek over roken vaak naar een later moment. Dat is begrijpelijk en goedbedoeld. Het lijkt een brug te ver om te stoppen met roken, als er ook zoveel andere problemen spelen. En zorgverleners willen de vertrouwensrelatie die ze met een vrouw hebben niet op het spel zetten. Daarnaast denken sommige zorgverleners dat de stress die stoppen met roken oplevert schadelijker is dan het roken zelf. Maar door het roken houdt een vrouw zichzelf juist in een continue stresssituatie. Roken tijdens de zwangerschap is een medisch spoedgeval en heeft dus altijd prioriteit. Ook als er meerdere problemen zijn.

Als zorgverlener kun je veel betekenen door in gesprek te gaan met een open en empathische houding. Vaak voelt een zwangere vrouw zich schuldig dat het niet lukt om te stoppen. Het is daarom belangrijk om haar te motiveren en te laten voelen dat ze het wél kan. Daarnaast kun je doorverwijzen naar goede stoppen-met-rokenzorg, zoals de telefonische coaching van Rookvrije Ouders. Deze coaches staan klaar om de zwangere vrouwen voor te bereiden op de moeilijke momenten en kunnen leren hoe vrouwen met stress en ontwenningsverschijnselen kunnen omgaan. De copingstrategie van het opsteken van een sigaret bij stress moet vervangen worden door andere manieren van coping.

Een Kansrijke Start is een Rookvrije Start

In de stoppen-met-rokenzorg voor zwangere vrouwen moet ook altijd aandacht zijn voor hun mentale gezondheid en voor andere stressoren, zoals geldzorgen, alleenstaand ouderschap of een weinig betrokken partner. Daarvoor kunnen zorgverleners samenwerken met professionals die ofwel met de mentale gezondheid aan de slag gaan, of met de andere problematiek die voor stress zorgt.

De Taskforce Rookvrije Start heeft tools, scholing en materialen ontwikkeld ter ondersteuning van professionals in de geboortezorg en jeugdgezondheidszorg bij het motiveren en verwijzen van (toekomstige) ouders bij het stoppen met roken. Ook biedt de Taskforce ondersteuning bij het ontwikkelen van stoppen-met-rokenbeleid en zorgpaden. Clasien: “De aanpak Rookvrije Start past goed binnen de Kansrijke Start, dat zich richt op de zorg en ondersteuning aan kwetsbare gezinnen in de eerste 1000 dagen van het kind. In lokale coalities Kansrijke Start werken professionals uit het medisch en sociaal domein samen. Die samenwerking kunnen professionals benutten om (toekomstige) ouders in kwetsbare posities beter toe te leiden naar stoppen-met-rokenhulp, waarbij andere problematiek in samenhang aangepakt wordt”.

Voor meer informatie over het aanbod van de Taskforce Rookvrije Start, kijk op www.rookvrijestart.nl.