Risico’s van alcohol in het verkeer

Naar schatting vielen er in 2015 in Nederland 75 tot 140 verkeersdoden door alcoholgebruik [1]. Meer feiten en cijfers zijn te vinden in de factsheet Rijden onder invloed van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid.

De wettelijke limiet voor beginnende bestuurders is 0,2 promille en voor ervaren bestuurders 0,5 promille. Het is voor iedereen met een alcoholpromillage boven de wettelijke limiet verboden om een voertuig te besturen.

We maken in Nederland onderscheid tussen beginnende en ervaren bestuurders. Je bent de eerste 5 jaar na het halen van je eerste rijbewijs een ‘beginnend bestuurder’. Indien je je rijbewijs voor je 18^e hebt gehaald, ben je de eerste 7 jaar beginnend bestuurder. Voor beginnend bestuurders geldt een lagere alcohollimiet en zij krijgen zwaardere straffen voor het rijden onder invloed. Lees meer over het beginnersrijbewijs op de website van het CBR.

Bloedalcoholgehalte (BAG) en alcoholpromillage

Onder bloedalcoholgehalte (BAG) en alcoholpromillage verstaan we hetzelfde: het aantal gram pure alcohol (ethanol) per liter bloed. Het bloedalcoholgehalte (BAG) wordt soms ook wel de bloedalcoholconcentratie (BAC) genoemd. Het promillage, het BAG of de BAC kan met een blaastest worden vastgesteld.

Gemiddelden en standaardglazen

Persoonlijke factoren als gewicht en geslacht hebben invloed op het promillage. Ook de snelheid waarmee alcohol in het lichaam wordt opgenomen en afgebroken verschilt per persoon. Daarnaast speelt de tijd die verstreken is na het drinken van de alcohol ook nog een rol. We gaan in deze tekst uit van gemiddelden.

We gaan ook uit van standaardglazen alcohol. Eén standaardglas bier, wijn of sterkedrank bevat 10 gram pure alcohol (ethanol). Een alcoholpromillage van 0,2 komt overeen met ongeveer 1 standaardglas bier, wijn of sterkedrank voor mannen en een half glas voor vrouwen. Een promillage van 0,5 komt voor mannen overeen met ongeveer 2 standaardglazen en voor vrouwen met 1 á 1,5.

Zie ook alcoholinfo.nl: hoeveel mag je drinken als je nog moet rijden en hoe bereken je je alcoholpromillage of BAG?

De Rijksoverheid zet zich in om ongelukken in het verkeer als gevolg van alcoholgebruik te voorkomen. In het Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030 hebben het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en het ministerie van Justitie en Veiligheid samen met provincies, gemeenten en vervoersregio’s de ambitie geformuleerd om het aantal dodelijke slachtoffers in het verkeer terug te dringen tot nul. In het strategisch plan wordt een scala aan maatregelen voorgesteld, waaronder het terugdringen van rijden onder invloed. Deze maatregelen worden verder toegelicht in het Landelijk Actieplan Verkeersveiligheid 2022-2025.

Lees meer over alcoholbeleid in het verkeer.

Na het drinken van bier, wijn of sterkedrank wordt de alcohol via de maagwand en de dunne darm opgenomen in het bloed. De alcohol bereikt in ongeveer tien minuten de hersenen en heeft daar effect op verschillende functies met gevolgen voor het rijgedrag en de verkeersveiligheid (zie ook figuur 1).

• Remmingen vallen weg
• Concentratie en geheugen verminderen
• Waarneming vermindert waardoor de bestuurder kan gaan slingeren
• Reactiesnelheid neemt af waardoor gevaarlijke situaties kunnen ontstaan
• Zelfoverschatting én onderschatting van de risico’s nemen toe [1, 3]. (Zie ook: verklaringen voor de relatie tussen alcohol en agressief gedrag.)

Lees meer over de werking van alcohol in de hersenen in relatie tot het aantal gedronken glazen.

Verkeersdeelnemers die alcohol gebruikt hebben lopen een groter risico op ongevallen dan nuchtere bestuurders [1, 4]. Het risico op ongevallen neemt exponentieel toe bij hogere bloedalcoholgehaltes [4].

• Bij een BAG van 0,5 g/l is het risico ongeveer 40% hoger dan dat van een nuchtere bestuurder.
• Bij een BAG van 1,0 g/l is het risico bijna 4 keer zo hoog.
• Bij een BAG van 1,5 g/l is het risico zelfs meer dan 20 keer zo hoog.

Fietsers en voetgangers

Ook voor fietsers en voetgangers geldt een exponentieel verband: hoe hoger het bloedalcoholgehalte, hoe hoger het risico om gewond te raken bij een verkeersongeval [1, 5]. Een fietser met een BAG van meer dan 2 g/l (2 promille) heeft een bijna 60 keer zo hoog risico om gewond te raken bij een ongeval dan een nuchtere fietser.

Zware drinkers: meeste ongevallen

Ongeveer twee derde van de ernstig gewonde bestuurders onder invloed van alcohol heeft een BAG boven de 1,3 g/l [6]. Deze groep zware drinkers vormt slechts een relatief klein deel van het Nederlandse verkeer met 0,2% [7]. Maar deze groep is wel verantwoordelijk voor de meeste alcoholongevallen [1]. (Zie ook Preventie van rijden onder invloed door zware drinkers.)

Jongeren vaker betrokken bij ongevallen

Jonge bestuurders gebruiken minder alcohol in het verkeer dan oudere bestuurders, maar toch zijn zij vaker als slachtoffer of bestuurder betrokken bij alcoholongevallen [8, 9]. In 2009 maakten jonge mannen slechts 4% uit van de totale groep rijbewijsbezitters, maar tegelijk maakten zij 29% uit van de groep ernstig gewonde autobestuurders die alcohol hadden gebruikt [1].

Onder ‘jonge mannen’ verstaan we hier mannen van 18 tot 24 jaar. NB: sinds 2011 mogen jongeren beginnen met rijlessen als ze 16,5 jaar oud zijn en afrijden vanaf hun 17e verjaardag. Dit betekent dat ook 17-jarigen aan het verkeer kunnen deelnemen.

Combinatiegebruikers: verhoogd risico

Een ‘combinatiegebruiker’ is iemand die drugs en/of geneesmiddelen in combinatie met alcohol heeft gebruikt. Combinatiegebruik van alcohol en drugs is onder jongere mannen van 18 t/m 34 jaar 3 keer zo hoog als onder bestuurders in het algemeen en komt met name voor tijdens de nachtelijke uren [7].

• Het risico van combinatiegebruikers achter het stuur om gewond te raken bij een verkeersongeval is 2 keer zo hoog als van bestuurders die alleen alcohol hebben gebruikt [1].
• Het letselrisico van combinatiegebruikers met een BAG boven de 0,8 g/l lag in een onderzoek van het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) ongeveer 100 keer zo hoog als voor nuchtere bestuurders [9].
• In de DRUID-studie van het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid [10] wordt het risico na gebruik van alcohol in combinatie met drugs extreem hoog ingeschat.

Het risico om gewond te raken bij een verkeersongeval is voor de combinatiegebruiker van drugs en/of geneesmiddelen en alcohol ongeveer twee keer zo hoog als voor een bestuurder die alleen alcohol heeft gebruikt [1]. Het letselrisico van combinatie-gebruikers met een BAG boven de 0,8 g/l lag in een onderzoek van SWOV ongeveer honderd keer zo hoog was als voor nuchtere bestuurders [8] ^_. Ook in de DRUID-studie [9] wordt het relatieve risico na gebruik van alcohol in combinatie met drugs als extreem hoog ingeschat.

Het combinatiegebruik van alcohol en drugs is onder jongere mannen (18 t/m 34 jaar) drie keer zo hoog als onder bestuurders in het algemeen. Dit komt met name voor tijdens nachtelijke uren [6]^_.